Przeczytaj
Wojna a sprawiedliwość
Podział wojny na sprawiedliwe i niesprawiedliwe jest tak stary, jak historia samych wojen. Już Platon wskazywał, że wojny o niepodległość są zasadne, zaś wojny bratobójcze – godne potępienia. Na ten sam temat dociekania snuł Cyceron, który stwierdził, że wojna sprawiedliwa to taka, która toczona jest w słusznej sprawie, lub w obronie własnej. Klasyczna koncepcja wojny sprawiedliwej została rozwinięta przez myślicieli chrześcijańskich.
Św. Augustyn pisał:
Sprawiedliwymi nazywamy takie wojny, które mszczą niesprawiedliwości, kiedy jakiś lud lub państwo, którym powinno się wypowiedzieć wojnę, zaniedbało ukarania szkody wyrządzonej przez swoich obywateli lub zwrócenia tego, co ci niesprawiedliwie zrabowali.
Źródło: Augustyn z Hippony. Cytat za: Pierre Crépon, Religie a wojna, Gdańsk 1994, s. 81.
Zdaniem św. Augustyna prowadzenie wojny nakazanej przez Boga było w pełni uzasadnione. Taka retoryka przyświecała krucjatom, które były organizowane przeciwko poganom i heretykom.
Pokój Boży
W krajach Europy Zachodniej zakaz prowadzenia walki zbrojnej obejmował czas między czwartkiem a popołudniem w niedzielę (czyli do zakończenia głównej mszy św.), a w Polsce obowiązywał od środy wieczorem do poniedziałku rano. Działania wojenne były też zakazane w wyznaczonych porach roku (np. w adwencie, Wielkim Poście czy w inne święta kościelne). Rozlew krwi był niedopuszczalny w ustalonych miejscach, uznawanych za bezpieczne (np. na poświęconej ziemi: w kościele, na cmentarzu). Ochroną otoczono pewne grupy osób (pauperes, czyli biednych, tj. duchowieństwo, ludność cywilną itp.).
Wojny z niewiernymi
Koncepcja wojny sprawiedliwej odnosiła się także do walki z niewiernymi. Do tej kategorii należeli przede wszystkim muzułmanie, którzy w pierwszej połowie VII w. rozpoczęli ekspansję z Półwyspu Arabskiego i do połowy IX w. opanowali ogromne obszary dawnego świata grecko‑rzymskiego, w tym Półwysep Iberyjski oraz Bliski Wschód z Jerozolimą i Ziemią ŚwiętąZiemią Świętą. Zbrojne próby odzyskania przez chrześcijan Hiszpanii, zakończone sukcesem dopiero w XV w., nazwano rekonkwistąrekonkwistą. Walki o Ziemię Świętą zyskały miano krucjatkrucjat (wypraw krzyżowych).
Wyjaśnij genezę ruchu krucjatowego.
Inną grupą niewiernych byli poganiepoganie, czyli ludy, które nie przyjęły wiary chrześcijańskiej i pozostawały przy swoich kultach plemiennych.
Wraz z końcem średniowiecza pojęcie wojny ulegało stopniowej sekularyzacji, a temat ten podejmowali świeccy myśliciele, jak Niccolò Machiavelli i Hugo Grotius. Zdaniem tego ostatniego, wojna służy sprawiedliwości: „obrona tego, co jest nasze, dążenie do tego, co jest nam należne, ukaranie za zbrodnie”.
Wojna sprawiedliwa w XXI wieku
Dyskusje nad moralnym aspektem wojny trwają również współcześnie, choć samo pojęcie wojny sprawiedliwej praktycznie wyszło z użycia. Nie oznacza to jednak, że w polityce międzynarodowej nie pojawia się usprawiedliwianie agresji. Tak jak w średniowieczu, uzasadnieniem wojny może być słuszny powód. Na gruncie prawa międzynarodowego jest nim obrona przed agresorem.
Karta Narodów ZjednoczonychArt. 51
Nic w niniejszej Karcie nie może uchybiać niepozbywalnemu prawu do samoobrony indywidualnej lub zbiorowej w przypadku napaści zbrojnej na któregokolwiek członka Narodów Zjednoczonych, zanim Rada Bezpieczeństwa nie podejmie niezbędnych zarządzeń w celu utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Środki podjęte przez członków w wykonaniu tego prawa do samoobrony będą natychmiast podane do wiadomości Radzie Bezpieczeństwa i w niczym nie mogą uszczuplać władzy i odpowiedzialności Rady Bezpieczeństwa, wynikających z niniejszej Karty, do podejmowania w każdym czasie takiej akcji, jaką ona uzna za niezbędną do utrzymania lub przywrócenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.
Źródło: Karta Narodów Zjednoczonych, dostępny w internecie: unic.un.org.pl [dostęp 2.11.2020 r.].
Pytanie o to, czy wojna sprawiedliwa jest uzasadniona, wróciło w XXI wieku głównie w związku z atakami terrorystycznymi z 11 września 2001 r. na World Trade Center. Wtedy prezydent George W. Bush ogłosił wojnę z terroryzmem
– uzasadniając podjęcie działań zbrojnych koniecznością obrony przed grupami terrorystycznymi i „państwami zbójeckimi”. W praktyce oznaczało to atak na Afganistan (gdzie działała siatka Al‑Kaidy), a następnie akcję zbrojną w Iraku (oskarżonego o wspieranie terroryzmu). Działanie to nie miało legitymizacji Rady Bezpieczeństwa ONZ i zostało potępione przez znaczną część społeczności międzynarodowej, a z czasem również przez opinię społeczną w USA.
Słownik
(z gr. haíresis, z łac. haeresis – podział); błędna wedle Kościoła interpretacja prawd wiary chrześcijańskiej, odstępstwo od pewnych dogmatów uznanych przez główny nurt w Kościele; herezje były potępiane przez hierarchów Kościoła, a ich głosiciele ekskomunikowani (wydalani z Kościoła) i karani nawet śmiercią
(z łac. crux – krzyż); wyprawa krzyżowa; zbrojna wyprawa rycerstwa łacińskiego do Ziemi Świętej w celu wyzwolenia jej spod wpływów i władzy muzułmańskiej; ruch krucjatowy zapoczątkowała pierwsza krucjata w latach 1096–1099, a jego kres nastąpił pod koniec XIII w.; krucjatami nazywano też zbrojne wyprawy przeciwko poganom i heretykom, np. krucjaty przeciw husytom w XV w. czy przeciw Turkom w czasach nowożytnych
(z łac. paganus – mieszkaniec wsi); określenie używane przez chrześcijan na nazwanie osoby, która pozostała przy religii niechrześcijańskiej, przede wszystkim politeistycznej (wielobóstwo); przyjęło się w czasach, gdy chrześcijaństwo uznano w Cesarstwie Rzymskim za religię panującą, a jego wyznawcy stanowili większość; najpierw oznaczało przede wszystkim osoby pielęgnujące kulty bóstw rzymskich, poteḿ też plemienne kulty w społeczeństwach barbarzyńskich
stopniowe odbijanie przez chrześcijan Półwyspu Iberyjskiego z rąk Saracenów, jak w średniowiecznej Europie nazywano muzułmanów
nazwa Izraela lub Palestyny w języku pielgrzymów chrześc., powszechnie używana od średniowiecza