Wokulski w Internecie

Szukam dalej. W kolejnym blogu znalazłem tekst następujący:

RYSgym33UkOra1

Zdjęcie przedstawia aktorkę, Beatę Tyszkiewicz w dziewiętnastowiecznej sukni. Kobieta ma na głowie kapelusz, trzyma w prawej ręce parasolkę.

To tylko dwa przykłady świadczące o tym, że historia Wokulskiego dla wielu młodych ludzi wcale nie jest ramotąramotaramotą, którą trzeba przeczytać, zaliczyć i zapomnieć. O ilu szkolnych lekturach da się to powiedzieć? Czy młodzież w podobny sposób odwołuje się do Dziadów, Kordiana, Nad Niemnem, Ludzi bezdomnych?

XIX‑wieczny biznesmen

Prus stworzył w Lalce portret nowoczesnego na owe czasy kupca, reprezentującego zupełnie nowy wzorzec. Oszałamiające sukcesy Wokulskiego w handlu wynikają z ryzyka, jakie podejmuje, inwestując kapitał w zupełnie nowe przedsięwzięcie. Taki model kupca obcy jest ówczesnym handlowcom. Wokulski w bardzo krótkim czasie zarabia ogromne pieniądze na dostawach żywnościowych dla wojska i powraca do Warszawy z dochodem, o którym nie śniło się Minclom czy Szlangbaumom. Polski kupiec reprezentowany przez Wokulskiego to człowiek otwarty i operatywny. Umie korzystać z doświadczeń, potrafi podejmować trafne i skuteczne decyzje, jest błyskotliwy, ma rozległe horyzonty i szerokie kontakty w liczących się stolicach Europy. Gdyby nie miłość, w wyniku której zatracił witalność i dynamizm, zapewne dalej rozwijałby sieć sklepów, inwestował w przemiany (na przykład Powiśla), reformował gospodarkę.

Czy ta wizja czegoś nam nie przypomina? Na nędzę i ubóstwo ma Wokulski swoją receptę:

Wspiera ubogich, ale pracowitych (pomaga Wysockiemu i Węgiełkowi). Generalnie jednak uważa, że każdy powinien liczyć przede wszystkim na siebie, że własną pracą, sprytem i determinacją można dojść do pieniędzy i pozycji społecznej. Zgodnie z pozytywistyczną ideą ewolucjonizmuewolucjonizmewolucjonizmu społecznego postrzega świat jako arenę ciągłej walki o byt:

Poglądy Wokulskiego spotkałyby się może z krytyką niektórych współczesnych ekonomistów, nie ulega jednak wątpliwości, że jest on zdecydowanym przeciwnikiem państwa opiekuńczegopaństwo opiekuńczepaństwa opiekuńczego, a wyraźnym zwolennikiem zdrowej, wolnej konkurencjiwolna konkurencjawolnej konkurencji. Wokulski jest też niewątpliwym prekursorem koncepcji, że pola do robienia wielkich interesów powinniśmy szukać przede wszystkim na Wschodzie. Pisze o tym wybitny znawca literatury pozytywizmu Józef Bachórz:

Dziś wśród najbogatszych polskich przedsiębiorców nie brakuje ludzi podobnych Wokulskiemu. Co prawda różnie się o nich mówi i pisze, ale nikt nie zaprzeczy, że odnieśli ogromny sukces, i to nie tylko finansowy; wdarli się śmiało do elit naszego społeczeństwa i stanowią, na równi z aktorami i politykami, obiekt ciągłego zainteresowania kolorowych magazynów. Współcześnie bohatera Lalki nikt nie nazwałby dorobkiewiczemdorobkiewiczdorobkiewiczem.

Poświęcenie bez cierpienia

Pole działania dla współczesnych Wokulskich jest więc ogromne. Nie musi się ono ograniczać jedynie do handlu i związanych z nim inwestycji. Pamiętajmy, że bohater Lalki, choć sam nie był naukowcem, wykazywał aktywne zainteresowanie rozwojem nauki i gotów był poświęcić temu nie tylko swoje możliwości, lecz również pieniądze. Nauka zawsze ich potrzebowała, a dziś bardziej niż kiedykolwiek. Spójrzmy tylko na wykaz laureatów Nagród Nobla w dziedzinach ścisłych z ostatnich dwudziestu, trzydziestu lat. Znajdziemy tam uczonych z krajów, które stać na solidne inwestowanie w rozwój nauki. W znacznej mierze przeznacza się na to również kapitały prywatne. Nasi rodzimi biznesmeni chętnie wspierają inicjatywy, które dobrze sprzedają się w mediach: festiwale, masowe imprezy, akcje charytatywne. Niewielu decyduje się na finansowanie nauki, choć wynalazki mogą nie tylko służyć całej ludzkości, lecz także przynosić ogromne dochody. Tacy Wokulscy, dla których nauka jest czymś bliskim i którzy chcą ją wspierać zarówno w imię szczytnych ideałów, jak i własnych interesów, bardzo przydaliby się obecnie w naszym kraju.

Jeśli już mówimy o dbaniu o własne interesy, to nie sposób nie zauważyć, że pod tym względem Wokulski zdecydowanie różni się od większości naszych XIX‑wiecznych bohaterów literackich, którzy gotowi byli cierpieć i ginąć dla idei, odrzucając własne szczęście. Wokulski krytycznie oceniał bezinteresowne, szlachetne cierpiętnictwo.

Zapotrzebowanie na „cierpiących za miliony” jest dziś raczej niewielkie, a osiągnięcie szczęścia w życiu osobistym i realizowanie kariery zawodowej to główne cele życiowe znakomitej większości współczesnych Polaków. Wydaje się więc, że postawa Wokulskiego spotkałaby się z ogólnym zrozumieniem. Tym bardziej że nie był przecież nieczułym egoistą: wspierał potrzebujących, a w swoich handlowych przedsięwzięciach miał na względzie nie tylko własny interes.

Potwierdzenie moich przypuszczeń znalazłem w wypracowaniu anonimowego licealisty, które ściągnąłem z Internetu:

Wokulski był zdolny do poświęceń. Brał przecież udział w powstaniu styczniowym, za co zapłacił zsyłką na Sybir. Jednak po powrocie do kraju zrozumiał, że najwyższy czas realizować swoje indywidualne cele, zadbać o własną karierę. Nie przeszkadzało mu to jednak działać dla dobra ogółu, wspierać potrzebujących, pomagać zdolnym i ambitnym. Bohater Lalki to typ człowieka, który ciągle chce iść do przodu, podejmować nowe wyzwania. Objąwszy sklep po Minclu, choć tak bardzo potrzebował finansowej stabilizacji, bardzo szybko poczuł, że ślęczenie do końca życia w kupieckim kantorze mu nie odpowiada. Stworzony był do wielkich przedsięwzięć.

Bohater dla każdego?

Czy jednak Wokulski mógłby być dla młodych ludzi atrakcyjnym wzorem, gdyby był jedynie zapobiegliwym biznesmenem goniącym za karierą i pieniędzmi? Współczesny yuppie z niesmakiem odniesie się do romantycznych porywów serca galanteryjnegogalanteryjnygalanteryjnego kupca. Tak ocenia je na przykład cytowany już wyżej licealista:

Myślę jednak, że większości młodych ludzi zaimponuje człowiek, który dla swej ukochanej nie tylko odrzuca chłodne finansowe kalkulacje, tracąc tysiące rubli, ale nawet gotów jest narazić życie w pojedynku. Czy współczesne dziewczyny nie chciałyby być adorowane tak jak Izabela? Paradoksalnie w odczuciu niektórych młodych ludzi to właśnie romantyczne oblicze Wokulskiego sprawi, że będzie on dla nich kimś, z kim mogliby się po literacku zaprzyjaźnić. Bohater Lalki co prawda sam krytycznie oceniał swoją literacką edukację romantyczną:

Wokulski nie przejął jednak postawy Gustawa czy Kordiana, którzy w bezradnym cierpieniu rozczulali się nad swymi złamanymi sercami. Podjął zdecydowaną i wytrwałą walkę o kobietę, którą pokochał, i o prawo do osobistego szczęścia. Zmagał się z całkiem realnymi przeciwnościami i prawie dopiął swego. To, co u bohaterów romantycznych dramatów wydaje się oderwanym od rzeczywistości szaleństwem, u Wokulskiego nabiera zwykłego, ludzkiego wymiaru.

Postawione w tytule pytanie wymaga oczywiście indywidualnych odpowiedzi. Jest wiele powodów, dla których Wokulski może dziś imponować młodemu pokoleniu. Bohater ten, jak już wspomniałem, to człowiek niezwykle złożony, pełen wewnętrznych sprzeczności. Nie jest papierową postaciąpostać papierowapapierową postacią skonstruowaną dla udowodnienia jakiejś tezy ani chodzącą szlachetnością i ideałem bez skazy. Ma swoje słabości i przywary, często też zachowuje się niekonsekwentnie i nierozważnie. I – paradoksalnie – także dlatego może być nam bliski. Z jednej strony dostrzegamy w nim nasze własne wady, ale z drugiej takie cechy, których mu zazdrościmy.

Słownik