Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Zagadnienia związane z podzielnością liczb naturalnych od wieków były przedmiotem badań wielu wybitnych matematyków. Aparat matematyczny, którym dysponujemy nie pozwala na prowadzenie bardziej zaawansowanych rozważań, zatem w tym materiale rozważymy tylko niektóre z podstawowych zagadnień z teorii podzielności.

Na początek zadania dotyczące liczb pierwszych, które uważane są za „królowe” wszystkich rodzajów liczb naturalnych.

Liczba pierwsza
Definicja: Liczba pierwsza

Liczba pierwsza to liczba naturalna większa od 1, która ma dokładnie dwa dzielniki – jedynkę i samą siebie.

Ważne!

Liczba 0 nie jest ani liczbą pierwszą, ani złożoną.

Liczba 1 nie jest ani liczbą pierwszą, ani złożoną.

Przykład 1

Wykażemy, że istnieje tylko jedna liczba pierwsza p taka, że liczby A=4p2+1B=6p2+1 są liczbami pierwszymi.

Obliczmy kilka wartości liczb AB dla kolejnych początkowych liczb pierwszych.

  • Jeśli p=2, to

    A=4·4+1=17liczba pierwszaliczba pierwszaliczba pierwsza,

    B=6·4+1=25 – liczba złożona.

    Liczba 2 nie spełnia warunków zadania.

  • Jeśli p=3, to

    A=4·9+1=37 – liczba pierwsza,

    B=6·9+1=55 – liczba złożona.

    Liczba 3 nie spełnia warunków zadania.

  • Jeśli p=5, to

    A=4·25+1=101 – liczba pierwsza,

    B=6·25+1=151 – liczba pierwsza.

    Liczba 5 spełnia warunki zadania. Jest więc szukaną liczbą.

Pozostaje zatem wykazać, że nie istnieje inna liczba, większa od 5, dla której liczby AB są jednocześnie liczbami pierwszymi.

Każdą liczbą naturalną większą od 5 można zapisać w postaci

5n, 5n+1, 5n+2, 5n+3 lub 5n+4,

gdzie n jest liczbą naturalną dodatnią.

Ponieważ p jest liczbą pierwszą większą od 5, zatem

p=5n+1, p=5n+2, p=5n+3 lub p=5n+4.

  • Jeśli p=5n+1, to

    A=4p2+1=45n+12+1,

    A=100n2+40n+5,

    A=520n2+8n+1 – liczba złożona.

  • Jeśli p=5n+2, to

    B=6p2+1=65n+22+1,

    B=150n2+120n+25,

    B=530n2+24n+5 – liczba złożona.

  • Jeśli p=5n+3, to

    B=6p2+1=65n+32+1,

    B=150n2+180n+55,

    B=530n2+36n+11 – liczba złożona.

  • Jeśli p=5n+4, to

    A=4p2+1=45n+42+1,

    A=100n2+160n+65,

    A=520n2+32n+13 – liczba złożona.

Wykazaliśmy więc, że jeśli liczba p jest liczbą pierwszą, większą od 5, to liczba A lub liczba B jest złożona. Zatem tylko dla p=5 każda z liczb AB to liczba pierwszaliczba pierwszaliczba pierwsza, co należało udowodnić.

Przykład 2

Wykażemy, że nie istnieją różne liczby pierwsze p, q, r takie, że liczba

1p+1q+1r jest liczbą naturalną.

Przeprowadzimy dowód nie wprost. Zakładamy, że liczba 1p+1q+1r jest liczbą naturalną. Zatem istnieje taka liczba naturalna t, że

1p+1q+1r=t

Przekształcamy lewą stronę zapisanej równości.

1p+1q+1r=t

qr+pr+pqpqr=t |·pqr

qr+pr+pq=tpqr

qr=tpqr-pr-pq

qr=ptqr-r-q

Wynika z tego, że liczba qr dzieli się przez p. Otrzymujemy sprzeczność, bo liczby pq, r to różne liczby pierwsze.

Zatem liczby p, q, r o żądanej własności nie istnieją, co należało wykazać.

Następny problem, którym się zajmiemy, związany jest z określaniem reszt z dzielenia liczb naturalnych.

Przykład 3

Liczba A w dzieleniu przez 7 daje resztę 4, a liczba B w dzieleniu przez 7 daje resztę 5. Wykażemy, że suma kwadratów liczb AB w dzieleniu przez 7 daje resztę 6.

Liczba A w dzieleniu przez 7 daje resztę 4, zatem można ją zapisać w postaci

A=7k+4, gdzie k.

Liczba B w dzieleniu przez 7 daje resztę 5, zatem można ją zapisać w postaci

B=7t+5, gdzie t.

Zapisujemy i przekształcamy sumę kwadratów liczb AB.

A2+B2=7k+42+7t+52

A2+B2=49k2+56k+16+49t2+70t+25

A2+B2=49k2+56k+49t2+70t+41

A2+B2=77k2+8k+7t2+10t+5+6

Liczbę A2+B2 można więc przedstawić w postaci

A2+B2=7w+6, gdzie w=7k2+8k+7t2+10t+5 i jako suma liczb naturalnych w jest liczbą naturalną.

Oznacza to, że reszta z dzielenia sumy kwadratów liczb AB w dzieleniu przez 7 daje resztę 6, co należało wykazać.

Pokażemy teraz wykorzystanie wzorów skróconego mnożenia w teorii podzielności.

R1Ms2AOIpsvi0
Film nawiązujący do treści lekcji dotyczący zastosowania wzorów skróconego mnożenia w teorii podzielności liczb.
Przykład 4

Dane są liczby naturalne a, b, c. Wykażemy, że liczba a3+b3+c3 jest podzielna przez 6, wtedy i tylko wtedy, gdy liczba a+b+c jest podzielna przez 6.

Zauważmy, że

a3-a=aa2-1=aa-1a+1 – liczby a-1, a, a+1 to kolejne liczby naturalne, zatem ich iloczyn jest liczbą podzielną przez 6. Wynika z tego, że liczba a3-a jest podzielna przez 6.

Podobnie

b3-b=bb2-1=bb-1b+1 – liczba podzielna przez 6

c3-c=cc2-1=cc-1c+1 – liczba podzielna przez 6

Suma liczb podzielnych przez 6 jest też podzielna przez 6.

a3-a+b3-b+c3-c=a3+b3+c3-a+b+c – liczba podzielna przez 6

Jeśli liczba a3+b3+c3 jest podzielna przez 6 to i liczba a+b+c musi być podzielna przez 6 i odwrotnie.

Zatem a3+b3+c3 jest podzielna przez 6, wtedy i tylko wtedy, gdy liczba a+b+c jest podzielna przez 6, co należało wykazać.

Przykład 5

Wykażemy, że liczba A=n5-n, gdzie n jest liczbą naturalną większą od 1 , jest podzielna przez 30.

Korzystając dwukrotnie ze wzoru skróconego mnożenia na różnicę kwadratów, zapisujemy w postaci iloczynu wyrażenie określające liczbę A.

A=n5-n

A=nn4-1=nn2-1n2+1

A=n-1nn+1n2+1

Liczby n-1, n, n+1 to kolejne liczby naturalne, zatem ich iloczyn jest wielokrotnością liczby 6.

Teraz musimy tak przekształcić n2+1, aby pokazać, że liczba A jest również wielokrotnością liczby 5 (bo 6·5=30).

A=n-1nn+1n2-4+5

Zapisujemy iloczyn w postaci równoważnej sumy.

A=n-1nn+1n2-4+5n-1nn+1

A=n-1nn+1n-2n+2+5n-1nn+1

A=n-2n-1nn+1n+2+5n-1nn+1

Liczby n-2, n-1, n, n+1, n+2 to pięć kolejnych liczb naturalnych, zatem ich iloczyn dzieli się przez 6 i przez 5, a więc i przez 30.

Iloczyn 5n-1nn+1 też jest podzielny przez 30.

Suma liczb podzielnych przez 30 jest też podzielna przez 30. Zatem liczba A jest podzielna przez 30, co należało wykazać.

Słownik

liczba pierwsza
liczba pierwsza

liczba naturalna większa od 1, która ma dokładnie dwa dzielniki – jedynkę i samą siebie