Zmiany zachodzące w liczbie ludności naszego kraju zależą głównie od przyrostu naturalnegoprzyrost naturalny (ruch naturalny) przyrostu naturalnego. Również po II wojnie światowej to właśnie ten czynnik miał kluczowe znaczenie w kształtowaniu się struktury demograficznej Polski. MigracjemigracjaMigracje, zwłaszcza zagraniczne, odgrywały istotniejszą rolę jedynie w kilku okresach na przestrzeni XX wieku. Przede wszystkim należy wspomnieć o wszelkiego rodzaju ruchach wymuszonych przez władze, do których należały choćby przesiedlenia. Należy wymienić też przykład antysemickiej nagonki z 1968 roku, która spowodowała falę emigracji osób pochodzenia żydowskiego. Lata 80. naznaczone były emigracjami politycznymi i zarobkowymi. Ten ostatni powód jest szczególnie popularny wśród osób opuszczających Polskę również dziś, a to za sprawą przystąpienia naszego kraju do Unii Europejskiej i otwarcia zagranicznych rynków pracy dla naszych rodaków.

Liczba ludności Polski tuż przed wybuchem II wojny światowej sięgała niemal 35 milionów. Po sześcioletnim okresie walk i okupacji terytorium naszego kraju zamieszkiwały tylko 24 mln ludzi. Nietrudno domyślić się przyczyn tak drastycznego spadku liczby ludności. Wpływ na to miały nie tylko walki bezpośrednie, ale też migracje, eksterminacja ludzi w obozach zagłady, spadek przyrostu naturalnego, głód oraz zmiana granic państwa tuż po wojnie.

Indeks dolny Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, dostęp w intrenecie: bdl.stat.gov.pl Indeks dolny koniec_{Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, dostęp w intrenecie: bdl.stat.gov.pl}

Od momentu zakończenia II wojny światowej przyrost naturalny w Polsce przybrał charakter wahadłowy - naprzemiennie zwiększał się i zmniejszał. Najwyższy skokowy wzrost liczby mieszkańców kraju nastąpił w latach 1950‑1958 i wyniósł prawie 20‰. W 1960 roku liczba ludności Polski sięgnęła niemalże 30 mln, co oznacza, że w ciągu 15 lat zwiększyła się o około 6 mln. Był to pierwszy powojenny wyż demograficznywyż demograficzny wyż demograficzny. Jego przyczyną było wyrównywanie strat wojennych, dlatego nazywany jest wyżem kompensacyjnym. Bezpośredni wpływ na tę sytuację miała wysoka dzietność kobiet oraz nikła wiedza na temat sposobów planowania rodziny. Wyż ten był wyjątkowy, ponieważ wysoka wartość przyrostu naturalnego wystąpiła przy bardzo niekorzystnej strukturze demograficznej - w Polsce brakowało ludzi młodych, gdyż wielu z nich zginęło podczas wojny, a inni wyjechali i nie zamierzali wracać do ojczyzny, w której panował ustrój komunistyczny.

Lata 1960‑1969 to moment spadku przyrostu naturalnego. W 1969 roku współczynnik ten wynosił 8,2‰. Przyczyną tego niżu demograficznegoniż demograficzny niżu demograficznego było wejście w wiek rozrodczy ludzi urodzonych w trakcie wojny, wówczas na świat przychodziło mało dzieci, a wiele spośród nich umierało.

W latach 70. i 80. XX wieku przyrost naturalny w Polsce ponownie uległ podwyższeniu, zwiastując kolejny wyż demograficzny. W 1976 roku współczynnik przyrostu wyniósł 10,7‰. Jak łatwo się domyślić, przyczyną tego stanu rzeczy było wejście w wiek rozrodczy osób urodzonych w trakcie rekordowego wyżu z lat 50. Zjawisko to określamy mianem echa wyżu demograficznego - osoby urodzone w trakcie jednego wyżu odpowiadają następnie za sprowadzenie na świat dzieci w kolejnym wyżu. W 1980 roku liczba ludności Polski wynosiła już 35,7 mln osób.

Po roku 1985 odczuliśmy spadek przyrostu naturalnego, a przyczyn takiej sytuacji należy upatrywać w prowadzonych procesach restrukturyzacji gospodarczej Polski, w gorszej sytuacji materialnej społeczeństwa oraz we wprowadzaniu zachodniego modelu życia i rodziny. Oprócz tego należy jeszcze wymienić wzrost aktywności zawodowej kobiet, które poświęcając swój czas i energię na karierę zawodową, rzadziej zakładały rodziny i rzadziej posiadały potomstwo. Inną przyczyną jest fakt, że wiek rozrodczy osiągnęły dzieci niżu z lat 60., więc liczba zdolnych do zakładania rodzin była stosunkowo niewielka. Dla przykładu liczba urodzeń w roku 1983 wynosiła 723,6 tys., zaś w roku 2003 — już tylko 351,1 tys.

RAp2xvpbW0Zlx

Wykres zależności liczby ludności w milionach w latach 1950-2019. Krzywa wznosi się od roku 1950 i wartości 25 milionów ludności, przez 30 milionów w 1960 roku, 33 miliony w 1970 roku, 35 milionów w 1980 roku, do wartości maksymalnej w 1996 roku - 38,3 miliona ludności. Po maksymalnej wartości jest nieznaczny spadek w kolejnych latach. W 2019 roku liczba ludności wynosi 38,4 miliona ludności.

Słownik