Kultura polityczna to – według Encyklopedii PWN – w najszerszym ujęciu część kultury społeczeństwa odnosząca się do sfery polityki, a więc do zachowań politycznych rządzących i rządzonych, stylu przywództwa politycznego, stosunku jednostki do państwa oraz zakresu ingerencji państwa w życie prywatne.

Można zatem powiedzieć, że kulturakulturakultura polityczna społeczeństwa to zbiór indywidualnych postaw i orientacji wobec polityki, występujących wśród członków systemu politycznegosystem politycznysystemu politycznego.

Dwaj słynni badacze kultury politycznej – Gabriel Almond i Sidney Verba – stworzyli klasyfikację różnych rodzajów kultury politycznej, wyróżniając kulturę zaściankową (parafialną), podporządkowania (poddańczą) oraz uczestnictwa. Naukowcy zwracają uwagę, że kultura polityczna społeczeństwa uzależniona jest od dwóch elementów:

Na tej podstawie Almond i Verba wyróżnili trzy rodzaje kultury politycznej:

Almond i Verba zauważają, że kultury polityczne rzadko odpowiadają powyższym typom idealnym; w rzeczywistości najczęściej występują formy mieszane.

Kultura obywatelska jest kulturą mieszaną – połączeniem kultury zaściankowej, podporządkowania i uczestniczącej. Naukowcy wskazują, że elementy każdej z tych kultur odgrywają ważną rolę dla stabilności systemu demokratycznego. Obywatelskość kojarzy nam się najczęściej z postawą aktywności, świadomego, racjonalnego i odpowiedzialnego działania obywateli na rzecz społeczeństwa i państwa, czyli z postawą, do jakiej szkoły starają się wychowywać uczniów. Tymczasem równie ważnymi elementami kultury obywatelskiej, w rozumieniu Almonda i Verby, są:

• (okresowa) pasywność, związana z kulturą podporządkowania;

• zachowanie tradycyjnych więzi (rodzinnych lub funkcjonujących w ramach małych wspólnot), typowe dla kultury zaściankowej.

To właśnie ten mieszany charakter kultury obywatelskiej jest paradoksalnie czynnikiem stabilizującym i konsolidującym system demokratyczny. Elementy kultury zaściankowej decydują o zmiennym stopniu zaangażowania obywateli w życie polityczne i ich zainteresowania tymi kwestiami – prywatne problemy skupiają ich uwagę, odciągając od spraw państwa. W efekcie obywatel nie jest obywatelem aktywnym w sposób ciągły, a jedynie potencjalnie aktywnym, co ułatwia, usprawnia proces decyzyjny i skuteczne zarządzanie państwem jedynie przez wąską grupę wybranych osób.

Elity polityczne powinny jednak być kontrolowane przez obywateli, dlatego ważne jest, by czasami przynajmniej przejawiali chęć uczestnictwa i ingerencji w działania władz. Zdolność podporządkowania się decyzjom władz, nawet tym niepożądanym, jest ważna, ponieważ trudno oczekiwać, że każda decyzja aktualnie rządzącej opcji politycznej będzie podobała się wszystkim obywatelom. Występowanie w kulturze obywatelskiej elementów wszystkich trzech rodzajów kultur politycznych wyróżnionych przez Almonda i Verbę pozwala na specyficzny cykl w ustrojach demokratycznych – okresowa mobilizacja obywateli, by wywrzeć wpływ na władze, przeplata się z wydłużonymi okresami normalizacji polityki przy minimalnym udziale obywateli, w których rząd może skupić się na skutecznym, długofalowym działaniu, a nie jedynie reagowaniu na żądania społeczeństwa.

Mechanizm działa zatem następująco – kiedy problem staje się wystarczająco istotny, by obywatele przedłożyli jego znaczenie nad własne sprawy, aktywizują się oni w celu zmuszenia rządu do podjęcia oczekiwanych działań (lub zaprzestania niepożądanych), rząd reaguje, redukując niepokoje społeczneniepokoje społeczneniepokoje społeczne, a równowaga zostaje przywrócona i można powrócić do normalnego trybu zarządzania państwem.

Słownik