Przeczytaj
Filozofia polityczna
Filozofia polityczna stawia zatem pytanie: dlaczego demokracja? Na czym polega jej wartość? Jakie są jej silne i słabe strony? Co czyni ją lepszą (lub gorszą) od innych ustrojów? Co uzasadnia taki model rządzenia?
Filozofia nie ma monopolu na refleksje nad polityką. Dyscypliny zajmujące się polityką to chociażby politologia i socjologia. Filozofia stara się jednak stawiać pytania fundamentalne, dotyczące najbardziej ogólnych założeń. To pytania, na które nie zawsze można odpowiedzieć, odwołując się do wyników badań empirycznych, lecz jedynie do określonych racji.
Kryteria są względne, bo ustrój może być lepszy lub gorszy dla jakiegoś społeczeństwa w określonym czasie i warunkach. Dla niektórych państw lepsza jest monarchia, a dla innych – demokracja.
Do tradycyjnych pytań filozofii politycznej należało zagadnienie wyboru najlepszego ustroju politycznego. Dla starożytnych filozofów był to wybór pomiędzy demokracją, monarchią i oligarchią. Oczywiście pojęcia te mają obecnie już nieco inne znaczenie, niż miały w przeszłości. Demokracja, mimo, że sama nazwa oraz idea pochodzą ze starożytnych Aten, ma już zupełnie inne znaczenieinne znaczenie. Filozofia jest dziedziną krytycznego myślenia – krytycznego, czyli pytającego o kryteria. W przypadku ustroju będzie to zatem refleksja nad tym, co sprawia, że dany ustrój jest lepszy lub gorszy od innych i co rozumiemy pod takimi określeniami.
Legitymizacja demokracji
Filozofia polityczna pyta o uzasadnienie, czyli wzywa do podania argumentów. Pytanie „dlaczego” jest pytaniem o legitymizacjęlegitymizację, czyli właśnie uzasadnieniem prawomocności danej formy społecznej. Parlament posiada legitymizację, ponieważ został wyłoniony w wyborach. Co jednak uzasadnia samą demokrację? Odpowiedzi na to pytanie mogą być dwojakiego rodzaju: empiryczne lub racjonalne.
Odpowiedź empiryczna, czyli odwołująca się do doświadczenia (np. do prowadzonych badań lub analizy dziejów) mogłaby twierdzić, że demokracja jest najlepszym ustrojemustrojem. Pozwala ona na najpełniejszy rozwój państw, umożliwia największej liczbie ludzi uczestnictwo w życiu społecznym, zapewnia pokój i łagodzi konflikty społeczne.
Odpowiedź racjonalna nie będzie odwoływała się do doświadczenia, lecz do zasad, idei lub wartości. Zgodnie z doświadczeniem demokracja przynosi pokój, lecz ktoś mógłby zapytać, czy pokój jest rzeczywiście wartością, która uzasadnia wprowadzenie demokracji. Odpowiedź racjonalna mogłaby być zatem taka, że demokracja to ustrój polityczny najbardziej sprawiedliwy, który dzieli władzę w najlepszy sposób.
Definicje i paradoksy demokracji
Klasyczna definicja demokracjidemokracji mówi o tym, że jest to sposób sprawowania władzy oparty na woli większości. Oznacza to, że obywatele podejmują decyzje wprostwprost, bez reprezentantówreprezentantów znanych nam współcześnie. W głosowaniu powinni brać udział wszyscy uprawnieni obywatele, nie zaś posłowie lub senatorowie.
W starożytnej Grecji demokracja oznaczała władzę ludu. Prawo głosu miał każdy obywatel. Należy przy tym pamiętać, że obywatelami byli jedynie wolni mężczyźni – w praktyce około 10% społeczności Aten. Według dzisiejszych kryteriów trudno uznać, że był to ustrój demokratyczny – wykluczał bowiem z procesu decyzyjnego większość mieszkańców.
Demokrację da się jednak rozumieć szerzej – jako sposób podejmowania decyzji. Przypuśćmy, że trzeba podjąć decyzję o wyborze miejsca na wycieczkę klasową. Decyzję taką może podjąć wychowawca lub dyrektor szkoły. Taki sposób mógłby być jednak niezadowalający dla uczniów, których opinia będzie tu pominięta. Decyzję może podjąć też rada rodziców, którzy „w imieniu swoich dzieci” zadecydują o wyjeździe. Jeżeli chcielibyśmy podjąć decyzję w sposób demokratyczny, to powinna być ona podjęta przez samych zainteresowanych – uczennice i uczniów.
Demokracja jest sposobem podejmowania takich decyzji, który uwzględnia każdego członka tej grupy. Takie postawienie sprawy rodzi jednak wiele ogólnych i bardziej szczegółowych problemów. Ktoś mógłby powiedzieć, że uczniowie nie powinni sami podejmować decyzji w sprawie wycieczki. Taki wyjazd nie tylko bowiem jest atrakcyjną formą spędzenia czasu, ale powinien przy okazji czegoś nauczyć – np. o historii danego kraju. Czy w takim razie taka decyzja powinna zostać w rękach wyłącznie uczniów?
Inny, bardziej szczegółowy problem dotyczy proceduryprocedury, według której podejmuje się decyzje. Przypuśćmy, że w klasie jest dwadzieścioro uczniów. Jedenaścioro z nich chce jechać do Krakowa, dziewięcioro do Warszawy. Czy wyjazd do Krakowa byłby słuszną decyzją? Potrzeby dziewięciu uczniów byłyby tu przecież nieuwzględnione. Może więc należałoby ustalić, że wiążąca decyzja zostanie podjęta dopiero wtedy, gdy zgodzi się na nią co najmniej piętnaścioro uczniów. Czy to sprawi, że decyzja będzie lepsza? Może uczniowie powinni dyskutować dopóty, dopóki nie będzie wśród nich jednomyślności. Tylko czy taka dyskusja nie zajęłaby zbyt dużo czasu?
Wskaźniki demokracji
Współcześnie politolodzy starają się porównywać, które kraje są bardziej, a które mniej demokratyczne. Sytuacja danego kraju jest analizowana pod następującymi względami:
Czy w danym państwie wybory przebiegają prawidłowo i czy istnieje pluralizm polityczny?
Czy są zapewnione swobody obywatelskie?
Jak funkcjonuje administracja publiczna?
Czy obywatele angażują się (partycypują) w działalność publiczną?
Jak wygląda kultura polityczna w danym kraju?
Na podstawie szczegółowych pytań badacze dzielą kraje na „demokracje pełne”, „demokracje wadliwe”, „systemy hybrydowe”, „systemy autorytarne” oraz „systemy totalitarne” zgodnie z przyjętą skalą od 0 do 9. Pozwoliło to stworzyć mapę porównującą nie deklaratywne ustroje polityczne, ale faktyczne sposoby sprawowania władzy. Demokracja jako zasada sprawowania władzy jest bowiem wpisana w konstytucje większości państw. Rzeczywistość jest jednak o wiele bardziej skomplikowana.
Do pytań o demokrację często włącza się ciekawe i trudniejsze pytanie, które zawarte jest w kategorii „demokratyczna kultura polityczna”. Dotyczy ono tego, w jakim stopniu dane społeczeństwo preferuje rządy technokratycznetechnokratyczne, czyli koncepcję ustroju, w którym rządzą eksperci, specjaliści, którzy posiadają specjalistyczną wiedzę i pełnią określone funkcje w nauce lub gospodarce. Technokraci często mają aspiracje polityczne wynikające z tego, że potrafią efektywnie zarządzać sferą gospodarki i nauki. Pomaga im w tym społeczne przekonania, iż specjalista posiada pewne kompetencje, wychodzące poza obszar, którym początkowo się zajmował. W tym przypadku, im większe jest poparcie takiego rozwiązania, tym mniej punktów się otrzymuje.
Słownik
od gr. deltaῆmuomicronς, demos – lud i kapparhoάtauomicronς, kratos – władza; dosłownie – rządy ludu, ludowładztwo) ustrój polityczny, w którym władza sprawowana jest przez ogół obywateli; powstała w starożytności i była zestawiana z arystokracją (władza sprawowana przez grupę ludzi) i monarchią (władza w rękach jednostki)
system polityczny, w którym decyzje są podejmowane bezpośrednio przez obywateli, bez udziału polityków czy reprezentantów; decyzje podejmuje się najczęściej w formie plebiscytów czy referendów
system polityczny, w którym władza jest sprawowana przez obywateli za pośrednictwem wybranych przez nich reprezentantów – posłów, senatorów, radnych
uzasadnienie lub uprawomocnienie istnienia jakiejś instytucji społecznej, np. państwa
(z gr. muόnualfarhochiomicronς, mónarchos – jedyny władca) ustrój polityczny, w którym władza jest sprawowana przez jedną osobę nazywaną monarchą; władza ta ma najczęściej charakter dziedziczny, czyli nie pochodzi z wyborów oraz jest dożywotnia; pierwotnie władza monarchy była nieograniczona – dotyczyła zatem władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej; współczesne monarchie są dość mocno ograniczone przez wybierany parlament oraz niezależną władzę sądowniczą
sposób, w jaki jaki zorganizowane jest dane państwo oraz podejmowane są w nim decyzje; według Arystotelesa ustrój oznacza ujęcie w pewien porządek władz w ogóle, a przede wszystkim naczelnej z nich, to jest rządu; we współczesnej politologii pojęcie to zyskało bliskie sobie koncepcje, takie jak: system polityczny, system konstytucyjny, system rządów i reżim polityczny
(z gr. techno – umiejętność oraz kratos – władza) model ustroju społecznego, opartego na wiedzy fachowej i specjalistycznej; zakłada, że nauka i technika są w stanie posiąść wiedzę o tym, jak prawidłowo zarządzać społeczeństwem, a zatem władza powinna znajdować się w rękach specjalistów, technokratów, nie zaś polityków; w tej wizji demokracja i towarzyszący jej proces polityczny są zbędne