Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Macedonia Filipa II

Od przełomu V i IV w. p.n.e. w Macedonii nasiliły się wpływy greckie. Król Archelaos (413–399 r. p.n.e.) sprowadził do swej stolicy, Pelli, wielu greckich uczonych i artystów. Jednocześnie starał się on wzmocnić swoje państwo, uwłaszczając chłopów (czyli nadając im użytkowaną ziemię na własność) i tworząc oddziały piechoty chłopskiej obok arystokratycznej konnicy.

R1BfaqYDIBUQq1
Filip II Macedoński (382 p.n.e.-336 p.n.e.). Jeszcze jako zarządca Amfaksistis Filip przeprowadził reformę wojska, co doprowadziło do powstania słynnej falangi macedońskiej. Zmienił m.in. uzbrojenie, wprowadzając ok. 6 m włócznię zwaną sarisą, którą wojownik mógł trzymać mocno wysuniętą do przodu. Falangitów ustawiano zwykle w zwartych kwadratach 16 na 16 żołnierzy. Dzięki temu na cztery ostrza macedońskie przypadało jedno greckie. Oceń wpływ tej reformy na dalsze losy Macedonii.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

W okresie hegemoniihegemoniahegemonii tebańskiej Epaminondas zdołał podporządkować Macedonię Tebom. Zakładnikiem gwarantującym lojalność Macedonii został Filip, brat króla macedońskiego, który przebywał w domu Epaminondasa i zdobył tam wykształcenie oraz umiejętności dowódcze. Skutkiem tego Filip zaczął uważać się za Greka. Dlatego też później sprowadził do Pelli jednego z najwybitniejszych filozofów greckich, Arystotelesa, i uczynił go wychowawcą swego syna, Aleksandra.

Po bitwie pod Mantineją Filip powrócił do ojczyzny i w 359 r. p.n.e. wstąpił na tron macedoński jako Filip II. Nowy król, wykorzystując wojny między greckimi poleis, przystąpił do budowy mocarstwa. Najpierw opanował Tesalię, która słynęła z konnicy.
Dzięki Tesalom Filip II zaczął stosować na polu bitwy taktykę połączonych broni, czyli współdziałania piechoty i konnicy. Następną jego zdobyczą stała się zachodnia Tracja, gdzie znajdowały się kopalnie złota, co dało Macedonii niezależność gospodarczą. Filip II zaczął wówczas bić własne złote monety – statery.

R1bm1yhrXIzlG1
Demostenes (384–322 p.n.e.) – polityk ateński, w swoich filipikach – gwałtownych mowach przeciw Filipowi II – namawiał Greków do utworzenia koalicji antymacedońskiej. Demostenes przeszedł do historii jako świetny mówca. W młodości jednak bardzo się jąkał, ale nie zrezygnował ze swoich planów. By walczyć z wadą wymowy, ćwiczył swoje umiejętności oratorskie z kamieniami w ustach i sztyletem między zębami. Przemawiał też na pustej plaży, by przekrzyczeć fale i wzmocnić siłę głosu.
Źródło: Sting, Luwr, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.5.

W 349 r. p.n.e. Filip II zdobył greckie miasto Olint, leżące na Półwyspie Chalcydyckim. Chociaż król Macedonii starał się, aby Grecy nie uważali go za obcego i wroga, wielu helleńskich polityków zaczęło zdawać sobie sprawę z zagrożenia macedońskiego, czemu chyba najbardziej stanowczo dawał wyraz Demostenes, polityk ateński, który uważał działania Filipa II za największe zagrożenie dla wolności greckich poleis. Otwarta konfrontacja stała się nieunikniona. W 339 r. p.n.e. flota ateńska uniemożliwiła Filipowi zdobycie Bizancjum. Król przeniósł zatem wojnę do Grecji. W 338 r. p.n.e. Macedończycy spotkali się z Grekami na polach pod Cheroneją w Beocji. Bitwę rozstrzygnęła wspaniała szarża kawalerii poprowadzona przez 18‑letniego syna Filipa II, Aleksandra. Klęska Hellenów pod Cheroneją kończy okres niepodległości greckiej. Po tym zwycięstwie Filip II utworzył Związek Koryncki pod przewodnictwem Macedonii. Rozpoczął się okres hegemonii Macedonii w Helladzie. Członkostwo w nim zostało narzucone niemal wszystkim greckim poleis oprócz Sparty. Głównym celem Filipa stała się wspólna wyprawa Macedończyków i Greków przeciw Persji. W trakcie przygotowywania ekspedycji, w 337 r. p.n.e., Filip został zamordowany. Decyzją wojska macedońskiego, z wodzem Parmenionem na czele, królem został Aleksander, najstarszy z synów Filipa. Żołnierze zdawali sobie sprawę z wodzowskich talentów Aleksandra i uznali, że właśnie on najskuteczniej poprowadzi ich na Persję.

REcFLe19M3SnQ
Królestwo Macedonii w 336 r. p.n.e. Oceń, czy Macedonia w tym czasie stanowiła realne zagrożenie dla Persji?
Źródło: Contentplus.sp. z o.o. na podstawie Marsyas, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Na wieść o śmierci Filipa Ilirowie zaatakowali Macedonię, Aleksander wyruszył więc na północ i ich pokonał. Tymczasem pod nieobecność młodego króla macedońskiego Demostenes zorganizował powstanie w Grecji. Aleksander błyskawicznie przerzucił armię pod zbuntowane Teby, zdobył i zburzył miasto, a jego ludność sprzedał w niewolę. Reszta greckich poleis poddała się królowi.

R1UIQqkNpCMZC
Film nawiązujący do treści materiału Macedonia Filipa Drugiego.

Wyprawa Aleksandra Macedońskiego

W 334 r. p.n.e. wojska macedońsko‑greckie, liczące ok. 40 tys. żołnierzy, pod wodzą Aleksandra uderzyły na Persję. Król pozostawił w Grecji kilkanaście tysięcy żołnierzy pod dowództwem Antypatra, a sam po wylądowaniu ze swą armią w Azji Mniejszej starł się z siłami miejscowych satrapów nad rzeką Granik i odniósł zwycięstwo, które oddało w jego ręce cały półwysep. Król perski Dariusz III, gdy dowiedział się o klęsce, wysłał flotę, aby odcięła Aleksandra od Europy. W związku z tym Macedończycy i Grecy podjęli marsz na Fenicję, gdzie znajdowały się bazy floty perskiej.

R1GgwwUXCD0O71
Aleksander Wielki (356–323 p.n.e.), fragment rzymskiej mozaiki odnalezionej w Pompei, przedstawiający Aleksandra podczas bitwy pod Issos. Jak myślisz, dlaczego wiadomo, że jest to wizerunek Aleksandra Wielkiego?
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

W 333 r. p.n.e. Dariusz III zastąpił Aleksandrowi drogę w wąskim przesmyku pod Issos, na północnych rubieżach Syrii. Armia macedońsko‑grecka odniosła tam świetne zwycięstwo nad Persami. Dariusz III zdołał uciec. Władca macedoński wkroczył do Syrii i Fenicji, gdzie z wyjątkiem fenickiego miasta Tyru nikt nie stawiał mu większego oporu. Następnie Aleksander wyruszył do Egiptu, który w 332 r. p.n.e. poddał mu się bez walki. Po dwóch latach od rozpoczęcia wyprawy wiadomo było, że Macedończycy trwale zawładną przynajmniej częścią terytoriów perskich. W Egipcie Aleksander postanowił więc przyjąć wschodni obyczaj królewski. Egipscy kapłani Amona – utożsamianego przez Greków z Zeusem – ogłosili, że władca macedoński jest synem boga. Trwałym śladem pobytu króla w Egipcie stało się miasto Aleksandria, założone na jego rozkaz.

R1cQSHw9GlDT51
Podboje Aleksandra Wielkiego. Przedstaw zdobycze Macedonii w IV w. p.n.e.
Źródło: Contentplus.pl, Stentor, licencja: CC BY-SA 3.0.

W 331 r. p.n.e. Aleksander wraz ze swoją armią pomaszerował ku centrum państwa perskiego. O losach wschodniego imperium przesądziła ostatecznie bitwa pod Gaugamelą. Dariusz III poniósł w niej zupełną klęskę i został zamordowany podczas ucieczki w zamachu przeprowadzonym przez satrapę Bessosa. Aleksander zajął Babilon, Ekbatanę, Suzę i Persepolis – główne stolice perskie.

RskaZbW8a6wSJ1
Szarża perskich scytyjskich rydwanów pod Gaugamelą. Opisz uzbrojenie widoczne na ilustracji. Czemu mogły służyć ostrza zamontowane w kołach?
Źródło: André Castaigne, Wikimedia Commons, domena publiczna.

Bitwa pod Gaugamelą

 Strony konfliktu

Macedonia,
Związek Koryncki

Persja,
Scytowie

Dowódcy

Aleksander Macedoński,
Parmenion,
Krateros

Dariusz III, 
Atropates

Siły

~47 000, w tym:

~200 000, w tym:

  • 40 000 konnych

  • 200 rydwanów

 Straty

 ~1200 poległo

~40 000 poległo,
armia rozbita

RJIP0Nb73z1Nq1
Aleksander Wielki i Roksana. Czy coś w stroju Roksany wskazuje na to, że jest ona pochodzenia perskiego? Jeśli tak, wskaż takie elementy. Jeśli nie, wyjaśnij, dlaczego ich brakuje.
Źródło: Pietro Rotari, 1756, Wikimedia Commons, domena publiczna.

W latach 329–325 p.n.e. Macedończycy podbili już całą Wyżynę Irańską i wkroczyli do Indii. Na skutek ogromnego zmęczenia armii Aleksander po 10 latach trwania wyprawy zarządził odwrót, osiadł w Babilonie i przystąpił do organizowania swojej władzy. Zgodnie ze wschodnimi obyczajami wymagał okazywania sobie jako królowi czci boskiej. Łaskawie traktował elity perskie i popierał małżeństwa mieszane, gdyż starał się stworzyć z Macedończyków i Persów jednolitą arystokrację. Sam nawet ożenił się z kobietą pochodzącą z Baktrii o imieniu Roksana. Aleksander utrzymał też perski podział państwa na satrapiesatrapiasatrapie, wiele z nich powierzając Persom, lecz zarazem punkty ważne strategicznie dawał we władanie swym towarzyszom, umacniając je nowo założonymi koloniami greckimi. Macedończycy zorganizowali jednak silną opozycję przeciw orientalizacjiorientalizacjaorientalizacji państwa. Aleksander krwawo rozprawił się z rzeczywistymi i domniemanymi przeciwnikami, wydając wyroki śmierci, m.in. na ParmenionaParmenionParmeniona i jego syna, FilotasaFilotasFilotasa, oraz – niewykonany – na AntypatraAntypaterAntypatra.

Parmenion
Filotas
Antypater

W 323 r. p.n.e. Aleksander Wielki zmarł nagle w Babilonie, być może na zapalenie płuc. Ponieważ król nie pozostawił po sobie dorosłego syna, losy imperium znalazły się w rękach wodzów armii, zwanych diadochamidiadochowiediadochami, czyli następcami (w domyśle: Aleksandra). Najważniejsi z nich to Perdikkas, najwyższy wódz armii macedońskiej i regent po śmierci Aleksandra, oraz satrapowie: Antypater w Grecji i Macedonii, Ptolemeusz w Egipcie, Antygonos Monoftalmos, czyli Jednooki, we Frygii i Lizymach w Tracji.

Słownik

barbarzyńcy
barbarzyńcy

w starożytności: osoba spoza kręgu cywilizacji grecko‑rzymskiej

diadochowie
diadochowie

(z gr. diádochos – następca) w starożytności wodzowie macedońscy, którzy po śmierci Aleksandra III Wielkiego (323 p.n.e.) podzielili między siebie jego państwo

hegemonia
hegemonia

(gr. hegemonia - panowanie, kierownictwo), przywództwo, panowanie jednego państwa (lub grupy społecznej) nad innymi

monarchia
monarchia

forma państwa, w której władzę sprawuje monarcha; Oparta na silnej władzy królewskiej w najwyższym stopniu gwarantuje jedność państwa, pokój i powszechne dobro.

orientalizacja
orientalizacja

nadawanie komuś lub czemuś cech orientalnych

satrapia
satrapia

w starożytnej Persji: prowincja zarządzana przez satrapę

sarissoforoi
sarissoforoi

lekka jazda w wojskach Aleksandra Macedońskiego, która w walce posługiwała się długą włócznią - sarisą

peltastowie
peltastowie

lekkozbrojna piechota w wojskach starożytnej Grecji i Macedonii, posługująca się krótkimi włóczniami i lekkimi tarczami

Słowa kluczowe

Aleksander Wielki, Filip II, Grecja, Macedonia, Cheroneja, Persja, starożytność, starożytna Grecja, antyk

Bibliografia

Kwintus Kurcjusz Rufus, Historia Aleksandra Wielkiego, tłum. L. Winniczuk, Warszawa 1976.

B. Bravo, M. Węcowski, E. Wipszycka, A. Wolicki, <citeHistoria starożytnych Greków, t. 2, Warszawa 2009.

J.K. Davies, Demokracja w Grecji klasycznej, tłum. G. Muszyński, Warszawa 2003.

N.G.L. Hammond, Starożytna Macedonia, tłum. R. Chankowski, Warszawa 1999.

R. Kulesza, Aleksander Wielki, Warszawa 2009.

A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2014.