Przeczytaj
Pierwszy był Krezus
Przed panowaniem Krezusa wszyscy Hellenowie byli wolni
. Według Herodota był on pierwszym barbarzyńcą, który podbił Greków i zmusił ich do płacenia haraczu. Nowa sytuacja polityczna nie dotyczyła jednak wszystkich Greków, a wyłącznie tych, którzy zamieszkiwali wybrzeża Azji Mniejszej. Krezus był ostatnim władcą Lidii (panował w latach ok. 560–546 p.n.e.), prężnego państwa obejmującego południowo‑zachodnie tereny dzisiejszej Turcji. Jego poprzednicy uczynili z Lidii lokalne mocarstwo, a za rządów Krezusa przeżywało ono okres największej świetności. Jarzmo, które Krezus narzucił azjatyckim Grekom, nie było ciężkie: król zadowalał się niewygórowanymi daninami i nie ingerował w wewnętrzne życie greckich wspólnot. Poza tym został zapamiętany jako władca przyjazny kulturze greckiej: miał mówić po grecku, składać ofiary greckim bogom i słać dary do panhelleńskiego sanktuarium w Delfach. Utrzymywał także poprawne stosunki z poleis Grecji właściwej, czego najważniejszym przejawem było przymierze ze Spartą, która wiodła wśród nich prym. Położenie Greków azjatyckich uległo zmianie wraz z podbojem Lidii przez Persów.
Perski podbój…
W 546 r. p.n.e. Krezus poniósł klęskę w wojnie z Cyrusem Wielkim. Lidia stała się perską satrapiąsatrapią. W trakcie wojny Grecy postawili na złą kartę. Persowie proponowali, aby Grecy porzucili Lidyjczyków i walczyli po stronie perskiej, jednak Grecy nie usłuchali tego wezwania. Po upadku Krezusa poleis na wybrzeżu Azji Mniejszej gotowały się do obrony. Sparta odmówiła pomocy militarnej, wezwała jedynie Persów, żeby uznali niezależność miast greckich, co zostało w Persji przyjęte z pogardą i lekceważeniem. Cyrus podsycał nieufność pomiędzy Grekami. Uczynienie z Miletu, najpotężniejszej polis na tamtych terenach, perskiego sprzymierzeńca nadszarpnęło greckie morale i uniemożliwiło powstanie koalicji wszystkich Greków małoazjatyckich. Niektórzy zdecydowali się na ucieczkę: obywatele Fokai wsadzili na pentekontera dzieci, żony i całe mienie ruchome
i odpłynęli do Italii, złożywszy przysięgę, że nie wrócą, dopóki bryła żelaza, którą zatopili w morzu, nie wypłynie na powierzchnię. Podobnie postąpili mieszkańcy Teos, którzy po opuszczeniu ojczyzny założyli Abderę. Ci, co pozostali, zdołali obronić niezależność do ok. 540 r. p.n.e. Wówczas wszyscy Grecy z Azji Mniejszej znaleźli się pod panowaniem perskim.
…i porządki
Panowanie perskie oznaczało znaczne pogorszenie statusu Greków. To właśnie wówczas Grecy zaczęli z utęsknieniem wspominać i zapewne idealizować Krezusa. Wiele wskazuje na to, że porządki zaprowadzone przez Persów budziły ich niezadowolenie.
ΔΑΡΕΙΟΣ = DAREIOS) z ok. 330 r. p.n.e. Dariusz I sprawował władzę w Persji w czasach powstania jońskiego. Niektórzy historycy uważają, że prowadzona przez niego ekspansja we wszystkich kierunkach i związany z tym wzrost obciążeń fiskalnych były jednym z powodów decyzji o wybuchu powstania.
Powstanie
Niezadowolenie z rządów perskich narastało, by w 499 r. p.n.e doprowadzić do wybuchu powstania pod hasłem wolności (eleutheria). Powstanie wywołał tyran Aristagoras - władca Miletu, co paradoksalne, ponieważ cieszył się on większymi przywilejami niż inne poleis podporządkowane władzy perskiej. W krótkim czasie powstanie ogarnęło JonięJonię, stąd często nazywa się je „jońskim”, a także całe wybrzeże Azji Mniejszej. Aristagoras, były perski namiestnik Miletu, który w momencie wybuchu powstania zrzekł się władzy tyrańskiejtyrańskiej, wyruszył do Grecji kontynentalnej z prośbą o wsparcie. W Sparcie niczego nie wskórał, natomiast Ateńczycy i Eretryjczycy wysłali w sumie 25 okrętów. Była to pomoc raczej symboliczna (sam Milet dysponował siłą 80 okrętów): nie mogła przesądzić o losach powstania, ale miała duże znaczenie propagandowe. Powstanie trwało pięć lat; zakończyło się porażką Greków z powodu chaosu organizacyjnego i przytłaczającej przewagi militarnej Persów, którzy dysponowali niewyczerpanymi zasobami ludzkimi i finansowymi. Milet został zburzony, wielu mieszkańców wymordowano albo deportowano w głąb państwa perskiego, a na resztę małoazjatyckich poleis spadły represje. Niewielka pomoc udzielona przez Ateny i Eretrię miała kolosalne znaczenie dla dalszych losów Grecji, gdyż stanowiła bezpośrednią przyczynę wojen perskich.
Słownik
kraina w środkowej części wybrzeża Azji Mniejszej, skolonizowana przez Jonów, jedno z greckich plemion, przed początkiem IX w. p.n.e.
(gr. pentēkónteros) grecki rodzaj okrętu z pokładem i 50 żeglarzami, stąd nazwa: pentekonta – pięćdziesiąt
gest oddania władcy, który przybierał różne formy zależnie od statusu i pozycji tego, kto składał hołd: pocałunek, zbliżenie się w ukłonie, uklęknięcie, padnięcie na twarz
nazwa prowincji w starożytnej Persji
podstawowa jednostka wagi o różnej wielkości, zależnie od okresu i regionu; najpopularniejszy był talent attycki (26,2 kg) i eginecki (37,1 kg)
(gr. tyrannos - jedynowładca), jednostka, która w wyniku uzurpacji objęła władzę w polis
Słowa kluczowe
Krezus, Cyrus Wielki, Dariusz Wielki, powstanie jońskie, Milet, Aristagoras, Persja, Lidia, starożytna Grecja
Bibliografia
A. Krawczuk, Maraton, Warszawa 1986.
R. Kulesza, Maraton, Warszawa 2005.
W. Lengauer, Starożytna Grecja okresu archaicznego i klasycznego, Warszawa 1999.
D. Musiał, Świat grecki: od Homera do Kleopatry, Warszawa 2008.
K. Nawotka, Grecja w oczach Persów, w: Maraton. 2500 lat od wielkiej bitwy. Grecja i Grecy epoki klasycznej, czyli korzenie Europy, „Pomocnik Historyczny Polityki” 10, 2010.
Słownik kultury antycznej, red. R. Kulesza, Warszawa 2012.
A. Wolicki, Persja w oczach Greków, w: Maraton. 2500 lat od wielkiej bitwy. Grecja i Grecy epoki klasycznej, czyli korzenie Europy, „Pomocnik Historyczny Polityki” 10, 2010, s. 103‑105.
A. Ziółkowski, Historia powszechna: starożytność, Warszawa 2010.