Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
bg‑green

Rodzaje rozwoju pozazarodkowego owadów

U owadów wyróżniamy dwa typy rozwoju osobników potomnych: rozwój prosty (bezpośredni), zwany ametabolią, i rozwój złożony (pośredni).

rozwoju prostym przychodzący na świat młody organizm przypomina postać dorosłą: różni się od niej jedynie mniejszym rozmiarem i brakiem zdolności do rozrodu. Prowadzi podobny do osobnika dorosłego tryb życia, a jego rozwój polega na wzroście i dojrzewaniu płciowym. Taki typ rozwoju owadów występuje u rybików (Zygentoma) oraz przerzutek (Archaeognatha).

rozwoju złożonym zawsze występuje stadium larwalne, a przemiana larwy w postać dorosłą (imago) może przybierać formę przeobrażenia niezupełnego (hemimetabolii)przeobrażenie niezupełne (hemimetabolia)niezupełnego (hemimetabolii) lub zupełnego (holometabolii)przeobrażenie zupełne (holometabolia)zupełnego (holometabolii).

W przeobrażeniu owadów biorą udział dwa hormony: juwenilny oraz ekdyzon. Hormon juwenilny wydzielany jest przez ciała przyległe i odpowiada za powstrzymywanie metamorfozy owadów. Dzięki temu na każdym etapie wylinki owady pozostają w stanie larwalnym. Ekdyzon – hormon linienia – produkowany jest przez umiejscowione w tułowiu, pobudzone przez hormon protorakotropowy (hormon mózgowy) gruczoły protorakalne. Bierze on udział w regulacji procesów wzrostu i linienia.

RftEpCpIwm3oc1
Schemat przedstawia rozwój owadów. Od hasła głównego odchodzą dwa rozgałęzienia: 1. rozwój prosty (ametabolia) i 2. Rozwój złożony, na który składają się przeobrażenia niezupełne lub przeobrażenia zupełne.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

W rozwoju z przeobrażeniem niezupełnym larwalarwalarwa – po wielokrotnym linieniulinienielinieniu – przekształca się w postać dorosłą (imago). W rozwoju z przeobrażeniem zupełnym występuje dodatkowo stadium poczwarkipoczwarkapoczwarki, w którą przekształca się larwa.

bg‑green

Przeobrażenie niezupełne

Rozwój z przeobrażeniem niezupełnym występuje u owadów takich jak wszy, prostoskrzydłe (pasikoniki, świerszcze), karaczany i pluskwiaki.

Przebieg rozwoju z przeobrażeniem niezupełnym przebiega według poniższego schematu.

RbdvhpHDJvuz8
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑gray1

Przebieg rozwoju złożonego z przeobrażeniem niezupełnym na przykładzie nezary zielonej (Nezara viridula)

R1Vme4bxli3XC21
Ilustracja interaktywna ukazująca etapy dorastania owadów. 1. Samica składa na liściach od 30 do 130 jaj., 2. Po czasie od 5 do 21 dni z jaj wylęgają się larwy I rzędu., 3. Larwy wyższych rzędów nie mają skrzydeł i rozwiniętych gonad. Rosną, przechodząc kolejne linienia, i coraz bardziej upodobniają się do postaci dorosłej., 4. Postać dorosła (imago) jest większa od larwy ostatniego rzędu (nimfy) i w przeciwieństwie do niej dojrzała płciowo.
Nezara zielona (Nezara viridula), zwana pluskwą zieloną, należy do pluskwiaków i przechodzi cykl życiowy z przeobrażeniem niezupełnym.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

W rozwoju z przeobrażeniem niezupełnym larwylarwalarwy są podobne do postaci dorosłych. Podobieństwo to zwiększa się wraz ze wzrostem i rozwojem larw, które różnią się od osobników dorosłych wielkością (są mniejsze) oraz brakiem rozwiniętych skrzydeł. Ich zawiązki – mniej lub bardziej uwidocznione – wykształcają nimfy, które stanowią ostatnie stadium larwalne.

Wykluwająca się z jaja larwa rośnie, zrzucając okresowo sztywny, nierozciągliwy oskórek chitynowy – proces ten nazywamy linieniemlinienielinieniem.

RlVXjZhPW2RlJ1
Ilustracja interaktywna ukazuje poszczególne etapy przeobrażenia się karaczana argentyńskiego. 1. Larwa, rosnąc, linieje (zrzuca za ciasny oskórek)., 2. Nowy oskórek jest jaśniejszy, cieńszy i bardziej delikatny., 3. Uskrzydlone imago rozprostowuje skrzydła., 4. Nowy oskórek stopniowo twardnieje i robi się ciemniejszy.
Przeobrażenie karaczana argentyńskiego (Blaptica dubia).
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Liniejąca larwa stopniowo zwiększa swoje rozmiary i przechodzi przeobrażenie, przebudowując narządy larwalne w narządy charakterystyczne dla imago.

Liczba linień zależy od gatunku owada oraz obecności i stopnia rozwoju skrzydeł u imago. U owadów bezskrzydłych występuje mniej stadiów larwalnych niż u uskrzydlonych.

RqCerIAgLGbgL1
Ilustracja interaktywna przedstawia cykl życiowy jętka. Opis punktów: 1. Samica składa jaja do wody., 2. Larwy żyją w wodzie od kilku tygodni do 2 lub 3 lat. W tym czasie linieją i rosną, stopniowo przekształcając organy larwalne., 3. Wyrośnięta larwa, zwana nimfą, wychodzi na powierzchnię wody.
W cyklu życiowym jętek (Ephemeroptera) żyjące w wodzie larwy przechodzą ok. 10 do 30 linień. Po dziesiątym linieniu w ich organizmach rozwijają się narządy oddechowe – skrzelotchawki, a po piętnastym – zawiązki skrzydeł. Wyrośnięta larwa, zwana nimfą, przeistacza się w subimago – pierwsze stadium uskrzydlone, specyficzne dla jętek, które posiada zdolność do lotu – po czym wylatuje z wody. Po linieniu osiąga postać imago. Dopiero wtedy następują lot godowy, kopulacja i złożenie jaj, a zaraz potem śmierć skrzydlatych owadów: dorosłe postaci jętek żyją krótko – od kilku godzin do kilku dni.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑green

Przeobrażenie zupełne owadów

Rozwój złożony z przeobrażeniem zupełnym występuje u chrząszczy, motyli, błonkoskrzydłych (pszczół, os, mrówek), pcheł i muchówek.

Przebieg rozwoju z przeobrażeniem zupełnym przebiega według poniższego schematu.

RaUOe1GjN7CKX
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

W rozwoju z przeobrażeniem zupełnym larwy całkowicie różnią się od postaci dorosłej. Dotyczy to nie tylko budowy ciała, ale także zasiedlanego środowiska i sposobu odżywiania się.

Podobnie jak w przeobrażeniu niezupełnym larwy pobierają pokarm i rosną, a wraz ze wzrostem zrzucają stary oskórek. Jednak ich wygląd nie zmienia się. Przebudowa narządów larwalnych następuje dopiero w kolejnym stadium pośrednim, jakim jest poczwarkapoczwarkapoczwarka.

bg‑gray1

Typy larw i poczwarek występujących w rozwoju z przeobrażeniem zupełnym

U różnych gatunków owadów występują różne rodzaje larw i poczwarek.

RcFUlsRiWgfbI1
Ilustracja interaktywna prezentuje etapy rozwojowe: muchy, motyla i chrząszcza. Ukazane są cztery etapy ich rozwoju: jajo, typ larwy, typ poczwarki, imago. Opis punktów znajdujących się na rysunku: Mucha 1. Czerw. Larwa występująca między innymi u błonkówek. Ma miękkie, workowate ciało pozbawione odnóży, bez wyraźnie wyodrębnionej głowy., Motyl 2. Gąsienica. Larwa właściwa m.in. dla motyli. Jej miękkie ciało ma robakowaty kształt i jest zaopatrzone w odnóża. Głowa jest wyraźnie wyodrębniona., Chrząszcz 3. Pędrak. Larwa występująca m.in. u chrząszczy. Ma robakowate ciało, kształtem przypominające literę „C”. Występują u niej trzy pary odnóży tułowiowych. Głowę ma wyraźnie wyodrębnioną., Mucha 4. Poczwarka bobówka (baryłkowata). Schowana w niby-kokon, który jest oskórkiem zrzuconym podczas linienia przez larwę ostatniego rzędu. Stwardniały oskórek szczelnie okrywa ciało poczwarki. Zawiązki skrzydeł i odnóży są niewidoczne., Motyl 5. Poczwarka zamknięta. Schowana w twardej jednolitej okrywie, która obejmuje ciało oraz odnóża, skrzydła i czułki., Chrząszcz 6. Poczwarka wolna. Każdy segment ciała okryty jest oddzielną osłoną, w tym także zawiązki skrzydeł i odnóży, przez co są one dobrze widoczne.
Rodzaje larw i poczwarek.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Poczwarki nie odżywiają się. Korzystają z substancji zapasowych zgromadzonych przez larwę. Podczas przepoczwarzenia pod wpływem hormonów następuje przebudowa układów larwalnych. Kluczową rolę w metamorfozie odgrywają grupy komórek embrionalnych, które występują już we wczesnym stadium larwalnym. Są to płytki imaginalnepłytki imaginalnepłytki imaginalne. Komórki te, mając zdolność do fagocytozy, pożerają komórki tkanek larwalnych. Z kolei ze względu na zdolność do intensywnych podziałów uczestniczą w tworzeniu nowych narządów typowych dla postaci dojrzałej.

Słownik

larwa
larwa

stadium rozwojowe zwierzęcia różniące się od postaci dojrzałej (imago) budową, oraz trybem i często także środowiskiem życia; rozróżnia się wiele form larwalnych, typowych dla poszczególnych grup systematycznych; np. planula – u parzydełkowców, cerkaria – u przywr, wągier – u tasiemców, gąsienica – u motyli, czerw – u muchówek; u niektórych gatunków mogą istnieć dwa lub więcej stadiów larwalnych

linienie
linienie

proces okresowego zrzucania zewnętrznej, twardej powłoki ciała u stawonogów czy zewnętrznej warstwy naskórka u płazów i gadów; także zmiana upierzenia ptaków (pierzenie się ptaków) oraz okrywy włosowej ssaków

płytki imaginalne
płytki imaginalne

grupy komórek o charakterze embrionalnym zdolnych do podziałów; powstają w okresie rozwoju embrionalnego, a uaktywniają się, gdy poczwarka przechodzi przeobrażenie; z komórek płytek imagilanych formują się narządy charakterystyczne dla osobnika dorosłego

poczwarka
poczwarka

stadium rozwojowe u owadów o przeobrażeniu zupełnym, przekształcające się w procesie przeobrażenia w dorosłego osobnika; postać z reguły nieruchliwa, niepobierająca pokarmu

przeobrażenie niezupełne (hemimetabolia)
przeobrażenie niezupełne (hemimetabolia)

typ rozwoju złożonego, w którym z jaja wylęga się larwa podobna do osobnika dorosłego, lecz mniejsza, bez rozwiniętych gonad; u owadów uskrzydlonych larwa nie ma rozwiniętych skrzydeł

przeobrażenie zupełne (holometabolia)
przeobrażenie zupełne (holometabolia)

typ rozwoju złożonego, w którym występują dwa stadia pośrednie:  niepodobna do osobnika dorosłego larwa oraz poczwarka; ten typ rozwoju występuje m.in. u motyli, chrząszczy czy pszczół

rozwój złożony
rozwój złożony

typ rozwoju, w którym występują formy pośrednie: larwy lub larwy i poczwarki