Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Król ustępuje. Zwołanie Stanów Generalnych

Konsekwencje zawieszenia parlamentówparlament(y)parlamentów przerosły wyobrażenia Ludwika XVI. Szybko wycofał się ze swojej decyzji, a na stanowisko kontrolera generalnego finansów, czyli ministra finansów, powołał uwielbianego przez paryską opinię publiczną Jacques'a NeckeraJacques NeckerJacques'a Neckera. Na 5 maja 1789 r. król zwołał Stany GeneralneStany GeneralneStany Generalne. Dla wielu była to szansa na osłabienie rządów absolutnych we Francji i demokratyzację życia publicznego. W gazetach pisano coraz częściej o prawach człowieka, a słowo „poddany” zaczęto zastępować pojęciem „obywatel”. Przedstawiciele stanu trzeciego domagali się podwójnej reprezentacji, na co ostatecznie rząd wyraził zgodę. Liczył przy tym, że podczas głosowania każdy stan bedzie miał jeden głos, więc liczba deputowanych nie będzie miała żadnego znaczenia.

R1QCNz9DEnoJN1
Pierwsza strona książki Co to jest stan trzeci?
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Na przełomie lat 1788 i 1789 doszło do ożywienia debaty publicznej: w prasie coraz częściej poruszano kwestie polityczne i stały się one tematem codziennych rozmów. W styczniu 1789 r. ksiądz Emmanuel‑Joseph Sieyès opublikował broszurę Co to jest stan trzeci?, która odbiła się szerokim echem we Francji, a następnie w innych krajach europejskich. Stała się ona swoistym programem ideowym stanu trzeciego, który zaczął domagać się praw politycznych, aby móc brać czynny udział w życiu publicznym. Sieyès pisał o niesprawiedliwości społecznej, będącej konsekwencją ustroju feudalnego (zależności międzystanowych). Jak podkreślał, we Francji 96% ludności pracowało na pozostałe 4% - bogaty kler i szlachtę, zaciekle broniące swoich przywilejów.

Głos ludu

Zebranie się Stanów Generalnych poprzedziły wybory do nich. W tym czasie w każdej gminie spisywano petycje w tzw. zeszytach skarg (fr. cahiers de doléances), aby poruszyć najważniejsze punkty w czasie zgromadzenia. W ten sposób po raz pierwszy w historii stosunkowo duża część społeczeństwa otrzymała prawo do wyrażenia swoich oczekiwań wobec władzy.

Art 1. Aby odtąd każdy wnosił swoją część podatków i opłat proporcjonalnie do swoich możliwości bez względu na dystynkcje i stan, jako że nie jest sprawiedliwym, aby nieszczęśliwy robotnik, którego egzystencja jest i tak nieznośna, ponosił większe opłaty niż poddani z innych warstw, które żyją w dostatku; aby w związku z tym, wszystkie przywileje finansowe zostały odtąd zniesione.

Art. 2. Aby ta równość w rozdzieleniu podatków i w udziale w sprawach państwa mogła się ugruntować i być respektowana bez pogwałcenia w przyszłości, stan trzeci zostanie dopuszczony do posiadania, tak w Stanach Bretanii, jak i w Stanach Generalnych, swoich reprezentantów w liczbie równej tej, na którą składają się kler i szlachta łącznie.

Art. 6. Aby biedny rolnik nie był zobowiązany do wykonywania żadnych bezpłatnych robót, ani na poczet panów, ani w żadnym innym wypadku […].

Indeks górny Zwróć uwagę na oświeceniowy charakter zażaleń mieszkańców gminy La Marne. W czym się on przejawia? Indeks górny koniec

Zeszyty1Fragment zeszytów skarg gminy La Marne w północno‑zachodniej Francji, archiwum departamentalne Loary Atlantyckiej, C 571, s.777-781.
RF0VCX97vpqXW
Fragment księgi skarg mieszkańców Champagney w północno-wschodniej Francji.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Stan trzeci przejmuje pałeczkę

Stany Generalne zebrały się w zamku w Wersalu pod przewodnictwem króla. Już w pierwszych dniach pojawiły się kwestie sporne pomiędzy delegatami. Stan trzeci, reprezentowany przede wszystkim przez prawników oraz ludzi wolnych zawodów (lekarzy, pisarzy), nie chciał się zgodzić na głosowanie stanami i wnosił o wprowadzenie głosowania indywidualnego. Chociaż stanowił on ok. 50 proc. zgromadzenia, utrzymanie systemu głosowania stanami sprawiało, że postulaty stanu trzeciego mogły być z łatwością odrzucone przez kler i szlachtę. Jako że ci ostatni nie chcieli zrezygnować ze swojej przewagi, namówili króla, aby obrady zawiesić. W dniu 20 czerwca 1789 r. na drzwiach do sali, w której miały się one odbyć, wywieszono informację o zebraniu w niej nadzwyczajnego posiedzenia rady królewskiej. W odpowiedzi stan trzeci postanowił się przenieść do pobliskiej sali do gry w piłkę. Tu złożył przysięgę, że nie rozejdzie się, dopóki nie zostanie uchwalona konstytucja królestwa.

R1ReNzTsW9s3k1
Jacques-Louis David, Przysięga w sali do gry w piłkę 20 czerwca 1789 r. W jaki sposób malarz podkreślił sojusz stanu trzeciego i duchowieństwa?
Źródło: Jacques-Louis David, 1791, Wikimedia Commons, domena publiczna.

Kilka dni później duchowni i część szlachty zdecydowali się na przyłączenie do tej inicjatywy. Był wśród nich także książę Orleanu Ludwik Filip Józef (znany później jako Philippe Égalité, czyli Filip Równość), który otwarcie popierał idee liberalne i cieszył się dużą sympatią paryżan. Pod presją opinii publicznej król wydał formalny edykt o połączeniu się stanów, które wspólnie miały pracować nad konstytucją. W ten sposób Zgromadzenie Narodowe uznało się za Konstytucyjne (tzw. KonstytuantaZgromadzenie Narodowe (Konstytuanta)Konstytuanta).

RKHjkVodOOfXY1
Podpisy pod przysięgą złożoną przez delegatów 20 czerwca 1789 r. w sali do gry w piłkę.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Napięcie, trwoga i plotka. Zburzenie Bastylii

Po ogłoszeniu Konstytuanty wielu uważało, że Francja jest na dobrej drodze do obalenia feudalnych struktur i wprowadzenia monarchii konstytucyjnej. Entuzjazm jednak szybko opadł, gdyż zaczęto odczuwać skutki pogarszającej się sytuacji gospodarczej. Na dodatek Ludwik XVI skoncentrował wojska pod Wersalem – oficjalnie, aby chronić siebie i swoją rodzinę. W Paryżu podniosły się głosy, że być może król zamierza użyć siły, aby rozprawić się ze Zgromadzeniem Narodowym. Na domiar złego zdymisjonowanie popularnego w mieście bankiera Jacques'a Neckera rozwścieczyło opinię publiczną. Aktywista Camille DesmoulinsCamille DesmoulinsCamille Desmoulins na wiecach nawoływał do podniesienia broni. Atmosferę podsycały krążące plotki, jakoby król wspólnie z arystokracją planowali odwet na stanie trzecim, a nawet wzięcie miasta głodem.

Chcąc się zabezpieczyć, lud Paryża szukał broni i prochu. Splądrował Koszary Inwalidów, gdzie stacjonowało wojsko, po czym udał się w kierunku Bastylii – średniowiecznej twierdzy, od XVII w. służącej za więzienie. Trafiali do niej wszyscy ci, którzy ośmielali się krytykować władzę. Załoga Bastylii, nieprzygotowana do obrony, szybko skapitulowała, a dowodzącego nią gubernatora Bernarda‑René de LaunayBernard‑René de LaunayBernarda‑René de Launay zamordowano. Tego dnia zginął także mer Paryża Jacques de FlessellesJacques de FlessellesJacques de Flesselles. Zdarzenie z 14 lipca 1789 r. błyskawicznie urosło do rangi symbolicznego obalenia absolutyzmu i powstania nowoczesnego narodu.

Jacques Necker
Camille Desmoulins
Bernard‑René de Launay
Jacques de Flesselles
Rx0pSD6Vzbs8J
Burzenie Bastylii. Po tym, jak Bastylię zdobyto, nastąpiła jej rozbiórka. Mieszkańcy Paryża część kamieni rozesłali na prowincję, a część przeznaczyli na budowę do dziś istniejącego mostu na Sekwanie – mostu Zgody. Kamienie pochodzące z Bastylii stały się też rodzajem relikwii. Stawiano je na pomnikach i produkowano z nich rewolucyjne ozdoby, figurki i popiersia liderów rewolucji, aby upamiętnić jej dzieło.
Źródło: gallica.bnf.fr, domena publiczna.

Nowy rozdział

R1K7qCAhErw1O1
Deklaracja utrwalała większość sztandarowych postulatów oświecenia, na jej bazie przygotowywano francuską konstytucję, którą uchwalono w 1791 r., a także stała się ona inspiracją konstytucji dla innych państw w XIX w. Na Deklarację powołuje się obecnie obowiązująca konstytucja Republiki Francuskiej z 1958 r.
Źródło: Jean-Jacques-François Le Barbier, Deklaracja praw człowieka i obywatela, 1789, Wikimedia Commons, domena publiczna.

Działalność rewolucjonistów spotykała się z aprobatą w miastach, w których również dochodziło do wystąpień na wzór tych paryskich. Tymczasem ludność wiejska była podzielona. Latem 1789 r. część chłopów wystąpiła przeciwko przywilejom stanowym i obciążeniom feudalnym, atakując majątki szlacheckie i niszcząc księgi ze spisami powinności feudalnych (tzw. Wielka TrwogaWielka TrwogaWielka Trwoga). Stosunkowo duża grupa przejawiała jednak przywiązanie do tradycji i feudalnego porządku. Aby przeciągnąć ludność wiejską na swoją stronę, latem 1789 r. Konstytuanta wprowadziła szereg uchwał znoszących przywileje podatkowe szlachty, sądownictwo senioralnesądownictwo senioralnesądownictwo senioralne, świadczenia chłopów na rzecz panów czy wyłączne prawa do polowań dla szlachty na gruntach chłopskich. Zwieńczeniem tego rozdziału rewolucji było podpisanie 26 sierpnia 1789 r. Deklaracji praw człowieka i obywatela, na której bazować miała przygotowywana konstytucja.

Słownik

edykt
edykt

(łac. edictum), ważne obwieszczenie, rozporządzenie wydane przez cesarza lub króla

parlament(y)
parlament(y)

(fr. parlement), instytucja sądownicza we wczesnonowożytnej Francji; parlamenty miały prawo rejestracji nowych ustaw, dzięki czemu mogły je blokować

Stany Generalne
Stany Generalne

we Francji starego porządku (ancien régime) zgromadzenie wszystkich stanów królestwa: duchowieństwa, szlachty i stanu trzeciego (mieszczan i ludności wiejskiej), które miało prawo do decydowania o sprawach publicznych; w 1789 r. zwołane przez króla po raz pierwszy od 1614 r.

sądownictwo senioralne
sądownictwo senioralne

sądy panów orzekające w sprawach dotyczących chłopów (sądy patrymonialne)

Wielka Trwoga
Wielka Trwoga

(fr. Grande peur), powstanie chłopskie we Francji trwające od 20 lipca do 6 sierpnia 1789 r. przeciwko obciążeniom feudalnym; odmawiając świadczeń na rzecz seniora, Kościoła i państwa, uzbrojeni chłopi oblegali zamki i opactwa, mordowali szlachtę, palili archiwa senioralne i usuwali ogrodzenia gruntów; rewolta chłopska skłoniła Konstytuantę do zniesienia w nocy z 4 na 5 VIII praw i przywilejów stanowych

Zgromadzenie Narodowe (Konstytuanta)
Zgromadzenie Narodowe (Konstytuanta)

(fr. constituante), zgromadzenie wszystkich stanów, powołane w czasie trwania Stanów Generalnych w 1789 r. w celu uchwalenia konstytucji

Słowa kluczowe

Ludwik XVI, Stany Generalne, zburzenie Bastylii, Deklaracja praw człowieka i obywatela,  rewolucje XVIII w.

Bibliografia

Baszkiewicz J., Ludwik XVI, Wrocław 1983.

Baszkiewicz J., Historia Francji, Wrocław 1999.

Baszkiewicz J., Meller S., Rewolucja francuska 1789‑1794: społeczeństwo obywatelskie, Warszawa 1983.

Chwalba A., Historia powszechna. Wiek XIX, Warszawa 2012.