Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Koalicje i ich rodzaje

W demokratycznym życiu politycznym często dochodzi do zawierania porozumień między partiami politycznymi nazywanymi koalicjąkoalicjakoalicją. Najczęściej mamy do czynienia z koalicją wyborczą, skupiającą partie polityczne chcące razem iść do wyborów parlamentarnych lub samorządowych. Jest to rezultat funkcjonowania progów wyborczychpróg wyborczy (klauzula zaporowa)progów wyborczych, które ograniczają możliwość wejścia do parlamentu ugrupowań o niskim poparciu, dlatego zawiązują one koalicje z innymi, co zwiększa ich szanse. W Polsce próg wyborczy dla partii startujących samodzielnie wynosi 5% poparcia w skali kraju, zaś dla koalicji wynosi on 8%, co bywa wartościami zaporowymi dla mniejszych ugrupowań.

W przypadku, kiedy partia polityczna, która wygrała wybory, nie osiągnie w parlamencie odpowiedniej większości umożliwiającej jej samodzielne sprawowanie władzy, podejmuje działania mające na celu stworzenie koalicji rządowej.

Może też występować tzw. wielka koalicja, którą tworzą największe ugrupowania polityczne w celu uzyskania jak największej ilości głosów – przykładem jest utworzona w Republice Federalnej Niemiec koalicja CDU/CSU i SPD, będąca podporą rządów kanclerz Angeli Merkel.

R1QhuLuXNn9a9
Zdjęcie liderów partii z konferencji dotyczącej zawiązania Koalicji Europejskiej. Sprawdź w wynikach wyborów z 2019 r., czy ta koalicja odniosła sukces wyborczy.
Źródło: Platforma Obywatelska RP, licencja: CC BY-SA 2.0.

Koalicja rządowa w Polsce

W wyniku przeprowadzonych wyborów parlamentarnych określone partie polityczne uzyskują reprezentację we władzy ustawodawczej. By mogła ona sprawnie funkcjonować, musi doprowadzić do utworzenia rządu jako organu władzy wykonawczej. Problem jednak stanowi ilość parlamentarzystów danej partii w sejmie. Czy jest to liczba wystarczająca do samodzielnego sprawowania władzy, czy też konieczne będzie utworzenie koalicji rządowej skupiającej te partie polityczne reprezentowane w sejmie, które są w stanie się porozumieć i stworzyć rząd koalicyjny. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. stanowi, że po wyborach parlamentarnych w konkretnym czasie powinien zostać utworzony rząd. Odbywa się to w procedurze tzw. trzech kroków. W przypadku jej niepowodzenia i braku rządu prezydent ma obowiązek rozpisać nowe wybory parlamentarne, nie można bowiem rządzić państwem, nie mając poparcia w parlamencie.

W historii Rzeczypospolitej Polskiej wielokrotnie dochodziło do tworzenia się koalicji rządowychkoalicja rządowakoalicji rządowych, czego przykładem były koalicje: Sojuszu Lewicy Demokratycznej, Unii Pracy i Polskiego Stronnictwa Ludowego działającej w latach 2001–2003, Akcji Wyborczej Solidarność i Unii Wolności funkcjonującej w latach 1997–2000, Prawa i Sprawiedliwości, Samoobrony i Ligi Polskich Rodzin z lat 2006–2007 czy też Platformy Obywatelskiej i Polskiego Stronnictwa Ludowego, która na różnych szczeblach władzy funkcjonowała w latach 2007–2015. Utworzenie gabinetu bez wchodzenia w koalicję udało się Prawu i Sprawiedliwości w wyborach w 2015 oraz 2019 r. W obu przypadkach PiS uzyskał 235 mandatów poselskich z ogólnej liczby 460 posłów. Pozwoliło to na samodzielne sprawowanie władzy w państwie i realizowanie swojego programu politycznego.

R1SuFfFcg4xmB
Uroczystość powołania Rady Ministrów z udziałem Marszałek Sejmu.
Źródło: Kancelaria Sejmu, Aleksander Zieliński, licencja: CC BY 2.0.

Opozycja we współczesnej Polsce

Partie polityczne, które nie uzyskały większości w parlamencie i nie weszły w skład koalicji rządzącej, przechodzą do opozycji, która sprzeciwia się polityce rządu i popierającej go większości parlamentarnej. Celem opozycji politycznej jest śledzenie tego, co robią rządzący, by w odpowiednim momencie stworzyć własny rząd i przejąć władzę. W przypadku partii politycznych, które nie pokonały progu wyborczego i nie weszły do parlamentu, używamy określenia „opozycja pozaparlamentarna”. Rolę przywódcy opozycji pełni z reguły lider największej partii opozycyjnej.

Funkcjonowanie opozycji parlamentarnej nie zawsze jest legalne, jak np. w państwach totalitarnych czy autorytarnych. W państwach tych nie wolno też krytykować władzy. Do walki z opozycją wykorzystuje się działania ekstremistyczne prowadzone m.in. przez służby specjalne.

We współczesnych państwach demokratycznych rola opozycji parlamentarnej jest bardzo duża, ma ona wpływ na wiele spraw związanych z polityką władz.

RAzKjZZMk3BWk1
Mapa myśli. Lista elementów: Nazwa kategorii: [bold]opozycja[/]Elementy należące do kategorii [bold]opozycja[/]Nazwa kategorii: wpływa na poprawę jakości decyzji podejmowanych przez władze Nazwa kategorii: sprawia, że władza jest bardziej reprezentatywna Nazwa kategorii: sprawia, że władza lepiej reaguje na potrzeby różnych grup obywateliNazwa kategorii: pilnuje, aby parlament nie stał się wyłącznie narzędziem do zatwierdzania propozycji rządu Nazwa kategorii: zapobiega powstaniu silnej opozycji pozaparlamentarnej, wyrażającej protesty na ulicach miast Nazwa kategorii: zapobiega przemocy wobec krytyków obozu rządzącegoKoniec elementów należących do kategorii [bold]opozycja[/]
Rola opozycji w państwie demokratycznym
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Na kształt opozycji wpływa ordynacja wyborcza, która określa zasady przeprowadzania wyborów parlamentarnych. W państwach z systemem większościowym do parlamentu dostaje się mniejsza liczba partii politycznych, co pozwala opozycji na konsolidację i sprawniejsze działanie, czego przykładem jest Wielka Brytania. Tam opozycja ma świadomość, że każde potknięcie się rządów zwycięskiej partii daje szansę na przejęcie władzy, dlatego tworzy się tzw. gabinet cieni, który w każdej chwili może zastąpić aktualny rząd. Z podobną inicjatywą w 2018 r. wystąpiła Platforma Obywatelska, przygotowując się do wyborów parlamentarnych, jednak plan się nie powiódł – Prawo i Sprawiedliwość przejęło władzę w państwie.

Inaczej sytuacja wygląda w państwach, w których funkcjonują progi wyborcze ograniczające możliwość wejścia licznych partii do parlamentu. W Rzeczypospolitej Polskiej taki próg wynosi 5% poparcia w skali kraju (8% dla koalicji).

Uprawnienia opozycji w Polsce i na świecie

Joanna Załuska

Obserwując Sejm, można odnieść wrażenie, że dla rządzących opozycja parlamentarna to jedynie balast, który na szczęście można ignorować, gdy ma się wystarczającą większość. Tymczasem opozycja ma do spełnienia ważną rolę.

opozycja Źródło: Joanna Załuska. Cytat za: Opozycja – co może i dlaczego jest potrzebna?, Komunikat prasowy, 3.07.2017 r., dostępny w internecie: batory.org.pl [dostęp 9.02.2020 r.].

Ugrupowania opozycyjne w Polsce nie mają żadnych indywidualnych uprawnień. Sprowadzają się one do zadawania pytań, składania interpelacji, przygotowywania projektów ustaw i uchwał, zgłaszania do nich poprawek. „Najmocniejszym” z nich jest złożenie wniosku o wotum nieufności wobec rządu bądź konkretnego ministra. Jednak należy pamiętać, że podczas głosowania decyduje większość parlamentarna, która należy do partii lub koalicji rządzącej, dlatego funkcjonuje pogląd, że opozycja w Polsce nie ma realnego wpływu na porządek obrad sejmu. Kontrolę nad jego obradami sprawuje marszałek sejmu lub prezydium sejmu, dlatego w 2010 r. ówczesna opozycja w postaci Prawa i Sprawiedliwości zaproponowała zmianę sytuacji opozycji parlamentarnej w postaci „pakietu demokratycznego”, czyli:

  • przyznania klubom opozycyjnym prawa do wprowadzenia jednego punktu do porządku dziennego posiedzenia sejmu;

  • uznania wyłącznego prawa posłów opozycji do kierowania pytań do premiera i członków Rady Ministrów;

  • likwidacji obowiązku pierwszego czytania projektu ustawy nie później niż sześć miesięcy od jego zgłoszenia.

Propozycja ta nie została zrealizowana. Już samo zawarte w niej zestawienie pokazuje, jak bardzo rola opozycji parlamentarnej jest ograniczona w Rzeczypospolitej Polskiej w porównaniu z innymi państwami europejskimi.

Słownik

koalicja
koalicja

inaczej: sojusz, porozumienie

koalicja rządowa
koalicja rządowa

porozumienie, jakie zawierają partie reprezentowane w parlamencie w celu stworzenia większości pozwalającej na swobodne funkcjonowanie rządu

opozycja
opozycja

grupa osób lub partia czy partie polityczne, które nie zgadzają się z polityką rządu i dążą do jego zmiany; najczęściej jest to opozycja parlamentarna złożona z polityków partii, które nie tworzą większości rządowej

opozycja pozaparlamentarna
opozycja pozaparlamentarna

forma opozycji występującej poza parlamentem

próg wyborczy (klauzula zaporowa)
próg wyborczy (klauzula zaporowa)

minimalna wysokość poparcia dla partii politycznej lub komitetu wyborczego; jego przekroczenie pozwala uczestniczyć w podziale mandatów