Przeczytaj
Ziemia obiecana
Zwróć uwagę na to, jak wielu uchodźców zmierzało okrętem „Exodus 1947” do Palestyny. Zauważ, w jak opłakanym stanie znajdował się okręt – odrapany, stary, popękany. Wczuj się w rolę ocalałego z Holocaustu pasażera lub pasażerki okrętu „Exodus 1947”. Co czujesz, słysząc, że Brytyjczycy zamierzają odesłać cię z powrotem do Niemiec?
Palestyna po zakończeniu I wojny światowej znalazła się pod kontrolą Wielkiej Brytanii jako terytorium mandatoweterytorium mandatowe. Większą część mieszkańców regionu stanowili Arabowie. W okresie międzywojennym systematycznie zwiększała się liczba żydowskich osadników, w tym licznych imigrantów z Europy. Jednak jeszcze w 1947 r. Palestyńczycy tworzyli społeczność liczącą 1,3 mln, podczas gdy Żydów było o połowę mniej. Ponad 90 proc. ziemi znajdowało się w rękach arabskich.
Już w okresie międzywojennym napływ emigrantów powodował liczne i gwałtowne spory etniczne. Brytyjczycy próbowali zapanować nad sytuacją, ograniczając imigrację Żydów. Po II wojnie światowej kontynuowali tę politykę. Zdarzało się, że przy użyciu siły zmuszali okręty z imigrantami, często ocalałymi z Holocaustu, do odwrotu. Budziło to oburzenie Europejczyków, którzy uważali tego typu działania za wyjątkowo bezduszne i niehumanitarne. Jednocześnie wśród Żydów w Palestynie narastał opór wobec władz mandatowych. Przybierał on niekiedy formę ataków terrorystycznych wymierzonych w funkcjonariuszy brytyjskiej administracji i służb porządkowych. Dochodziło również do aktów przemocy pomiędzy Arabami a Żydami. Palestyńczycy godzili się wprawdzie na utworzenie niepodległej Palestyny, ale tylko pod władzą Arabów. Żydzi natomiast zmierzali do budowy własnego państwa.
Brytyjczycy, bezsilni wobec eskalacji przemocy, przekazali decyzję o przyszłości mandatu w ręce Organizacji Narodów Zjednoczonych. 29 listopada 1947 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło rezolucję 181, czyli projekt podziału Palestyny na dwa państwa: żydowskie i arabskie. Decyzja społeczności międzynarodowej wywołała wybuch radości wśród Żydów. Natomiast palestyńscy Arabowie, wspierani przez sąsiednie kraje arabskie, zdecydowanie sprzeciwiali się takiemu rozwiązaniu.
Dawid i Goliat
Na przełomie roku 1947 i 1948 konflikt w Palestynie przybrał charakter wojny domowej toczonej przez oddziały paramilitarne. W Jerozolimie doszło do gwałtownych starć ulicznych. W ciągu sześciu tygodni zginęło 1060 Arabów, 769 Żydów i 123 Brytyjczyków. Bojownicy żydowscy zaatakowali 9 kwietnia 1948 r. arabską wioskę Dajr Jasin, gdzie wymordowali, według różnych szacunków, od 110 do 140od 110 do 140 osób, w tym całe rodziny. W odpowiedzi Arabowie dokonali masakry żydowskiego konwoju z pomocą humanitarną. Masakra w Dajr Jasin zmobilizowała arabską opinię publiczną, która parła do wojny. Jednocześnie mord spowodował falę emigracji. Po dwóch miesiącach swoje domy porzuciło blisko 400 tys. Arabów. W tym samym czasie Palestynę zaczęły opuszczać wojska brytyjskie. W tej sytuacji 14 maja 1948 r. przywódcy żydowscy ogłosili niepodległość Izraela.
Państwo żydowskie szybko uznał Związek Sowiecki, licząc na umocnienie swoich wpływów na Bliskim Wschodzie. Podobnie uczynił prezydent USA, wielki orędownik niepodległego państwa żydowskiego – Harry Truman. Społeczność żydowską w Palestynie ogarnęła euforia. Ben Gurion, żydowski przywódca, któremu przypadł w udziale zaszczyt odczytania Deklaracji Niepodległości, miał powody do niepokoju. „Byłem żałobnikiem wśród świętujących” – zapisał, przeczuwając rychły wybuch konfliktu zbrojnego z Arabami.
Cytat za: Patrycja Bukalska, Trzy warunki powstania Izraela, „Tygodnik Powszechny” 24/2018.
Rzeczywiście, już 15 maja 1948 r. Liga Arabska (w skład której wchodziły Transjordania, Liban, Irak, Syria i Egipt) uderzyła na Izrael. Dowództwo nad siłami Arabów objął król Transjordanii – Abdullah. Teoretycznie siły zbrojne sprzymierzonych liczyły 165 tys. żołnierzy. Braki organizacyjne sprawiły jednak, że w maju wysłali oni na front niespełna 30 tys. ludzi, a więc armię porównywalną pod względem liczebnym z izraelską. Żydzi szybko podjęli energiczne kroki, aby zwiększyć liczebność swoich wojsk. Istniejące już przed wojną żydowskie organizacje paramilitarne, takie jak HaganaHagana czy IrgunIrgun, zostały zjednoczone w Siłach Obronnych Izraela (Cahal), a potencjał wojskowy Izraela wzrastał. Latem Izraelczycy zmobilizowali do walki 88 tys. ludzi, podczas gdy Liga Arabska o 20 tys. mniej. Na początku 1949 r. Izrael dysponował już armią składającą się ze 115 tys. ludzi.
Do sukcesów państwa żydowskiego w wojnie z Ligą Arabską przyczyniła się pomoc państw bloku wschodniego. Szczególnie cenne okazały się samoloty, które sprzedała Żydom komunistyczna Czechosłowacja. Brak koordynacji działań militarnych Ligi Arabskiej, słabe wyszkolenie wojsk oraz rywalizacja pomiędzy politycznymi liderami sprawiły, że Izrael zajął do stycznia 1949 r. trzy czwarte terytorium Palestyny, czyli obszar dwukrotnie większy, niż przewidywała rezolucja ONZ. W kwietniu 1949 r. pięć państw koalicji arabskiej podpisało porozumienia rozejmowe z Izraelem.
Zwycięzcy i przegrani
Zwycięstwo Izraela oznaczało nowy, korzystniejszy dla Żydów podział wpływów w Palestynie. Żydzi przejęli kontrolę nad wybrzeżem morskim, pustynią Negew oraz częścią doliny Jordan. Pod egidą ONZ doszło także do podziału Jerozolimy. Jej zachodnia część weszła w skład Izraela, a król Transjordanii Abdullah zatrzymał Stare Miasto, wschodnią część Jerozolimy oraz Zachodni Brzeg. Sukces Izraela dowodził ogromnej determinacji Żydów do utrzymania własnego, świeżo utworzonego po wiekach życia w diasporze państwa. Zwycięstwo w walce z Ligą Arabską zostało jednak okupione dotkliwymi stratami. W walkach poległo 6 tys. żydowskich żołnierzy, czyli jedna piąta całej armii i 1% całej ówczesnej żydowskiej ludności kraju. Niemniej mieszkańcy Izraela nabrali pewności odnośnie do stabilności i siły własnej państwowości. Z punktu widzenia palestyńskich Arabów klęska w konfrontacji z Izraelem oznaczała narodową tragedię. Wciąż nazywają oni tę wojnę domową Nakba, czyli katastrofa. Palestyńczycy musieli pogodzić się z utratą własnego państwa. Obawa przed represjami ze strony Żydów wywołała ogromną falę uchodźstwa. Aż 750 tys. Arabów, mieszkańców stosunkowo niewielkiego obszaru Palestyny, zdecydowało się opuścić obszary kontrolowane przez Izrael. Uchodźcy rozproszyli się po sąsiednich krajach arabskich, gdzie – pomimo deklaracji solidarności – nie otrzymali wystarczającej pomocy materialnej. Potęgowało to ich frustrację i czyniło podatnymi na agitację ugrupowań ekstremistycznych. Wojna z lat 1948–1949 nie uspokoiła także sytuacji na Bliskim Wschodzie. Kraje arabskie nie pogodziły się z upokarzającą porażką, co zaowocowało serią izraelsko‑arabskich konfliktów zbrojnych w kolejnych dziesięcioleciach.
Słownik
(hebr. Ha‑Hagana – obrona) żydowska organizacja paramilitarna działająca w latach 1920–1948 w ówczesnym Mandacie Palestyny; z początku miała charakter samoobrony, stopniowo rozszerzyła pole działania na akcje odwetowe wobec atakujących gangów arabskich, by przekształcić się w organizację typowo wojskową; po II wojnie światowej organizowała nielegalną imigrację ocalonych z Holocaustu, w 1948 r. stosowała również metody terrorystyczne; po utworzeniu niepodległego państwa Izrael stała się podstawą Sił Obronnych Izraela
Irgun Cewai Leumi (hebr., Narodowa Organizacja Zbrojna) żydowska podziemna organizacja zbrojna działająca w latach 1931–1948 w Brytyjskim Mandacie Palestyny w oparciu o metody terrorystyczne
(nazwa pochodzi od Syjonu – wzgórza w Jerozolimie, na którym stała świątynia Salomona) ideologia oraz ruch polityczny i społeczny, który narodził się pod koniec XIX w.; jego celem było utworzenie państwa żydowskiego na terenie ówczesnej Palestyny (odtworzenie na terenie starożytnego Izraela)
(z hebr. szabath – odpoczywać, ustać, obserwować) także: szabas, sabat – w judaizmie siódmy, ostatni dzień tygodnia będący wg kalendarza żydowskiego dniem wypoczynku; trwa od zachodu słońca w piątek do prawie godziny po zachodzie słońca w sobotni wieczór
terytoria (kolonie) odebrane po I wojnie światowej Niemcom oraz Turcji i powierzone przez Ligę Narodów pod administrację państwom zwycięskiej ententy: Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, a także Japonii, Australii i Związkowi Południowej Afryki, państwa te nazywane były mandatariuszami; terytoria mandatowe podzielono na trzy kategorie:
A – obszary rozwinięte, mogące się szybko usamodzielnić,
B – obszary słabo rozwinięte, wymagające opieki przez dłuższy czas,
C – obszary typowo kolonialne – bez najbliższej perspektywy na usamodzielnienie.
Słowa kluczowe
Arabowie, Bliski Wschód, Hagana, Irgun, Izrael, terytorium mandatowe, ONZ, Palestyna, syjonizm, Transjordania, Żydzi
Bibliografia
P. Johnson, Historia świata od roku 1917 do lat 90‑tych, Warszawa 2016.
R. Kaczmarek, Historia Polski 1914–1989, Warszawa 2010.
S.S. Montefiore, Jerozolima. Biografia, tłum, M. Antosiewicz, W. Jeżewski, Warszawa 2011.