Warto przeczytać

Michael Faraday, jeden z najwybitniejszych fizyków eksperymentatorów w historii, odkrywca indukcji elektromagnetycznej i wielu innych zjawisk fizycznych, był samoukiem. Urodził się 22 września 1791 r. w małym miasteczku Newington w hrabstwie Surrey pod Londynem w rodzinie ubogiego kowala. Ojcu nie starczało środków na utrzymanie licznej rodziny, a tym bardziej na kształcenie dziewięciorga dzieci. Faradayowie przenieśli się wkrótce do Londynu, gdzie Michael już w trzynastym roku życia, nie ukończywszy szkoły elementarnej, rozpoczął terminowanie u introligatora. Najpierw był zwykłym posłańcem, potem zaczął się uczyć zawodu. Oprawiając książki zetknął się z popularnymi wykładami chemii i fizyki, których treść go fascynowała. Za namową swego pracodawcy zaczął prowadzić notatnik, w którym zapisywał zdobyte wiadomości wraz ze swymi komentarzami. Ze skromnych oszczędności zaczął też gromadzić własny księgozbiór. Pewnego dnia, oprawiając tom encyklopedii, zwrócił uwagę na artykuł o elektryczności ze szkicami prostych przyrządów. Był zbyt biedny, żeby je kupić, ale sam zrobił ze słoików generator elektrostatyczny i butelkę lejdejskąbutelka lejdejskabutelkę lejdejską, po czym rozpoczął samodzielne eksperymenty.

RnLQURUSkcle2

Rys. 1. Na ilustracji znajduje się butelka lejdejska, czyli naczynie ze szkła wypełnione wodą i zatkane korkiem, który jest przebity na wylot miedzianym prętem. Pręt u góry zakończony jest krótką, poziomą poprzeczką z miedzianego pręta, zakończoną z obu stron miedzianymi kulkami.

Zwrotnym punktem w życiu Faradaya było wysłuchanie serii publicznych odczytów znakomitego uczonego Humphry’ego Davy’ego, dyrektora londyńskiego Instytutu Królewskiego (Royal Institution). Opracował skrupulatnie swe notatki z odczytów, oprawił je i przesłał Davy’emu, prosząc o umożliwienie pracy w laboratorium naukowym. Davy spełnił marzenie młodzieńca i przyjął go w 1813 r. jako pomocnika do swego laboratorium.

Pracując jako laborant, Faraday szybko zaznajomił się ze sztuką i metodą eksperymentowania, wykazując niezwykłą zręczność i bystrość. Na jego rozwój jako uczonego wpłynęła też podróż do Francji i Włoch, którą odbył z Davym. Miał wówczas możliwość spotkania wielkich uczonych francuskich i włoskich. Wkrótce nabrał wiary we własne siły i przystąpił do samodzielnych badań w fizyce i chemii.

W 1821 r. z rekomendacji Davy’ego Faraday został dyrektorem Instytutu Królewskiego. W lipcu tego roku ożenił się. Jego wybranka, Sarah Barnard, miała 21 lat, a on był 9 lat starszy. Przez 46 lat byli szczęśliwym, choć bezdzietnym małżeństwem. Mieszkali w gmachu Instytutu, więc Faraday nie musiał daleko chodzić do swego laboratorium.

R1QNDz7KdldaV

Rys. 2. Ilustracja, wykonana na podstawie dagerotypu, przedstawia Michaela Faradaya i jego żonę Sarah.

Do obowiązków dyrektora Instytutu Królewskiego należało także prowadzenie regularnych wykładów publicznych. Faraday wspaniale przygotowywał te wykłady. Są to do dziś wzory doskonałej popularyzacji nauki dla szerokiej publiczności. Na podstawie tych wykładów powstała potem świetna książka, “Dzieje świecy”, tłumaczona na wiele języków, także polski i wydawana jeszcze obecnie.

R3vym97D9QfMH

Rys. 3. Na pierwszym planie ilustracji znajduje się duży stół, zastawiony wieloma przyrządami do demonstracji zjawisk elektrycznych. Za stołem stoi Faraday, który wskazuje ręką na tablicę znajdująca się za nim. Z tyłu w wielu rzędach siedzi publiczność. Kobiety i mężczyźni ubrani są według XIX‑wiecznej mody.

Ogromnym utrudnieniem w pracy badawczej Faradaya była bardzo słaba pamięć, pogarszająca się jeszcze z wiekiem. Aby temu zaradzić, prowadził niezwykle staranny i szczegółowy dziennik, ale i tak zdarzało się, że niektóre eksperymenty przeprowadzał ponownie, nie pamiętając, że ma już ich wyniki! W starszym wieku trapiły go ponadto niemal nieprzerwane silne bóle głowy.

Faradayowie od dwóch pokoleń byli członkami sekty sandemanianów, odłamu prezbiterianów, założonej w Szkocji przez Johna Glasa i rozwiniętej przez jego zięcia Johna Sandemana. Sandemanianie starali się układać swoje życie dokładnie według nauk biblijnych, nie uznawali żadnych duchownych i twierdzili, że prawdę zdobywa się samemu przez uważną obserwację przyrody będącej dziełem boskim. Członkowie wspólnoty zbierali się regularnie w niedziele na wspólne posiłki i słuchanie nauk Starszych, którzy dzielili się ze współwyznawcami swoją wiarą.

Rodzice Faradaya byli bardzo pobożni i swój stosunek do wiary wpajali dzieciom. Jak nakazywał obyczaj, dorosły Michael Faraday złożył wyznanie wiary i w 1821 r. oficjalnie przystąpił do kościoła sandemanianów. Po jedenastu latach został diakonem, a w roku 1840 – Starszym, co nakładało nań obowiązek regularnego nauczania podczas niedzielnych spotkań wspólnoty. Surowa reguła sandemanianów nie uznawała wyjątków: kiedy na początku marca 1844 r. Faraday został zaproszony przez królową Anglii Wiktorię na obiad w zamku Windsor i musiał opuścić niedzielne zgromadzenie, wykluczono go ze wspólnoty za to wykroczenie, gdyż jego usprawiedliwienie uznano za niewystarczające. Po paru tygodniach przywrócono mu członkostwo kościoła sandemanianów, ale na ponowne powołanie do godności Starszego musiał czekać aż do 1860 r. Z przekonań religijnych wynikała niezmierna skromność Faradaya i jego życzliwość wobec innych, co podkreślali wszyscy, którzy się z nim zetknęli.

Faraday nie miał żadnego szczególnego hobby, ale chętnie przyłączał się do rozrywek innych. Chodził więc do teatru, ogrodu zoologicznego, lubił bawić się z dziećmi, pływać łódką, odbywać dalekie wycieczki. Był średniego wzrostu, bardzo silnym i znakomitym piechurem, dla którego pokonanie kilkudziesięciu kilometrów było przechadzką. O jego sprawności może świadczyć to, że mając 54 lata, przeszedł w ciągu jednego dnia ponad 70 kilometrów. Był bardzo wrażliwy na zapachy, nienawidził woni tytoniu i piżma i nie mógł znieść dymu ze źle zgaszonych świec, natomiast bardzo lubił zapach wody kolońskiej.

Faraday zmarł w 1867 r., otoczony powszechnym szacunkiem.

Słowniczek