Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

O autorce

R1NzJrBmYHHqi1
Wisława Szymborska, październik 2009
Źródło: Mariusz Kubik, dostępny w internecie: Wikimedia Commons, licencja: CC BY 3.0.

Wisława Szymborska (1923–2012) to współczesna polska poetka, uhonorowana w 1996 roku literacką Nagrodą Nobla za poezję, która z ironiczną precyzją pozwala historycznemu i biologicznemu kontekstowi ukazać się we fragmentach ludzkiej rzeczywistościIndeks górny 1rusinekIndeks górny 1.
W swoich utworach poetyckich w charakterystycznym ironicznymironiaironicznym, a zarazem serdecznym tonie podejmowała zarówno wielkie filozoficzne kwestie dotyczące istoty człowieczeństwa, sensu życia, jak i problemy dnia codziennego, relacji międzyludzkich: przyjaźni, miłości, wrogości. Stworzyła kilkanaście tomów poezji, z których najbardziej znane to <Sto pociech (1967), Wielka liczba (1976), Chwila (2002). Oprócz dłuższych form poetyckich pisała też limeryki, czyli krótkie, pięciowersowe utwory o żartobliwej, a niekiedy wręcz groteskowej wymowie.

rusinek
poetyka
autoironia

PoetykapoetykaPoetyka paradoksów

ParadoksparadoksParadoks jest kunsztowną konstrukcją językową, która zawiera w sobie logiczną sprzeczność. Ten rodzaj zaskakującego stwierdzenia jest charakterystyczny między innymi dla poezji barokowej. W poezji Wisławy Szymborskiej paradoksy pełnią jednak inną funkcję niż w wierszach dworskich poetów okresu XVII wieku. Ich celem jest nie tylko zaskakiwanie i szokowanie czytelnika oraz demaskowanie egzystencjalnych niepokojów. W twórczości Szymborskiej często łączą się z dowcipem językowym oraz typową dla niej ironiąironiaironiąautoironiąautoironiaautoironią.

Wojciech Ligęza Wstęp

Humor poetycki łączy się tutaj z konceptami, zaskakującymi zderzeniami słów, kontrastami stylistyki, układami paradoksów, czyli z echami barokowego kształtowania formy, która powinna zdumiewać odbiorcę i zarazem dawać czytelnikowi do myślenia. Jednakże tego rodzaju konceptyzm spotyka się z nowoczesną ironią. Wyrafinowany dowcip językowy o charakterze intelektualnym (w wydaniu Szymborskiej) nie ma wiele wspólnego z potoczną wesołością, śmiech bowiem nie wyklucza refleksji, nie paraliżuje ambicji poznawczych. W tych wierszach żart kontrastuje ze smutkiem, a trudne dylematy ludzkiego życia – z sytuacjami codziennymi.

ligeza1 Źródło: Wojciech Ligęza, Wstęp, [w:] Wisława Szymborska, Wybór poezji, Wrocław 2016.
RUA04QyCJCKPR
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Wojciech Ligęza Wstęp

Myśli o naturze, historii, życiu i śmierci, ludzkich charakterach, sposobach poznawania świata, uczynkach, cnotach i przywarach, o pisaniu i literaturze, sztuce i kulturze wyróżnia mądry sceptycyzm, przewrotność, skłonność do paradoksu, humor wybaczający i czarny, przenikliwość diagnoz.

ligeza2 Źródło: Wojciech Ligęza, Wstęp, [w:] Wisława Szymborska, Wybór poezji, Wrocław 2016.

Paradoksy istnienia

R1dZ9oqrADhiG
Johannes Vermeer, Mleczarka, ok. 1660
Źródło: domena publiczna.
REQmliJDqyEPx
Nagranie dźwiękowe Wisława Szymborska Vermeer.
Wisława Szymborska Vermeer

Dopóki ta kobieta z Rijksmuseum
w namalowanej ciszy i skupieniu
mleko z dzbanka do miski
dzień po dniu przelewa,
nie zasługuje Świat
na koniec świata

1 Źródło: Wisława Szymborska, Vermeer, [w:] tejże, Wybór poezji, oprac. W. Ligęza, Wrocław 2016, s. 445.

Tak pisała Wisława Szymborska w utworze Vermeer (tom Tutaj, 2009). Wiersz noblistki jest ekfraząekfrazaekfrazą, czyli poetyckim opisem obrazu Johannesa Vermeera van DelftVermeerJohannesa Vermeera van Delft Nalewająca mleko (ok. 1658–1661), który znajduje się w holenderskim muzeum narodowym w Amsterdamie i znany jest również pod tytułem Mleczarka.

Vermeer
1
1

Korzystając z dowolnych źródeł, wyszukaj informacje o malarstwie niderlandzkim w XVII wieku. Zwróć szczególną uwagę na zainteresowanie malarzy tego okresu życiem codziennym rodzin kupieckich.

Johannes Vermeer, Widok Delft, 1660- 1661, źródło: domena publiczna. Obraz przedstawia pejzaż miejski. Kompozycja składa się czterech pasów: piaszczystego brzegu, wody, zabudowań miejskich i najszerszego pasa nieba. Płótno ukazuje fragment miasta Delft i nabrzeże rzeki Schie. Na piaszczystym brzegu znajdują się dwie zajęte rozmową kobiety. Obok stoi kilka osób (matka z dzieckiem, dwóch mężczyzn i kobieta), być może przygotowujących się do wypłynięcia łodzią. Na rzece znajdują się łodzie i barki. W mieście znajdują się liczne domy, bramy, wieże. Budynki znajdujące się bliżej, pogrążone są w cieniu, podczas gdy te z tyłu są oświetlone przez słońce, przedzierające się przez gęste chmury. Szczególnie jasna jest wieża kościoła.

Zgromadź informacje o malarstwie Johannesa Vermeera.

Zwróć uwagę na kolorystykę często stosowaną na obrazach przez Johannesa Vermeera, szczególnie na połączenie kolorów żółtego i niebieskiego oraz srebrzystych tonów.

Johannes Vermeer, Koronczarka, ok. 1664, źródło: Philippe Lelong, Wikimedia Commons, licencja: CC BY‑SA 4.0. Obraz przedstawia modą kobietę pochyloną nad warsztatem koronczarskim. Młoda dziewczyna jest skoncentrowana na swojej pracy, wzrok ma spuszczony i skupiony na miniaturowym warsztacie pracy. To specjalny, drewniany stół przystosowany do robienia koronek. Dziewczyna ma ułożone starannie włosy, a nad uszami pukle kręconych włosów. Ubrana jest w żółtą suknię z dużym, białym kołnierzem. Obok niej, po prawej jej stronie, na małym stoliku przykrytym kolorowym dywanem znajduje się książka oraz duża, niebieska poduszka krawiecka. Z otwartej poduszki wystają białe i czerwone nici o niezwykle płynnej, niemal abstrakcyjnej formie.

Wyjaśnij, w jaki sposób Vermeer operuje światłem. Jaki efekt osiąga malarz dzięki temu zabiegowi?

Wyjaśnij, co różni tytułową mleczarkę od postaci przedstawionej na obrazie „Dziewczyna czytająca list”. Uwzględnij ubiór kobiet oraz wnętrza, w jakich się znajdują.

Johannes Vermeer, Dziewczyna czytająca list, ok. 1658, źródło: domena publiczna. Obraz przedstawia portret młodej dziewczyny. Znajduje się ona w pomieszczeniu z otwartym oknem. Dziewczyna stoi i czyta list. Jest ukazana przedstawiona lewym profilem, ale jej twarz odbija się w szybkach okiennych. Dziewczyna ma elegancką, bogato zdobioną suknię z bufiastymi rękawami. Włosy dziewczyny są starannie uczesane w kok, a po bokach głowy zwisają kręcone kosmyki jej jasnych włosów. Na pierwszym planie znajduje się stół, na którym jest rozłożony i udrapowany bogato zdobiony obrus, wyglądem przypominający dywan. Na nim spoczywa misa z owocami: brzoskwiniami i jabłkami. Z prawej strony zwisa zielona kotara, rozwieszona na drążku, biegnącym wzdłuż górnej krawędzi płótna. Inna zasłona, koloru czerwonego, zawieszona jest przy oknie.

Odpowiedz na pytanie, czy twoim zdaniem mleczarka z zaangażowaniem wykonuje czynność przedstawioną na obrazie. Co może o tym świadczyć?

Wymień detale, jakie znajdują się na obrazie „Mleczarka”. Wyjaśnij, co twoim zdaniem symbolizują. Zwróć uwagę, które z nich znajdują się na pierwszym, a które – na drugim planie.

Johannes Vermeer, Mleczarka, ok. 1660, źródło: domena publiczna. Obraz przedstawia służącą, znajdującą się w pomieszczeniu, w pobliżu okna. Dziewczyna, znajduje się w centralnej części płótna i skupiona jest na przelewaniu mleka z dzbana do garnka stojącego na stole. Służąca ma na sobie żółto‑niebieską suknię i biały czepiec na głowie. Wzrok ma spuszczony. Na stole przykrytym zielonym obrusem, za którym stoi, znajduje się koszyk z chlebem i innym pieczywem, dzban i niebieska tkanina. Chleb namalowany jest techniką pointillé – przy pomocy drobnych plamek, które ukazują grę światła na tym przedmiocie. W tle, na ścianie zawieszony jest kosz i metalowe naczynie, a na podłodze po jej lewej stronie stoi ogrzewacz do stóp.

Odszukaj w Słowniku mitów i tradycji kultury, jakie znaczenie przypisuje się mleku. Zinterpretuj ten symbol w kontekście obrazu Vermeera.

Wymień związek frazeologiczny, w którym występuje wyraz „mleko”. Odpowiedz na pytanie, jakie jest jego znaczenie?

Wojciech Ligęza Wstęp

Moment odbioru sztuki to dla Szymborskiej swoiste wyłączenie z egzystencji, rodzaj nielegalnej wolności. Artysta sprzeciwia się prawu przemijania, co można pojmować dwojako: zatrzymuje trwającą chwilę oraz zapewnia sobie miejsce w pamięci kultury. Natomiast w wierszu Vermeer arcydzieło malarstwa, Nalewająca mleko z amsterdamskiego Rijksmuseum, staje się metafizycznym czasomierzem, nadając rangę naszym zwykłym godzinom i dniom. Co znamienne, czynność codzienna – dzięki magii malarstwa – nigdy się nie kończy. W strużce mleka płynie powoli czas. Vermeer jednocześnie przedstawił spokojny ruch oraz trwanie. Uważne oko artysty uchwyciło drobne zdarzenie, jakich wiele, a ręka mistrza umieściła na płótnie opowieść o zwykłym życiu, ale jak namalowaną! Zatem jeśli trwa wielka sztuka – jak wnioskuje z nadzieją poetka – to i świat (gorszy od tego przedstawionego na obrazie) nie zasługuje na zagładę.

lizega3 Źródło: Wojciech Ligęza, Wstęp, [w:] Wisława Szymborska, Wybór poezji, Wrocław 2016.

Słownik

ekfraza
ekfraza

(gr. ékphrasis – dokładny opis) – artystyczny opis dzieła sztuki, który pojawia się w literaturze, np. opis tarczy Achillesa w Iliadzie Homera, opis arcyserwisu w Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza; ekfrazy często pojawiają się w poezji współczesnej, np. Stanisława Grochowiaka, Zbigniewa Herberta, Wisławy Szymborskiej

ironia
ironia

(gr. eironeía – przestawianie, pozorowanie) – figura stylistyczna polegająca na celowo wprowadzanej sprzeczności między przekazywaną informacją a jej znaczeniem ukrytym; wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje ironii: retoryczną, sokratejską i romantyczną; bywa trudna do zidentyfikowania, nie można jej identyfikować z kłamstwem i sarkazmem

paradoks
paradoks

(gr. parádoxos – nieoczekiwany, nieprawdopodobny, zadziwiający) – zaskakujące twierdzenie, często sprzeczne z powszechnie przyjętą opinią; także twierdzenie logiczne prowadzące do zaskakujących i sprzecznych wniosków