Przeczytaj
Potęga dynastii
Władysław Jagiełło wywodził się z pogańskiego rodu litewskiego, rządzącego państwem leżącym na peryferiach Europy, z dala od wielkich centrów polityki i kultury. Zawarcie unii z Polską zapoczątkowało wzrost potęgi założonej przez niego dynastii Jagiellonów. Wkrótce stała się ona jedną z najważniejszych w Europie Środkowo‑Wschodniej i w decydujący sposób zaczęła wpływać na rozwój wydarzeń w regionie.
Określ, jakie współczesne państwa znajdują się na obszarze zajmowanym w czasach Władysława Jagiełły przez państwo polskie i Wielkie Księstwo Litewskie.
Układ zawarty w Krewie w 1385 r. zainicjował związek między Polską a Litwą, ale był on dopiero pierwszym stopniem na długiej drodze zbliżania się obu państw i określania wzajemnych stosunków. Zarówno Jagiełło, jak i rządzący na Litwie Witold dążyli do zagwarantowania w ramach unii odrębności państwowej Wielkiego Księstwa Litewskiego. Król zdawał sobie sprawę, że w przyszłości – biorąc pod uwagę fakt, że Jagiellonowie byli w Polsce dynastią elekcyjną – może mieć to kluczowe znaczenie dla zapewnienia tronu jego ewentualnemu potomkowi. Z tronu litewskiego, jako dziedzicznego, łatwiej byłoby mu ubiegać się o koronę polską. Unia zawarta w Horodle w 1413 r. potwierdzała odrębność państwową Polski i Litwy przy jednoczesnym wzmocnieniu czynników integracyjnych. Odtąd na Litwie rządził podlegający królowi polskiemu oddzielny książę, a obaj władcy mieli być wybierani we wzajemnym porozumieniu.
Określ, na ile możemy na podstawie tego rysunku wnioskować na temat rzeczywistego wyglądu Jagiełły.
Akt unii horodelskiej z 2 października 1413 r.[...] pragnąc atoli rzeczony kraj litewski od zdrady i napaści Krzyżaków, jako też ich stronników i sprzymierzeńców, i wszelkich zgoła nieprzyjaciół, czyhających na zgubę Litwy i Polski, lepiej ubezpieczyć, a razem obdarzyć trwałych i wieczystych korzyści udziałem – ziemię tę, którą jako pan i dziedzic prawy posiadamy, za radą i wspólną zgodą panów, szlachty i bojarów, do naszego Królestwa Polskiego powtórnie przyłączamy, i z koroną tegoż Królestwa Polskiego na wieczne czasy trwale i niezmiennie jednoczymy. [...]
Panowie szlachta, bojarowie naszego Księstwa Litewskiego [...] mają nadanych sobie wolności i przywilejów swobodnie używać, tak jako ich używają panowie i szlachta Królestwa Polskiego. [...]
To także dodajemy, że pomienieni panowie i szlachta tak Królestwa Polskiego, jako i Litwy, zjazdy publiczne i sejmy (parlamenta), ile razy potrzeba tego będzie, w Lublinie, w Parczowie, albo innych miejscach sposobnych za naszą uchwałą i wolą odbywać mają [...].
Nadto, my Aleksander czyli Witold, za zezwoleniem najjaśniejszego monarchy i pana Władysława, króla polskiego, brata naszego miłościwego, wybieramy na uczestników herbów i klejnotów Królestwa Polskiego niżej wymienione osoby spomiędzy naszej szlachty polskiej, których szlachta Królestwa Polskiego wraz z wszystkimi ich rodzinami do braterstwa i rodu swego przyjęła: Tu wymienieni są panowie litewscy, przyjęci do herbów polskich [...].Źródło: Akt unii horodelskiej z 2 października 1413 r., [w:] Wiek V–XV, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1997, s. 197–199.
Określ, w jakim języku został spisany dokument.
Na podstawie fragmentu zinterpretuj pojęcie adopcji herbowejadopcji herbowej i wyjaśnij, jaki był cel wprowadzenia jej na mocy aktów unii w Horodle.
Unie Polski z Litwą za czasów Władysława Jagiełły
Rok | miejsce | główne postanowienia |
|---|---|---|
1385 | Krewo | - książę Litwy, Jagiełło, został królem Polski, - Jagiełło wraz ze swoim ludem przyjął chrzest - Jagiełło zobowiązał się wypuścić jeńców polskich przetrzymywanych w niewoli litewskiej - Jagiełło zobowiązał się odzyskać utracone przez Polskę ziemie - przyłączenie Litwy do Polski |
1401 | Wilno i Radom | - Witold Kiejstutowicz otrzymał dożywotnie rządy na Litwie jako wielki książę litewski (Magnus Dux Lithuaniae) - władzę zwierzchnią nad Litwą miał Jagiełło (najwyższy książę Litwy (Supremus Dux Lithuaniae). - w przypadku bezpotomnej śmierci króla wybór jego następcy nastąpi po wspólnym uzgodnieniu strony polskiej i litewskiej |
1413 | Horodło | - potwierdzenie odrębności obu państw - dożywotnia władza Witolda nad Litwą - omawianie wspólnych dla obu pańsw spraw na zjazdach wybór króla przez panów polskich i litewskich - zrównanie w prawach rodów katolickich bojarów litewskich ze szlachtą polską - adopcja herbowa 50 rodów bojarskich do herbów szlachty polskiej |
1432 | Grodno | - wprowadzenie instytucji odrębnego wielkiego księcia na Litwie - decyzje dotyczące obu krajów podejmowane wspólnie - zagwarantowano odrębność obu krajów |
- przywrócenie władzy zwierzchniej nad Litwą Władysławowi Jagielle - Zygmunt KIejstutowicz dożywotnio wielkim księciem litewskim - wybór wielkich książąt dożywotnio przez Litwinów i Polaków |
Indeks górny Tabela: opracowanie własne, Contentplus.sp.z o.o., K.Stojek‑Sawicka. Indeks górny koniecTabela: opracowanie własne, Contentplus.sp.z o.o., K.Stojek‑Sawicka.
Określ, w jakim stosunku pokrewieństwa wobec Władysława Jagiełły znajdował się Witold.
Jeszcze jedna korona?
Zawarciem unii Polski z Litwą i idącym w ślad za tym wzrostem pozycji rodu Jagiellonów poczuły się zagrożone państwa sąsiednie. Dotychczas najpotężniejszą dynastią w Europie Środkowo‑Wschodniej byli Luksemburgowie, reprezentowani przez króla Węgier i Czech ZygmuntaZygmunta. W 1410 r. podczas wojny z Polską poparł on zakon krzyżacki, ale tuż po podpisaniu pokoju toruńskiego zmienił front, zawierając porozumienie z Jagiełłą (traktat w Lubowlitraktat w Lubowli w 1412 r.). Zygmunt okazał się jednak dość chwiejnym sprzymierzeńcem, który jeszcze nieraz zawiódł oczekiwania strony polskiej, zwłaszcza w obliczu trwającego cały czas sporu z Krzyżakami.
Konflikt między Jagiellonami a Luksemburgami odżył w czasach wojen husyckich. HusyciHusyci zaproponowali Jagielle tron czeski w miejsce zdetronizowanego Zygmunta Luksemburskiego i choć ten odrzucił tę propozycję, to udzielał buntownikom cichego wsparcia. W odwecie Zygmunt zaczął wspierać dążenia Witolda do koronacji na króla Litwy, dążąc tym samym do poróżnienia Jagiełły z bratem stryjecznym. Bezpotomna śmierć króla Czech i Węgier przechyliła chwilowo szalę zwycięstwa w rywalizacji o dominację w Europie Środkowo‑Wschodniej na stronę Jagiellonów.
Mąż wielu żon
Pozycja Władysława Jagiełły od początku nie była zbyt mocna. Przede wszystkim przyrodzoną panią Królestwa Polskiego była Jadwiga i nawet po koronacji Litwina zajmowała równorzędną z nim pozycję i z jej zdaniem musiał się on liczyć. Jagiełło był władcą wybranym na drodze elekcjielekcji, pochodzącym z obcego kraju, niedysponującym – przynajmniej w pierwszym okresie swoich rządów – własnym zapleczem politycznym. Pozycja jego uległa jeszcze większemu osłabieniu po śmierci Jadwigi. Odeszła spadkobierczyni Ludwika Węgierskiego i dziedziczna władczyni państwa, nie zostawiając potomka. Prawa do tronu Jagiełły mogły zostać w tej sytuacji zakwestionowane. Litwin wprawdzie pozostał u władzy, ale w zamian musiał pójść na ustępstwa wobec grupy możnowładców. Wzrosło wówczas m.in. znaczenie rady królewskiej, z której zdaniem – mimo że formalnie był to organ doradczy – władca musiał się liczyć.
Dla wzmocnienia swojej pozycji – podobno za radą umierającej Jadwigi – Jagiełło ożenił się z Anną, hrabianką Cilli, wnuczką Kazimierza Wielkiego. Z tego małżeństwa urodziła się w 1408 r. córka Jadwiga. Na zjeździe w Jedlni pięć lat później szlachta uznała ją za następczynię tronu. Kobieta jednak nie gwarantowała przedłużenia dynastiidynastii. Wszyscy z niecierpliwością czekali na następcę, tym większą, że król powoli dobiegał starości.
Słownik
polityka prowadzona przez największe rody w Europie (Habsburgów, Jagiellonów), której celem jest zdobycie jak największej ilości tronów i ziem w wyniku układów, porozumień i małżeństw
(łac. conversio - odwrócenie), zmiana wyznania, np. z prawosławia na wyznanie rzymsko‑katolickie
urzędowe przyjęcie osoby (w przypadku unii w Horodle) również o pochodzeniu szlacheckim do własnego herbu
(łac. electio), dawn. wybór króla poprzez głosowanie szlachty
ruch religijno‑polityczny zainicjowany w XV w. przez Jana Husa w Czechach; zapoczątkował okres wojen domowych i kryzysu politycznego w tym kraju
(z łac. iuramentum purgatorium) środek dowodowy mający charakter samoprzekleństwa, składany przez osobę oskarżoną; popularny w średniowieczu
(z łac. privilegium) prawo nadane przez monarchę danej grupie społecznej i dla niej korzystne, obowiązujące na określonej ziemi lub na terenie całego kraju
(1368–1437) mąż Marii, siostry Jadwigi, margrabia brandenburski, król węgierski, czeski i cesarz niemiecki od 1433 r.; trzeci i ostatni z dynastii Luksemburgów
(z gr. hairesis – wybór, łac. haeresis) doktryna religijna niezgodna z oficjalną nauką Kościoła i przez nią odrzucona jako błędna
układ zawarty w 1412 r. pomiędzy królem Polski Władysławem Jagiełłą a Zygmuntem Luksemburskim, w wyniku którego zerwany został okrążający Królestwo Polskie sojusz między Krzyżakami a królem Węgier
Słowa kluczowe
unia, Horodło, przywileje, polityka dynastyczna, Jagiellonowie, Władysław Jagiełło, Polska w XIV–XV w.
Bibliografia
J. Besala, Małżeństwa królewskie. Jagiellonowie. Tajemnice alkowy, przyjaźnie i zdrady, Bellona, Warszawa 2006.
A. Klubówna, Cztery królowe Jagiełłowe, Wydawnictwo Spółdzielcze, Warszawa 1990.
E. Rudzki, Polskie królowe, t. I, Instytut Prasy i Wydawnictw Novum, Warszawa 1990.
Unia w Horodle na tle stosunków polsko‑litewskich, red. S. Górzyński, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2015.
K. Janicki, Królewska poradnia małżeńska. Jadwiga i Jagiełło, dostępny online w serwisie ciekawostkihistoryczne.pl.
Polska w okresie monarchii stanowej (1346‑1454). Wybór tekstów źródłowych, oprac. R. Heck, Warszawa 1955.