Serce człowieka pompuje miliony litrów krwi w ciągu całego życia – jest bardzo ,,zapracowanym'' narządem. Jego wydajność waha się od 5 do ponad 20 litrów przetaczanej krwi na minutę. Sprawne skurcze mięśnia sercowego tłoczą krew do dużych naczyń, a dalej – systemem coraz drobniejszych tętnic – do narządów i tkanek. Z nich odtlenowana krew powraca do przedsionków serca coraz szerszymi naczyniami żylnymi.

Dzięki pracy serca krew dostarcza organizmowi niezbędnych substancji odżywczych i tlenu, usuwając jednocześnie z jego komórek zbędne i toksyczne produkty metabolizmu.

Układ sercowo‑naczyniowy pojawia się i podejmuje swoje funkcje już w początkowym okresie rozwijania się zarodka. Rozwój serca rozpoczyna się około 18 dnia życia zarodkowego. Około 50 dnia – już w pełni wykształcone – serce rozpoczyna swoją nieustanną pracę.

20 dzień

20 dzień

R9rfdxXsciedO

Na ilustracji są dwa naczynia krwionośne ułożone pionowo obok siebie. Krew płynie z dołu - z żył, w górę - do aort. Naczynia krwionośne na górze są czerwone, na dole niebieskie.

21 dzień

21 dzień

R15wzCOaVlAlR

Na ilustracji są dwa naczynia krwionośne ułożone obok siebie. Naczynia stykają się w czterech miejscach wewnętrznymi ścianami. Naczynia na dole są niebieskie, w dalszej części czerwone.

22 dzień

22 dzień

RJdgCkrAiFJ4d

Ilustracja przedstawia naczynia krwionośne połączone ze sobą wewnętrznymi ścianami. Na górze połączonej struktury - cewy sercowej - są dwie tętnice, na dole dwie żyły. Od góry w cewie wyodrębnia się kolejno: pień tętniczy, opuszkę serca, pierwotną komorę i pierwotny przedsionek.

23‑24 dzień

23‑24 dzień

RWtyfRSdnnuKi

Ilustracja przedstawia rozrastającą się cewę sercową. Powiększają się jej poszczególne części, czyli pień tętniczy, który zamiast dwóch rozwidleń, ma cztery. Powiększa się opuszka serca, komora, przedsionek i zatoka żylna. Serce przypomina nadmuchany balon z bruzdą pośrodku. Z kształtu litery S przybiera kształt litery U.

35 dzień

35 dzień

R1LNFwzcQ8dm3

Na ilustracji jest serce, w którym można wyróżnić pień tętniczy. Poniżej niego jest prawy i lewy przedsionek (zaznaczone na niebiesko), następnie prawa i lewa komora serca. W dolnej części są dwa rozwidlenia - to ujścia żył (zaznaczone kolorem niebieskim).

8 tydzień

8 tydzień

R1KGOlbrIrQ4B

Ilustracja przedstawia serce w kolejnej fazie rozwoju. W przekroju zaznaczono: w górnej części serca prawy i lewy przedsionek - pomiędzy nimi jest otwór owalny. W dolnej części serca jest prawa i lewa komora. Pomiędzy prawym przedsionkiem i prawą komorą jest zastawka trójdzielna. Lewy przedsionek z lewą komorą łączy zastawka mitralna.

Wszelkie nieprawidłowości w organogenezieorganogenezaorganogenezie, czyli rozwoju zarodka, zarówno wewnętrzne jak i środowiskowe, mogą powodować powstawanie wad w budowie serca i naczyń krwionośnych. Większość z nich nie wpływa jednak na dalszy rozwój zarodka i płodu – rolę odżywiania i utlenowania narządów i tkanek organizmu pełni w tym czasie łożysko. Wady ujawniają się zwykle po porodzie, w różnym czasie od odcięcia pępowiny, czyli po zmianach w układzie krążenia związanych z podjęciem przez płuca funkcji utlenowania krwi. Zmiany te polegają m.in. na zamknięciu się otworu owalnego przez zwiększające się ciśnienie krwi w lewym przedsionku. Otwór ten zarasta w ciągu pierwszego roku życia.

Wady serca to różnego rodzaju zmiany anatomiczne, np.

• nieprawidłowe połączenia między komorami serca,

• anomalie w połączeniach między komorami serca a dużymi naczyniami,

• niewłaściwe połączenia między dużymi naczyniami,

• nieprawidłowa budowa i funkcja zastawek serca.

Anomalie te powodują zaburzenia w przepływie krwi, a w konsekwencji zakłócenia wymiany gazowej w płucach oraz niedotlenienie tkanek i narządów. Taki stan obciąża dodatkową pracą określone części serca i pogarsza ich rozwój.

Najczęściej stosowanym kryterium podziału wad serca jest okres życia, w którym doszło do ich wytworzenia. Dzieli się je na wrodzone (powstałe w życiu zarodkowym i płodowym) oraz nabyte, pojawiające się w następstwie przebytych chorób.

W zależności od liczby wad wyróżnia się:

Jeszcze inny podział wyróżnia:

R1ApKqTlFWbCs1

Zdjęcie przedstawia niemowlę. Niemowlę jest w pozycji półsiedzącej, z tyłu przytrzymuje je dłoń lekarza. Dziecko ma czerwone plamy na twarzy, gdzieniegdzie sine. Ma sine rączki. Niemowlę ma zamknięte oczy. Ubrane jest w zapinany sweter i śpioszki.

Wada serca o charakterze siniczym charakteryzuje się niebieskawym (sinym) zabarwieniem warg, płatków usznych, spojówek oczu, błony śluzowej i skóry. Przyczyną takich objawów są najczęściej wady wrodzone, które powodują kierowanie się krwi odtlenowanej do krążenia dużego z pominięciem krążenia małego. Wady niesinicze są zazwyczaj nabyte – nie towarzyszą im zwykle opisane symptomy.

RqdYuvhwJuAZV1

Zdjęcie przedstawia chłopca z zespołem Downa. Ma charakterystyczny migdałowaty kształt oczu spowodowany fałdem nad powieką. Chłopiec siedzi. Ma blond włosy. Uśmiecha się. Ubrany jest w koszulkę z krótkim rękawem.

Przyczyny wrodzonych wad serca nie zostały – jak dotąd – do końca poznane. Przypuszcza się, że na ich wystąpienie mogą mieć wpływ czynniki genetyczne, a zwłaszcza nieprawidłowości chromosomalne, takie jak zespół Downazespół Downazespół Downa, zespół Edwardsazespół Edwardsazespół Edwardsa czy zespół Patauzespół Patauzespół Patau. Wyższe ryzyko występowania wad serca obserwuje się u noworodków, których najbliżsi krewni również rodzili się z wadami serca.

Czynnikiem zwiększającym ryzyko powstania wady wrodzonej serca są również infekcje wirusowe matki w pierwszych trzech tygodniach ciąży, np. różyczka. Zażywanie niektórych leków, spożywanie alkoholu i innych używek oraz cukrzyca matki również wiążą się z rozwojem tych wad u płodu.

Wady wrodzone serca często współwystępują z innymi wadami wrodzonymi, powstałymi na tle błędów podczas organogenezyorganogenezaorganogenezy.

Wady nabyte serca są najczęściej wynikiem zapalenia wsierdziawsierdziewsierdzia, przebytego na skutek chorób reumatycznych, zakażeń bakteryjnych oraz wapnienia zastawek czy dysfunkcji mięśni brodawkowatych lewej komorymięśnie brodawkowate komór sercamięśni brodawkowatych lewej komory.

Reumatyczne zapalenia wsierdziawsierdziewsierdzia obejmują zwykle lewą komorę serca, dlatego nabyte wady dotyczą najczęściej zastawki dwudzielnejzastawka mitralna (dwudzielna)zastawki dwudzielnej lub półksiężycowatej aorty. Czynnościowe wady nabyte powstają w przebiegu przerostu mięśnia sercowego, wynikającego np. z nadciśnienia tętniczego w pniu płucnym i aorcie. Skutkiem tego jest przeciążenie zastawek półksiężycowatychzastawki półksiężycowatezastawek półksiężycowatych aorty i pnia płucnego oraz ich niewydolność.

Rozpoznanie wad serca ustala się na podstawie typowych objawów, które występują u pacjenta, oraz dzięki badaniom pomocniczym, takim jak osłuchiwanie pracy serca, badanie EKG (elektrokardiogram), RTG klatki piersiowej. W przypadku rozpoznania wady serca chory powinien być poddany specjalistycznym badaniom w celu ustalenia możliwości korekcji za pomocą zabiegu kardiochirurgicznego. Takim badaniem jest echokardiografia, technika diagnostyki obrazowej, która polega na badaniu struktur serca i dużych naczyń krwionośnych za pomocą ultradźwięków. Echokardiografia pozwala zlokalizować wadę serca i ocenić jej rozmiar.

Echokardiografia, echo serca, USG serca

Na ekranie monitora uzyskuje się obraz powstający w wyniku odbicia fali ultradźwiękowej od badanych struktur. Badanie umożliwia ocenę struktur anatomicznych serca i ocenę ruchu mięśnia sercowego oraz zastawek. Możliwa jest obserwacja przepływu krwi w obrębie przedsionków i komór serca oraz dużych naczyń.

Poważne uszkodzenia zastawek serca i ich niewydolność powodują decyzje o całkowitym usunięciu zastawki i zastąpieniu jej mechaniczną lub biologiczną protezą zastawkową. Dobór zastawki zależy od wieku pacjenta, jego oczekiwań, stylu życia i możliwości stosowania terapii przeciwzakrzepowej.

Protezy zastawkowe

Mechaniczne zastawki serca charakteryzują się głośną pracą, ale ich zaletą jest duża wytrzymałość ze względu na materiały, z których zostały wykonane (stopy metali, odmiany węgla). Mają one właściwie nieograniczony termin działania i nie wymagają wymiany. Ich wadą jest indukowanie zakrzepów na powierzchni protezy, co sprawia, że pacjenci muszą stale przyjmować leki przeciwzakrzepowe.

Osoba z rozpoznaną wadą serca powinna prowadzić oszczędzający tryb życia, z ograniczeniem wysiłku fizycznego. Sama wada serca nie wymaga specjalistycznego leczenia, jeżeli nie towarzyszy jej czynny stan zapalny serca, a szczególnie wsierdzia. Osoby z taką diagnozą powinny więc unikać wszelkich sytuacji, w których mogłoby dojść do rozwoju ognisk zakaźnych. Wada serca wymaga okresowej kontroli lekarskiej, ponieważ istnieje ryzyko powstawania niewydolności krążenia i zaburzeń pracy serca. Istniejące wady serca obciążają inne jego części, co prowadzi do przerostu jego tkanek, a w konsekwencji powoduje zmiany jego struktury. W takich sytuacjach często konieczne jest podjęcie leczenia kardiochirurgicznego.

Słownik