Przeczytaj
Socjologowie rozwinęli na przestrzeni kilkudziesięciu lat koncepcje opisujące różne wymiary, czynniki i składniki definicyjne statusu społecznego. Zestawienie dwóch odległych historycznie definicji pokazuje nam jednak, że zasadnicze rozumienie statusu społecznego nie ulega radykalnym zmianom.
Status to jednocześnie kategoria porównawcza: za jej pomocą porównujemy jednych do drugich (na przykład lekarzy do hydraulików, kobiety do mężczyzn) oraz samych siebie do innych, gdy wyznaczamy sobie pozycję w społeczeństwie niższą, wyższą lub podobną do zajmowanej przez inne osoby.
Rodzaje statusów – podstawowe pojęcia
Status społeczny to coś, co można zmierzyć, uruchomić, zmienić, osiągnąć. Może mieć charakter osobisty, instytucjonalnyinstytucjonalny, sytuacyjny. Te wszystkie określenia pokazują, że status jako wskaźnik pozycji odwołuje się do symbolicznego, a nie przestrzennego rozumienia miejsca, zajmowanego przez jednostkę w społeczeństwie.
Status a prestiż
W zakres pojęcia status członka grupygrupy wchodzi prestiż społeczny. Prestiż to szacunek i poważanie, jakimi członka grupy darzą pozostali członkowie. Może wynikać z walorów osobistych albo być konsekwencją perfekcyjnego pełnienia roli społecznejroli społecznej członka grupy i zajmowanej w niej pozycji, ale również może być rezultatem zewnętrznych w stosunku do grupy właściwości (statusy w innych grupach społecznych czy status przypisany: bycie mężczyzną, kobietą, obywatelem, imigrantem itp.).
Czy przy zmianie statusu społecznego zmienia się również nasz prestiż? A może to płynna struktura, w której wszystko się zmienia zależnie od sytuacji? Co się na przykład dzieje ze statusami i prestiżem, kiedy profesor uniwersytetu zostaje zatrzymany przez swoją studentkę, która pracuje w policji kryminalnej?
Odpowiedź na to pytanie zależy od rodzaju prestiżu, o którym mówimy. Polski socjolog Henryk Domański wyróżnił kilka rodzajów prestiżu:
osobisty
Szacunek wynikający z osobistych przymiotów jednostki.
pozycyjny
Prestiż, który wynika z atrybutów zajmowanej pozycji (np. szacunek dla rodziców, dla szefa zespołu pracowniczego); odmianą prestiżu pozycyjnego jest prestiż grupowy, którego źródłem są pozycje zbiorowe wynikające z członkostwa w określonej grupie społecznej, np. rodzina Kowalskich jest z jakiegoś powodu wyżej ceniona niż rodzina Malinowskich.
zinstytucjonalizowany
Prestiż, który przejawia się przez formy okazywania szacunku, czyli jest to forma przestrzegania pewnych konwencji związanych ze sferą prywatną, ale przede wszystkim ze sferą publiczną. Przykładem może być to, że w rodzinie tradycyjnej zwracano się do rodziców w liczbie mnogiej, co było przejawem szacunku.
sytuacyjny
Prestiż, którego cechą jest krótkotrwałość, pojawia się tylko w określonych sytuacjach. Jest to na przykład wyrażanie szacunku policjantowi usiłującemu „wlepić” nam mandat czy profesorowi, z którym mamy kłopoty podczas zdawania egzaminu itp.
Status społeczny
Status społeczny jest narzędziem określania miejsca jednostki w społeczeństwie globalnym. Przyjmuje się, że w społeczeństwach współczesnych pozycja jednostki w społeczeństwie wyznaczana jest przez:
wykształcenie (od niskiego do wysokiego);
przynależność do kategorii zawodowej (status zawodowy mierzony prestiżem zawodów, czyli szacunkiem (od niskiego do wysokiego), jakim dany zawód darzą przedstawiciele społeczeństwa);
dochód (oraz posiadana własność dóbr materialnych); od niskiego poziomu zasobów materialnych do wysokiego.
W zależności od teorii, na gruncie której opisujemy i wyjaśniamy procesy zróżnicowania społecznego, jednostka po identyfikacji cech położenia zostanie zaliczona do klas społecznychklas społecznych, warstw społecznychwarstw społecznych lub grup społeczno‑zawodowych.
Socjologowie zajmujący się badaniem struktur społecznych mówią o zjawisku zbieżności lub rozbieżności czynników statusu. Zjawisko to mierzy się przy użyciu skomplikowanych metod statystycznych. W ujęciu uproszczonym ilustruje je poniższy schemat.
W społeczeństwach rynkowych poszczególne czynniki definiujące miejsce większości jednostek w społeczeństwie są zbieżne: pod względem wykształcenia, zawodu, dochodu jednostka zajmuje podobne miejsce. Działa bowiem zasada merytokracji, określająca, że miejsce jednostki jest konsekwencją jej umiejętności, wiedzy i innych cech, dzięki którym może zająć takie, a nie inne miejsce w strukturze społecznej. Pozycje w tych wymiarach wzajemnie się wzmacniają na zasadzie: masz określony poziom wykształcenia, zajmujesz określoną pozycję zawodową, z którą związany jest określony dochód, a dodatkowo inni darzą cię szacunkiem (w niniejszym ujęciu widać taką zależność między dochodem a wykształceniem). Na zamieszczonym schemacie widać, że większość ludzi ma dochody wprost proporcjonalne do wykształcenia (im wyższe wykształcenie, tym wyższe dochody). Z tej zasady wyłamują się tylko pojedyncze jednostki. Gdyby ich nie było, mówilibyśmy o całkowitej zbieżności.
Społeczeństwa, w których czynniki statusu są rozbieżne, oparte są najczęściej na nierynkowej gospodarce. W takim społeczeństwie ktoś pracujący w zawodzie cieszącym się wysokim prestiżem społecznym i wymagającym wysokiego poziomu wykształcenia może mieć bardzo niską pensję. Mówimy wówczas o korelacji ujemnej (negatywnej). Może być też tak, że między poszczególnymi czynnikami statusu nie występują żadne zależności statystyczne. Wówczas jednostki są różnie umiejscowione w poszczególnych wymiarach statusu. Na zamieszczonym schemacie widać, że większość ludzi cieszy się prestiżem odwrotnie proporcjonalnym do dochodów (wysoki prestiż mimo niskich dochodów i niski prestiż mimo wysokich dochodów). Z tej zasady wyłamują się tylko pojedyncze jednostki. Gdyby ich nie było, mówilibyśmy o całkowitej rozbieżności.
Słownik
zbiór jednostek (co najmniej trzech) o tożsamości zbiorowej, której towarzyszą kontakty, interakcje i stosunki społeczne w jej obrębie, częstsze i bardziej intensywne niż z osobami z zewnątrz; powiązane w obrębie grupy role służą realizacji wspólnych celów
proces społeczny, w wyniku którego niesformalizowane sposoby działania społecznego zostają uregulowane przez nadanie im względnie trwałej formy i opatrzenie sankcjami; instytucjonalizacja oznacza też nadanie istniejącym formom działania społecznego charakteru obowiązującego; w tym sensie nie tylko Urząd Stanu Cywilnego jest instytucją, ale i małżeństwo jako ustabilizowana forma społecznego działania, regulowana normami i zmierzająca do realizacji określonych celów oraz potwierdzania społecznie akceptowanych wartości, jest instytucją
segment społeczeństwa, do którego zaliczamy jednostki pozostające w podobnym położeniu społecznym warunkowanym własnością (dotyczy to zwłaszcza posiadania środków produkcji); istnieją różne ujęcia definicyjne tego, czym są klasy; Marks przeciwstawił dwie klasy: burżuazję (właścicieli) i proletariat (pozbawiony własności); Max Weber wyodrębnił trzystopniowy podział klasowy (klasy własności, klasy zawodowo‑dochodowe oraz klasy społeczne); William Warner zaproponował podział społeczeństwa na klasy ze względu na sumaryczny wskaźnik prestiżu społecznego oraz statusu ekonomicznego (wyróżnił klasę wyższą, średnią i niższą)
względnie trwałe, spójne oczekiwania, jakie wobec podejmującego swoją rolę członka ma zbiorowość społeczna
grupa ludzi żyjących w podobnych warunkach, tworząca wspólnotę obyczajów, stylu życia (np. młodzież, chłopi, renciści); może to być również grupa ludzi wykonujących podobny zawód