Dlaczego Węgry?

Węgry były jednym z państw, z którymi zawarł sojusz ojciec Kazimierza Władysław Łokietek. Swoją drugą w kolejności starszeństwa córkę Elżbietę wydał za mąż za króla Karola Roberta z węgierskiej linii dynastii Andegawenów (Anjou). To z nim – gdy młody Kazimierz ciężko zachorował, a Polska stanęła w obliczu utraty jedynego następcy – prowadzone były rozmowy w sprawie ewentualnej sukcesjisukcesja tronusukcesji. Po raz kolejny kwestia następstwa tronu przez Andegawenów wypłynęła w czasie zjazdu w Wyszehradzie w 1339 r. Postanowiono, że jeśli Kazimierz nie doczeka się męskiego potomka, tron polski przypadnie władcy węgierskiemu.

R17RbojY86XiM

Zdjęcie przedstawia zabudowania zamkowe z lotu ptaka. Jest to duży kompleks zamkowy zbudowany na planie kwadratu, z przylegającym do niego kwadratowym ogrodem. Z boku zamku znajdują się zabudowania gospodarcze. Budynki od strony północnej przylegają do lasu.

Kilkanaście lat później, w 1355 r., powtórzono to na zjeździe w Budzieukład w BudzieBudzie:

Jakie i komu obietnice złożył Ludwik w zamian za uznanie jego praw do tronu polskiego? Wyjaśnij, jakie zasady następstwa tronu wprowadzał przywilej w Budzie.

Obie umowy – z Wyszehradu i z Budy – miały charakter koniunkturalny, wynikający z wyrachowania. Kazimierzowi chodziło o doraźne korzyści polityczne: zyskanie poparcia króla węgierskiego w konflikcie z Krzyżakami i uznanie polskiego władztwa na Rusi. Król polski do końca życia zdawał się mieć nadzieję – choć z upływem czasu coraz słabszą – na to, że w końcu doczeka się syna.

R1IBchDQzmlKE

Ilustracja przedstawia brodatego mężczyznę upadającego na konar zwalonego drzewa. Prawą rękę ma podniesioną do góry. Lewą zgiętą w łokciu. Ubrany jest w zbroję rycerską, na którą nałożoną ma materiałową tunikę, przepasana w pasie zdobionym pasem. Za leżącym konarem drzewa, biegnie w stronę upadającego, rycerz. Obie ręce ma wyciągnięte do przodu. Tuż za nim, stoi drugi żołnierz trzymający za uzdę konia stojącego na tylnych nogach. Sytuacja rozgrywa się w lesie.

Pod koniec życia Kazimierz usynowił wnuka, Kaźka Słupskiego, i na mocy zapisu testamentowego przekazał mu część swoich ziem dziedzicznych. Przypuszczalnie chciał, by to jemu po jego śmierci przypadł tron polski. Możni Małopolski postanowili jednak dotrzymać warunków umowy zawartej z Węgrami i unieważnić testament zmarłego władcy. Na tronie polskim zasiadł Ludwik Andegaweński. Tak opisał go współczesny władcy kronikarz:

R2ZaUkwzBfAmQ

Ilustracja przedstawia młodego mężczyznę z brodą i wąsami. Ma duże, ciemne oczy i długi, prosty nos oraz wydatne usta. Mężczyzna ma na głowie koronę, spod której widać ciemne, półdługie, kędzierzawe włosy. W lewym ręku trzyma berło. W prawym ręku trzyma dokument, z którego luźno zwisa, wielka pieczęć. Ubrany jest w haftowaną szatę, zapinaną na rząd guzików oraz pelerynę przewieszoną przez lewe ramię. Na ramiona zarzucony ma płaszcz, zapięty pod szyją klamrą w kształcie krzyża.

Pierwsza kobieta u sterów

Nowy król nie sprawował w Polsce władzy osobiście. W jego imieniu jako regentkaregencjaregentka rządziła matka, Elżbieta Łokietkówna, siostra Kazimierza Wielkiego. Przeszło pół wieku wcześniej opuściła ojczystą ziemię, by na stałe osiąść na tronie węgierskim. Jej pokrewieństwo z Piastami, jak również niewątpliwe talenty polityczne były ważnymi atutami podczas rządów w Polsce. RegencjaregencjaRegencja Elżbiety w Polsce trwała z małą przerwą przeszło dziesięć lat. Przez ten czas matka stanowiła znaczne oparcie dla rządzącego syna w Polsce, a jej śmierć w 1380 r. była dla niego dużym ciosem.

R1Uj32q0fGo9V

Ilustracja przedstawia kobietę stojącą w towarzystwie kilku mężczyzn. Kobieta stoi lewym profilem do widza. Ubrana jest w długą szatę, na głowie ma koronę, spod której widać długie włosy, zaczesane do tyłu i opadające na plecy. Po obu stronach królowej idą starsi mężczyźni, ubrani w tuniki rycerskie, pończochy i ciżemki na nogach. Po prawej stronie stoi trzech innych mężczyzn, dwóch z nich gra na trąbach. Trąby wychodzą poza ramkę rysunku. Nad zieloną ramką znajduje się czerwony napis w języku łacińskim.

RgREOj7Pk1qEV

Rysunek przedstawia scenkę rodzajową, stojących przy stole w komnacie ludzi. W centrum znajduje się stół, na którym stoją naczynia. Dookoła niego stoi pięć osób w strojach z epoki. Po lewej stronie obok stołu stoi mężczyzna trzymający przed sobą w rękach tacę. Przed nim dwie kolejne osoby, jeden z mężczyzn trzyma w prawym ręku miecz. Po prawej stronie, znajduje się mężczyzna i kobieta. U góry rysunku napis w kolorze czerwonym w języku łacińskim.

R1VFG2tNbolE9

lustracja przedstawia kobietę stojącą frontem do widza. Kobieta ubrana jest w czerwoną suknię oraz czerwoną pelerynę, wykończoną futrem z gronostajów, założoną na ramiona i zapiętą pod szyją klamrą. Obok nóg kobiety, stoją mniejsze postacie - sięgające królowej do pasa. Po lewej stronie dwóch mężczyzn w koronach, po prawej trzy osoby (jeden mężczyzna, dwie kobiety) ubrane w stroje szlacheckie i nakrycia głowy w kształcie czepców..

RAf0yZt0vrnfu

Ilustracja przedstawia młodego mężczyznę w leżącego w łożu. Ubrany jest w czerwoną koszulę i koronę na głowie. Przykryty jest do pasa brązową narzutą. Mężczyzna wyciąga ręce do trzech osób stojących przy jego łóżku (kobiety z niemowlakiem na rękach oraz dwóch młodych mężczyzn w koronach). Za łożem, w którym leży mężczyzna widać skałę oraz kontur zamku.

Elżbieta w kraju, do którego przybyła po wielu latach, nie spotkała się z przyjaznym przyjęciem. Nie wszyscy uznali sukcesję węgierską. Możni wielkopolscy na tronie polskim zamiast Ludwika chętniej widzieliby kogoś, kto byłby związany silniej z ich dzielnicą i zagwarantował jej prymat w państwie.

Rh78LKEL4oJZO

Ilustracja przedstawia od lewej: kulę z niewielkim krzyżykiem umieszczonym pionowo od góry, tzw. jabłko królewskie, koronę oraz berło.

Z niezadowoleniem poza tym przyjęto w Polsce otaczanie się przez regentkę Węgrami i osadzanie ich na najwyższych urzędach. Dodatkowo Ludwik zdecydował się przyłączyć Ruś Halicką do Węgier. Konfliktom wewnętrznym towarzyszył upadek autorytetu Polski na arenie międzynarodowej. W tym czasie kraj był kilkukrotnie najeżdżany przez Litwinów. Tak czasy regencji Elżbiety charakteryzuje XIV‑wieczny kronikarz Janko z Czarnkowa:

Warto jednak pamiętać, że czasy panowania Andegawenów były dla Polski okresem rozwoju gospodarczego. Polskie miasta skorzystały na związkach handlowych z Węgrami, a nowe przywileje nadane przez króla umocniły ich pozycję ekonomiczną. Niemniej w powszechnej świadomości czasy unii personalnejunia personalnaunii personalnej z państwem Andegawenów kojarzyły się negatywnie. Po śmierci Ludwika niewielu znalazło się zatem w Polsce zwolenników kontynuowania w tego związku.

Batalia o córkę

Od początku panowanie Andegawenów w Polsce traktowano jako rozwiązanie tymczasowe. Perspektywy na utrzymanie tronu polskiego przez władców węgierskich były słabe, choćby z tej przyczyny, że Ludwik długo nie miał potomka. Dopiero w 1370 r. urodziła mu się pierwsza córka, Katarzyna, a następnie w kilkuletnich odstępach dwie kolejne, Maria i Jadwiga. Wszystkie trzy siostry wraz z matką przedstawiono na relikwiarzu ufundowanym ok. 1380 r. dla kościoła pw. św. Symeona w Zadarze. Jednocześnie jest to jedno z dwóch przedstawień przyszłej królowej Jadwigi powstałych za jej życia.

RnNJNDFsVVBFu

Ilustracja przedstawia płaskorzeźbę trzech modlących się na kolanach osób. Odwrócone są one lewym profilem do widza. Postacie te klęczą w kolejności od najmniejszej na największej. Po bokach, po prawej i lewej stronie stoją dwie większe postacie, trzymające w rękach nad głowami modlących się osób skrzynię. Postać po lewej stronie to stary mężczyzna z brodą , postać po prawej stronie to młoda kobieta w szacie i koronie.

Układy sukcesyjne zawarte z Kazimierzem nie przewidywały dziedziczenia tronu przez potomstwo żeńskie. Początkowo nie zgadzano się w Polsce na zmianę wcześniejszych postanowień. Ostatecznie porozumienie w sprawie następstwa tronu zostało zawarte w Koszycach w 1374 r.

W zamian za ustępstwa na rzecz stanu szlacheckiego król Ludwik uzyskał zgodę na sukcesję na tronie polskim jednej ze swoich córek. Przywilej koszyckiprzywilej w KoszycachPrzywilej koszycki był pierwszym przywilejem wydanym dla całej szlachty. Otworzył on drogę ku następnym, udzielanym w kolejnych latach przez władców polskich w celu uzyskania doraźnych korzyści. Miał duże znaczenie dla umocnienia się w przyszłości pozycji szlachty w państwie polskim i osłabienia władzy królewskiej.

Król czy królowa?

Ludwik Węgierski zmarł w 1382 r., zapoczątkowując dwuletni okres bezkrólewia. Sprawa sukcesji w Polsce stanęła pod znakiem zapytania. Na tron polski, zgodnie z wolą zmarłego władcy, została wyznaczona starsza córka Maria, która miała jednocześnie zostać królową Węgier.

REn0jUZ7ASZcn

Ilustracja przedstawia młodą kobietę siedzącą na tronie, podpartą na zdobionych poduszkach. Kobieta ma na głowie białe nakrycie głowy, przypominające czepiec lub rodzaj zwoju z białego materiału. Na nim osadzona jest korona. Ubrana jest w złota suknię do kostek. W prawym ręku trzyma kule z krzyżykiem, a w lewym ręku berło.

Ale w Polsce obawiano się powtórzenia sytuacji z czasów Ludwika, gdy król rzadko przebywał w kraju. Kandydatura Marii spotkała się ze szczególnie silną opozycją w Wielkopolsce, która wysunęła nawet swojego pretendenta do korony – Siemowita IVSiemowit IVSiemowita IV, księcia mazowieckiego.

W końcu po okresie kilkumiesięcznego chaosu uzgodniono, że na tron polski zostanie powołana Jadwiga, najmłodsza córka zmarłego króla. Jej przybycie do Polski i koronacja się przeciągały. Jadwiga przybyła do polskiej stolicy ponad dwa lata po śmierci swojego ojca, 13 października 1384 r., i trzy dni później została koronowana w katedrze wawelskiej na króla Polski. Według opisu kronikarza Jana Długosza zrobiła na poddanych ogromne wrażenie:

W ten sposób wjazd królewny (przyszłego króla Polski) przedstawił XIX‑wieczny malarz i rysownik Ksawery Pillati:

R1KXjp0JmdvFq

Ilustracja przedstawia portret młodej kobiety w koronie. Jest to portret dwuczęściowy. W górnej części znajduje się portret twarzy królowej Jadwigi. Dziewczyna odwrócona jest do widza lewym półprofilem. Na głowie ma koronę, spod której widać ciemne włosy, zaczesane do tyłu, założone za ucho i luźno opadające na plecy. Nos ma długi, prosty, oczy wyraziste, duże, usta wydatne. Ubrana jest w strój ze stójką czyli wąskim kołnierzem postawionym pionowo. Kołnierz zdobiony jest szlachetnymi kamieniami. Na ramionach ma płaszcz zarzucony na ramiona i zapięty klamrą na piersiach. Na szyi wiszą dekoracyjne łańcuchy z zawieszką w kształcie równoramiennego krzyża. W dolnej części widzimy scenę przedstawiającą królową Jadwigę siedzącą na białym koniu. Ubrana po królewsku, z koroną na głowie płaszczem, w rękach trzyma uzdę końską. Obok niej na drugim koniu, siedzi druga kobieta. Po bokach królowej znajdują się rycerze, z przodu otaczają ją poddani, dzieci trzymające kwiaty oraz duchowni.

Wraz z koronacją Jadwigi dobiegł końca bogaty w wydarzenia okres bezkrólewia, a stopniowo rozpoczynała się nowa epoka w historii Polski: czas związku z Litwą, przypieczętowanego małżeństwem młodziutkiej władczyni z wielkim księciem litewskim Władysławem Jagiełłą.

Słownik

Słowa kluczowe

przywilej w Koszycach, unia polsko‑węgierska, układ w Budzie, Andegawenowie,  Polska w XIV–XV w.

Bibliografia

K. Jasiński, Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich, Poznań – Wrocław 2001.

A. Wyrobisz, Ludwik Węgierski, w: Poczet królów i książąt polskich, wyd. Czytelnik, Warszawa 1991, s. 262–263.

S. Szczur, Historia Polski średniowiecze, Kraków 2002.

J. Dąbrowski, Elżbieta Łokietkówna 1305–1380, Universitas, Kraków 2007.

J. Dąbrowski, Ostatnie lata Ludwika Wielkiego 1370–1382, Universitas, Kraków 2009.

J. Matuszewski, Przywileje i polityka podatkowa Ludwika Węgierskiego w  Polsce, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1983.

A. Wyrobisz, Ludwik Węgierski, w: Poczet królów i książąt polskich, wyd. Czytelnik, Warszawa 1978, s. 262‑268.

Z. Żmigrodzki, Realizacja planów dynastycznych Ludwika w Polsce, „Kwartalnik Historyczny”, t. 45 (1931).