Przeczytaj
Pokongresowy ferment
Wszędzie tam, gdzie postanowienia kongresu wiedeńskiego pogarszały położenie społeczeństw i narodów, powstawały organizacje stawiające sobie za cel walkę z oficjalnym porządkiem. Szczególnie skłonni do buntu byli młodzi ludzie. Uczniowie, studenci i żołnierze stanowili większość członków konspiracji. Tak o młodzieżowych wystąpieniach w państwach niemieckich pisał historyk Mieczysław Żywczyński:
Historia powszechna 1789–1870Ostoją ruchu narodowego były zwłaszcza istniejące już od 1811 r. stowarzyszenia gimnastyczne, których twórcą był nauczyciel Fryderyk Jahn, oraz związki studenckie, których wzorem stał się Związek Studentów (Burschenschaft) założony 12 czerwca 1815 r. na uniwersytecie w Jenie, mający za godło „wolność, honor, ojczyzna”. Związki te cieszyły się żywym poparciem liberalnych i romantycznych profesorów. Trzechsetna rocznica wystąpienia Lutra i trzecia rocznica bitwy pod Lipskiem stała się okazją dla studentów wszechnicy jenajskiej do urządzenia wielkiej manifestacji publicznej, na którą zaproszono kilkuset studentów z dwunastu uniwersytetów protestanckich w Niemczech do Eisenach i do Wartburga. Na zamku w Wartburgu 18 października 1817 r. wygłoszono kilka przemówień i wrzucono w ogień szereg książek, m.in. Kodeks Napoleona […] oraz używany jeszcze w wojsku pruskim gorset ułański, perukę heską i austriacki kij kapralski. Uroczystości wartburskie wywołały żywe zaniepokojenie rządów niemieckich i cara Aleksandra I. Nastąpiło śledztwo i aresztowania, gdy zaś student Karol Sand zamordował 23 marca 1819 r. w Mannheim reakcyjnego dramaturga Augusta Kotzebuego za to, że ten wyśmiewał ideały związków studenckich, rządy niemieckie na zjeździe w Karlsbardzie (dziś Karlowe Wary w Czechach) w sierpniu 1819 r. postanowiły m.in. utworzyć policyjny nadzór nad uniwersytetami, sprawowany przez specjalnych komisarzy. Profesorowie głoszący „zgubne” poglądy mieli być usuwani. Wszystkie związki studenckie nie zatwierdzone zostały zabronione, poza tym uchwalono zaostrzyć cenzurę.
Źródło: Mieczysław Żywczyński, Historia powszechna 1789–1870, Warszawa 1991.
Honor, Wolność, Ojczyzna, a barwami związku były czerń, czerwień i złoto. Z flagą którego państwa możesz je kojarzyć?
Walka ze Świętym Przymierzem i restauracją była trudna, ponieważ w każdym z państw rozbudowano różne formacje policji. Wymieniały one między sobą informacje o buntownikach. Skuteczna walka z policją wymagała rezygnacji z życia osobistego, poświęcenia wszystkich sił sprawie. W ten sposób powstał wzorzec nowego bohatera: romantyczny rewolucjonistaromantyczny rewolucjonista.
RomantyzmRomantyzm był buntem młodzieży przeciwko ideałom ojców. W przeciwieństwie do myślicieli oświecenia romantycy uważali, że świat jest bezładny. Człowiek popada z jednej skrajności w drugą, nie może odnaleźć swego miejsca we wrogim mu otoczeniu. W każdym umyśle trwa walka przeciwstawnych skłonności – święty łatwo przeistacza się w zbrodniarza. Rzeczywistość i bieg życia ludzkiego wydawały się romantykom nieustannym dramatem. Świat nie poddawał się ludzkiemu poznaniu, a jeśli ktoś chciał się zbliżyć do prawdy, to nie przez „mędrca szkiełko i oko”, ale przez przeżycie i uczucie. Brak zgody na rzeczywistość mógł prowadzić do poszukiwania czystego piękna, do obłędu, a nawet do samobójczej śmierci. Często przybierał także postać buntu politycznego. Wiktor Hugo określił romantyzm jako „liberalizmliberalizm w sztuce”.
Rosnące znaczenie liberalizmu
Po kongresie wiedeńskim liberalizm nabrał nowego znaczenia. Określano tak postawę sprzeczną z uznaniem monarchii absolutnej i państwa policyjnego. Liberałowie żądali konstytucji oraz wolności wyznania, słowa, prasy i stowarzyszeń. Większość z nich uważała, że prawa polityczne powinni otrzymać wyłącznie wykształceni i bogaci, jako że tylko oni mogą wybierać reprezentantów społeczeństwa w sposób niezależny.
Pod wpływem liberałów w ciągu XIX w. pomijane dotychczas grupy społeczne otrzymywały prawa polityczne. Proces ten rozpoczął się w Wielkiej Brytanii, gdzie o powszechne prawo wyborcze walczyli czartyściczartyści (reprezentujący robotników) oraz wigowiewigowie (liberalne ugrupowanie w parlamencie). Rozwój przemysłu w pierwszej połowie XIX w. powiększył negatywne zjawisko biedy w miastach. Bieda była też powszechna na wsi w Europie Wschodniej. Ludzie wrażliwi na krzywdę innych poszukiwali sposobów likwidacji ubóstwa – tak narodził się socjalizmsocjalizm. Pierwsi socjaliści byli filantropamifilantropami gotowymi poświęcić swoje życie i majątek dla polepszenia losu ubogich. Robert Owen, bogaty angielski fabrykant, budował dla robotników wzorcowe osiedla. Charles Fourier, francuski kupiec, proponował, aby ludzie żyli we wspólnotach i wymieniali się produktami swojej pracy. Karol Marks i Fryderyk Engels, niemieccy dziennikarze, wierzyli, że dzięki odebraniu warstwom uprzywilejowanym środków produkcji (ziemia, kapitał i praca) oraz przekazaniu ich warstwom upośledzonym ludzie będą mogli zbudować lepszy świat.
Jakie idee przyświecały Owenowi przy projektowaniu takiej wspólnoty?
Wszystkie wymienione pomysły okazały się nieskuteczne, chociaż przynosiły czasem przejściową poprawę sytuacji. Dowodziłoby to, że częściowo rację mieli konserwatyścikonserwatyści, którzy negowali potrzebę dokonywania poważnych zmian oraz ostrzegali przed skutkami działania jednostek występujących w imieniu całego społeczeństwa. Byli przekonani, że konieczne zmiany nastąpią drogą ewolucji, tzn. wolno i bez burzenia dotychczasowego dorobku. Konserwatyści przeciwstawiali więc rewolucji ewolucję. Nie akceptowali jednak reakcjireakcji, której przedstawiciele nienawidzili dorobku rewolucji francuskiej.
Młoda Europa wskazuje kierunek
W wielu krajach spiski przybrały postać lóż wolnomularskichwolnomularskich lub stowarzyszeń węglarskich (karbonaryzm)węglarskich (karbonaryzm). W konspiracji działali licznie przedstawiciele rodzącej się wtedy warstwy inteligencji. Rzadko natomiast udawało się wciągnąć w działalność prawdziwy lud – robotników i chłopów, w imieniu których walczyli rewolucjoniści.
W pierwszej połowie XIX w. wolnomularstwo przeżywało kryzys. Przyczyniły się do niego nie tylko represje, jak rozwiązanie masonerii w Rosji w 1822 r. przez Aleksandra I czy w Hiszpanii przez Ferdynanda VII dwa lata później. Ważniejszą przyczyną kryzysu był spadek popularności idei oświeceniowych na rzecz nowych: romantycznych, demokratycznych i nacjonalistycznych. Dlatego w wielu krajach upowszechniały się idee węglarskie.
Historia powszechna 1789–1870Węglarze stawiali sobie za cel zjednoczenie Włoch i wprowadzenie ustroju demokratycznego, stąd też mieli dziesiątki tysięcy zwolenników wśród drobnego mieszczaństwa i chłopów. Posługiwali się często nawet środkami gwałtownymi (skrytobójstwo). Łączyli się w „namioty” (vendita – namiot), te z kolei w prowincje, ale zwartej, ogólnokrajowej organizacji stworzyć we Włoszech nie potrafili. […] Węglarze wywołali w 1820 r. powstanie w Neapolu i na Sycylii, dopomogli do wybuchu powstania w 1821 w Piemoncie, częściowo przyczynili się do wybuchu powstania w 1831 w Modenie, Parmie i Państwie Kościelnym. Po niepowodzeniach ruchów rewolucyjnych w 1831 r., organizacje karbonarów upadają, ustępując miejsca organizacji „Młodych Włoch”
Źródło: Mieczysław Żywczyński, Historia powszechna 1789–1870, Warszawa 1991.
Wszystkie próby powstań organizowane przez węglarzy (głównie we Włoszech) zakończyły się klęską, ale ich idee stały się podstawą utworzenia w 1834 r. organizacji Młoda EuropaMłoda Europa, wskazującej kierunek działania i walki młodym rewolucjonistom z Niemiec, Włoch i Polski. Ukształtowani przez Młodą Europę działacze zainspirują narody do wystąpień Wiosny Ludów w 1848 i 1849 r.
Skutki sprzeciwu wobec ładu wiedeńskiego
Niezadowolenie z postanowień wiedeńskich i sprzeciw wobec ideologii restauracji zaowocowały konkretnymi zmianami politycznymi. Wymieńmy je.
Niepodległość państw Ameryki Łacińskiej
Stała się faktem na skutek załamania imperium hiszpańskiego i portugalskiego. Działacze niepodległościowi, wywodzący się spośród KreoliKreoli, rzucili hasło niepodległości pod wpływem rewolucji amerykańskiej i francuskiej. Wielkie znaczenie miał też koniec panowania Burbonów w Hiszpanii w 1808 r.
Walki o niepodległość państw latynoamerykańskich trwały przez dwie dekady. Ich bohaterami byli Simón Bolívar i José de San Martín. Pod koniec lat 20. XIX w. wojny te zakończyły się powstaniem kilkunastu niepodległych państw, m.in. Argentyny, Urugwaju i Wenezueli. Ich sytuacja wewnętrzna nie była jednak dobra ze względu na skrajne różnice majątkowe wśród obywateli. W Ameryce Łacińskiej nie występował też na taką skalę problem narodowościowy, który okazał się niezwykle ważny w Europie gdzie walka o prawa człowieka często łączyła się z postulatem stworzenia państw narodowych.
Powstanie greckie
Już na początku XIX w. można było zauważyć, że w tym stuleciu przynależność narodowa będzie odgrywała na kontynencie europejskim ogromną rolę. W stuleciu tym powstawały narody – wielkie zbiorowości ludzkie świadome swej odrębności. Tak było w przypadku Greków, którzy przez kilkaset lat żyli pod panowaniem tureckim, posiadając przy tym liczne przywileje. W 1821 r. rozpoczęli jednak walkę o niepodległość i po ośmiu latach ją zdobyli. Walka Greków cieszyła się sympatią Europejczyków, z których wielu, m.in. angielski pisarz George Byron, wzięło w niej udział. Grekom dopomogły także Francja, Wielka Brytania oraz Rosja, która miała wówczas problemy wewnętrzne.
Powstanie dekabrystówdekabrystów
W 1825 r., kilka dni po wstąpieniu na tron Mikołaja I, spiskowcy wywodzący się spośród szlachty próbowali pozbawić cara władzy i przekształcić Rosję w monarchię konstytucyjną albo republikę. Bunt miał miejsce w grudniu (po rosyjsku diekabr, stąd dekabryści). Car potrafił jednak zapanować nad sytuacją. Spiskowców okrutnie ukarano. Aresztowania przeprowadzono także w Królestwie Polskim, ponieważ polscy spiskowcy powiązani byli z rosyjskimi.
Słownik
w latach 1836–1854 ruch polityczny robotników w Anglii; ich żądania dotyczyły demokratycznych reform
(z ros. diekabr – grudzień) członkowie tajnych organizacji rosyjskich, Związku Północnego i Związku Południowego, którzy próbowali dokonać przewrotu politycznego w Rosji w grudniu 1825 r. i obalić władzę cara Mikołaja I
(z gr. philanthropia – dobroczynność, życzliwość, od philanthropos – kochający człowieka, philein – kochać + anthropos – człowiek) bezinteresowne niesienie pomocy materialnej konkretnym osobom lub w realizacji konkretnego celu; filantropia porównywana bywa jako niewystarczający sposób działania przeciwko złu społecznemu w stosunku do zmian systemowych
(łac. conservatus – zachowany) ideologia, ustrój społeczno‑polityczny oparty na silnym przywiązaniu do tradycji i porządku społecznego
zamieszkujący Amerykę Łacińską potomkowie europejskich kolonizatorów, którzy wytworzyli odrębność kulturową
(z łac. liberalis – wolnościowy od liber – wolny) kierunek polityczny oparty ma wolności jednostki oraz mniejszości (narodowej, wyznaniowej itd.)
tajna organizacja utworzona w 1834 r. w Szwajcarii z inicjatywy Giuseppe Mazziniego, członkami Młodej Europy byli emigranci polscy, niemieccy i włoscy związani z węglarstwem; w skład tego związku wchodziły oddzielne organizacje narodowe; Młoda Europa głosiła, że każdy naród ma do spełnienia swą misję dziejową
prądy umysłowe po kongresie wiedeńskim i ich przedstawiciele, zwalczający rewolucję i kładący nacisk na konieczność surowego traktowania potencjalnych rewolucjonistów; ściśle łączy się z konserwatyzmem, sojuszem tronu i ołtarza
archetyp młodego zwolennika walki o lepszy świat z pierwszej połowy XIX w.; osoba skłonna poświęcić wszystko, także życie i sprawy osobiste, dla ideałów; wzorował się na bohaterach literackich
powstała w XVIII w. idea, prąd literacki i artystyczny; postawa życiowa oparta na idealizmie, patriotyzmie i cechująca się nadmierną uczuciowością
ideologia, ustrój społeczny oparty na budowaniu ustroju społecznego bez podziałów klasowych i zniesieniu prywatnej własności
rewolucyjna organizacja z pierwszej połowy XIX w., ukształtowana we Włoszech na bazie średniowiecznych związków leśnych węglarzy; początkowo o charakterze demokratycznym i patriotycznym; spopularyzowana w całej Europie, stała się zaczątkiem Młodej Europy
członek stronnictwa politycznego liberałów w Anglii
w XVIII w. tajne międzynarodowe stowarzyszenie filozoficzne
Słowa kluczowe
kongres wiedeński, Europa po kongresie wiedeńskim, Święte Przymierze, Młoda Europa, dekabryści, karbonaryzm, liberalizm
Bibliografia
A. Chwalba, Historia powszechna. Wiek XIX, Warszawa 2008.
Europa i świat w epoce restauracji, romantyzmu i rewolucji 1815–1849, red. W. Zagajewski, Warszawa 1991.
A. Kowalczykowa, Warszawa romantyczna, Warszawa 1987.
T. Łepkowski, Simón Bolívar, Warszawa 1983.
Manifesty romantyzmu 1790–1830. Anglia, Niemcy, Francja, oprac. A. Kowalczykowa, Warszawa 1995.
B. Sobolewska, M. Sobolewski, Myśl polityczna XIX i XX w. Liberalizm, Warszawa 1978.
M. Wąsowicz, Między tronem, giełdą i barykadą. Francja 1830–1848, Warszawa 1994.
A. Witkowska, Mickiewicz. Słowo i czyn, Warszawa 1975.
M. Żywczyński, Historia powszechna 1789–1870, Warszawa 1991.