Wirusy mogą atakować komórki roślinne, grzybowe, zwierzęce i bakteryjne. Istnieje wiele różnych sposobów dostawania się wirusa do organizmu, stąd też dużo jest metod zapobiegania zakażeniom. O ich rodzajach, a także możliwościach leczenia chorób wywołanych przez wirusy przeczytasz w dalszej części tej lekcji.

Zakażenia wirusowe występują w trzech głównych postaciach: produktywnej, przetrwałej i utajonej.

Grypa, czyli influenza, to choroba górnych dróg oddechowych. Wywołujący ją wirus zawiera jednoniciowy RNA. Po zaatakowaniu komórki gospodarza i namnożeniu się wirus opuszcza ją bez uszkodzenia błony komórkowej. W temp. powyżej 56°C oraz po poddaniu go działaniu detergentów i utleniaczy traci zdolność wywoływania choroby.

Rb5MG3Oz9lu9t

Zdjęcie mikroskopowe przedstawia skupisko zielonych okrągłych i owalnych struktur otoczonych wypustkami.

Dotychczas opisano trzy typy wirusa: A, B i C, z czego pierwsze dwa (A i B) wywołują epidemieepidemiaepidemie i pandemiepandemiapandemie. Najbardziej zmienny jest typ A – zmianom tym nie możemy zapobiec, gdyż wynikają one z jego struktury. Typ ten ciągle ewoluuje, wymieniając krótkie odcinki swojego RNA z innymi, znajdującymi się w tej samej komórce wirionami. Dochodzi w ten sposób do powstania nowej postaci wirusa. Ponieważ różni się ona od dotychczasowych, „znanych” przeciwciałom kształtów, nie jest przez nie rozpoznawany, szybko się rozprzestrzenia i dochodzi do pandemii.

Grypa nie jest chorobą dotyczącą wyłącznie człowieka. Chorują na nią również zwierzęta, m.in. konie, świnie, ssaki wodne i ptaki. Możliwe jest przeniesienie wirusa ze zwierzęcia na człowieka, ale nie stwierdzono przenoszenia się ich potem z człowieka na człowieka.

Grupy ryzyka zachorowań na grypę to:

• ludzie w wieku powyżej 65 lat;

• przewlekle chorzy;

• żołnierze;

• nauczyciele;

• lekarze;

• pielęgniarki.

Dużym zagrożeniem dla ludzi żyjących w Afryce i odwiedzających ten kontynent jest lawinowo rozprzestrzeniająca się choroba wywoływana przez wirus Ebola. Nie wyklucza się, że pierwotnym źródłem zarażenia człowieka tym wirusem były zwierzęta, prawdopodobnie gryzonie. W populacji ludzkiej wirus rozprzestrzenia się przez kontakt z krwią lub innymi płynami ustrojowymi chorego. Istnieje podejrzenie, że można zarazić się również drogą kropelkową.

R8uLZHI0xuj91

Zdjęcie mikroskopowe przedstawia kulistą formę zbudowaną z wybarwionych na niebiesko cienkich, poplątanych nitek. Dookoła kulistej struktury są dłuższe, zielone nitki.

Objawami choroby wywoływanej przez wirus Ebola, zwanej gorączką krwotoczną, są bóle głowy, wymioty, wysypka, biegunki i liczne krwawienia. Wewnątrz organizmu wirus czyni ogromne spustoszenia: atakuje wątrobę, narządy limfatyczne i nerki, powodując martwicę fragmentów tych narządów. Uszkadza też nabłonek naczyń krwionośnych, co prowadzi do krwawień wewnętrznych. Aż 90% chorych na gorączkę krwotoczną umiera.

Wirus SARS‑CoV‑2 (ang. severe acute respiratory syndrome coronavirus 2) jest przyczyną ostrej choroby układu oddechowego COVID‑19 (ang. coronavirus disease 2019). Zachorowania na tę chorobę rozpoczęły się w grudniu 2019 roku w Chinach i w szybkim tempie rozprzestrzeniły na cały świat, wywołując pandemię. Choroba przenosi się drogą kropelkową, głównie przez kaszel, kichanie oraz zanieczyszczenie powierzchni i przedmiotów przenoszone przez brudne ręce. Z tego powodu profilaktyka polega na higienie rąk, dystansowaniu fizycznym społeczeństwa, zakrywaniu nosa i ust łokciem lub chusteczką podczas kichania i kaszlu, noszeniu maseczek ochronnych, a także kwarantannie osób chorych oraz osób mających kontakt z chorymi.

Powyższa profilaktyka wpływa na wypłaszczenie krzywej przedstawiającej liczbę zachorowań co ma kluczowe znaczenie w zwiększeniu wydolności opieki zdrowotnej. 

Od 2020 roku trwają badania nad stworzeniem skutecznej szczepionki chroniącej przed COVID‑19.

Obecnie znanych jest około 500 wirusowych jednostek chorobowych występujących u roślin. Choroby te określane są jako wirozywirozywirozy. Zakażenie wirusami prowadzi do nieprawidłowego wzrostu rośliny, zwijania i przebarwiania liści oraz nadmiernego rozrostu tkanek. Wirozy wywołane są głównie przez wirusy RNA, rzadziej DNA. Do transmisji wirusa w obrębie rośliny dochodzi przez plazmodesmyplazmodesmyplazmodesmy, zaś pomiędzy dwoma roślinami – z udziałem , tj. owadów (np. mszyc), które przenoszą zakażone komórki. Profilaktyka przeciwko wirozom opiera się na usuwaniu zakażonych roślin, zwalczaniu owadów będących wektorami wirusów oraz stosowaniu zdrowego materiału siewnego.

Wirusy wywołujące infekcje u ludzi przenoszą się najczęściej drogą kropelkowązakażenie kropelkowedrogą kropelkową. Wrotami zakażenia są wtedy drogi oddechowe. Wirusy dostają się do organizmu ludzkiego także przez przewód pokarmowy (droga fekalno‑oralnadroga fekalno‑oralnadroga fekalno‑oralna), układ moczowo‑płciowy (droga płciowa), w wyniku kontaktu bezpośredniego oraz przeniesienia wirusa za pośrednictwem wektorawektorwektora. Możliwe jest także przeniesienie wirusów z zakażonej matki na płód przez łożysko.

Ze względu na drogi przenoszenia się wirusów podstawowe metody zapobiegania infekcjom polegają na zachowaniu higieny, przede wszystkim częstym myciu rąk, oraz na ograniczaniu kontaktu z osobami chorymi. W przypadku niektórych chorób ważne są także szczepienia ochronne – są one wysoce skuteczne w ograniczaniu zachorowań m.in. na odrę, świnkę, różyczkę czy polio. Szczepionki inaktywowane zawierają zabite drobnoustroje – przykładem jest dostępna w Polsce szczepionka na grypę, natomiast w szczepionkach żywych obecne są patogeny ateunowane, czyli osłabione, pozbawione zdolności chorobotwórczych. Przykładem tych drugich jest szczepionka przeciwko wirusom odry, świnki i różyczki.
Niektóre wirusy (np. wirus grypy) wykazują dużą zmienność genetyczną. Wówczas układ odpornościowy nie rozpoznaje nowych form wirusa i jest na nie wrażliwy pomimo zaszczepienia na poprzednią formę. Z tego powodu szczepienia przeciw konkretnej formie wirusa grypy powinno się realizować co roku w czasie trwania sezonu grypowego.

W poniższych animacjach zostały przedstawione trzy rodzaje wirusów: wirus grypy typu A, wirus opryszczki pospolitej oraz wirus SARS‑CoV‑2.

Indeks górny Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY‑SA 3.0. Indeks górny koniec^{Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY‑SA 3.0.}

Wiele chorób wirusowych leczy się objawowo, jednak nie można ich lekceważyć. Należy oszczędzać organizm tak, żeby miał możliwość zwalczenia patogenu. Jest to szczególnie istotne, ponieważ nieleczone choroby wirusowe mogą wiązać się z groźnymi powikłaniami. Można też powiedzieć, że wirusy torują drogę bakteriom (ułatwiają zakażenia bakteryjne).
Zakażeń wirusowych nie leczymy antybiotykami, ponieważ drobnoustroje te nie są na nie wrażliwe. Jedyny cel podawania antybiotyków w przypadku choroby wywołanej przez wirusy to profilaktyka nadkażeń bakteryjnych.
Liczba skutecznych leków przeciwwirusowych jest dość ograniczona. Leki te zakłócają procesy replikacjireplikacja wirusówreplikacji wirusów bądź wykazują działanie inhibicyjneinhibicjainhibicyjne wobec enzymów wirusowych. Przykładami leków przeciwwirusowych są:

• acyklowir, stosowany w leczeniu opryszczki pospolitej – hamuje syntezę DNA wirusów;

• oseltamiwir, stosowany w leczeniu grypy – hamuje aktywność enzymu wirusa (neuraminidazyneuraminidazaneuraminidazy).

Niestety coraz częściej obserwuje się u wirusów oporność na leki. Dodatkowo – ze względu na to, że replikacja wirusów jest całkowicie związana z metabolizmem komórki gospodarza – niektóre substancje przeciwwirusowe są toksyczne również dla komórek ludzkich.

Słownik