Warto przeczytać

Rozpoczynając rozważania na temat krótkowzroczności nie można pominąć najistotniejszych aspektów związanych z tym zagadnieniem, a mianowicie budowy gałki ocznej oraz przebiegu procesu widzenia. To właśnie gałka oczna (która wraz z nerwem wzrokowym tworzy narząd wzroku) jest pierwszym elementem „układanki” prowadzącej do utworzenia i zinterpretowania wrażenia wzrokowego (Rys. 1.). Jej kształt jest zbliżony do kuli o średnicy około 24 mm. Światło, wpadając do niej, trafia najpierw na rogówkę, która ma postać przezroczystego wycinka kuli. Tam ulega dwukrotnemu załamaniu (przy wejściu i przy wyjściu z warstwy). Kolejno, na drodze promieni staje źrenica regulująca ilość światła padającego na siatkówkę (zwiększenie średnicy źrenicy powoduje wzrost strumienia światła wpadającego do oka, zaś zwężenie źrenicy powoduje zmniejszenie jego ilości). Na rozmiar źrenicy mają wpływ również inne czynniki, na przykład: odległość (im większa odległość patrzenia, tym większa źrenica), wiek (im osoba jest starsza, tym jej źrenica jest mniejsza) czy stan emocjonalny. Po przejściu przez źrenicę promień świetlny ponownie ulega dwukrotnemu załamaniu na soczewce stanowiącej dwuwypukły, przezroczysty element optyczny. Rogówka i soczewka są odpowiedzialne za ogniskowanie obrazu na siatkówce, czyli swego rodzaju światłoczułym ekranie. Siatkówka składa się z kilku warstw komórek, wśród których wymienić można komórki receptorowe, czyli czopki i pręciki. To w nich następuje zamiana światła na sygnały elektryczne, które w postaci impulsów nerwowych są przenoszone do centralnego układu nerwowego. Czopki odpowiadają za rozróżnianie kolorów, pręciki zaś, bardziej czułe niż czopki, mogą reagować nawet na pojedyncze fotony. Pozwalają więc widzieć przy słabym oświetleniu.

RF1NTJCuoL92o

Rys. 1. Rysunek przedstawia schematycznie przekrój oka w płaszczyźnie pionowej. Przekrój ma kształt koła. Z lewej strony pokazano wypukłość opisaną jako rogówka. Na prawo od rogówki znajduje się przerwa w okręgu opisana jako źrenica. Małe fragmenty okręgu nad i pod źrenicą mają barwę niebieską i opisane są jako tęczówka. Obszar między rogówką i tęczówką podpisany jest jako płyn wodnisty. Na dolnym i górnym brzegu tęczówki znajdują się brązowe punkty opisane jako mięśnie rzęskowe. Za źrenicą znajduje się soczewka wypukła. Prawa część okręgu opisana jest jako siatkówka. Na siatkówce na osi oka znajduje się żółty punkt opisany jako plamka żółta. Z prawej części okręgu nieco poniżej poziomej osi oka wychodzi czerwona gruba linia skierowana w prawo i w dół opisana jako nerw wzrokowy. Punkt siatkówki, z którego wychodzi nerw wzrokowy opisany jest jako plamka ślepa. Wnętrze koła opisane jest jako ciecz szklista. Na lewo od oka narysowano grubą strzałkę skierowaną pionowo do góry, która symbolizuje oglądany przedmiot. Przez oba końce strzałki przechodzą przerywane linie proste, pokazujące bieg promieni świetlnych. Linia przechodząca przez górny koniec strzałki skierowana jest w prawo i dół. Linia przechodząca przez dolny koniec strzałki skierowana jest w prawo i górę. Linie przechodzą przez źrenicę, przecinają się za soczewką i dalej dochodzą do siatkówki. Na prawej części okręgu, czyli siatkówce, narysowano obraz przedmiotu. Obraz to pomniejszona strzałka skierowana pionowo w dół, której początek i koniec leży na promieniach padających na siatkówkę.

Znając budowę gałki ocznej, zastanówmy się, jak działa wzrok. Pierwsza faza widzenia polega na zobrazowaniu oglądanej rzeczywistości przez układ optyczny oka na siatkówce. Odbywa się to analogicznie jak w przypadku soczewki ustawionej pomiędzy przedmiotem a ekranem. Następnie zachodzi detekcja światła (zamiana zaabsorbowanej energii w impulsy nerwowe). Sygnał jest odpowiednio kodowany i przesyłany do ośrodków wzroku w mózgu, gdzie ma miejsce proces czysto neurologiczny. Mózg na podstawie pamięci, kontekstu, a także i woli interpretuje obraz łącząc jego poszczególne elementy w konkretne obiekty. Wynika z tego, że bez doświadczenia zdobytego w pierwszych etapach życia wzrok pozostawałby bezużyteczny. Dowodem na to jest już fakt, że obraz tworzący się na siatkówce oka jest odwrócony zarówno w pionie, jak i w poziomie. Mimo to widzimy go prawidłowo, bo mózg na podstawie pamięci i doświadczenia, decyduje, gdzie jest góra, a gdzie dół obserwowanego przedmiotu.

Promień świetlny, przechodząc przez gałkę oczną, czterokrotnie ulega załamaniu. W oku zdrowym (nazywanym również miarowym) wiązka promieni świetlnych może zostać zogniskowana na siatkówce. Wówczas człowiek może widzieć ostro przedmioty znajdujące się w odległości większej niż 20 cm – nie powinno sprawiać mu problemu zarówno przeczytanie tekstu znajdującego się na biurku, jak i oglądanie gwiazd na niebie. Tak szeroki zakres zdolności do ostrego widzenia jest możliwy dzięki procesowi akomodacji, polegającemu na dopasowaniu zdolności skupiającej (ogniskowej) soczewki oka do odległości oglądanego przedmiotu. W momencie, gdy załamanie światła jest zaburzone, powstają wady wzroku. Wśród najczęściej występujących defektów wymienić można: krótkowzroczność (myopia), dalekowzroczność (hyperopia) czy astygmatyzm (niezborność).

Rozglądając się pośród naszych znajomych możemy zauważyć, że u wielu z nich występują wspomniane wady. Część osób nosi okulary na co dzień. Dodatkowo niektórzy mrużą oczy próbując przeczytać znajdujący się w oddali tekst, czekając na przystanku nie widzą numerów zbliżających się autobusów, a czytając książkę lub gazetę przysuwają ją coraz bliżej. Te osoby mają wadę zwaną krótkowzrocznością.

Krótkowzroczność to wada wzroku polegająca na tym, że równoległa wiązka światła, pochodząca od bardzo odległego przedmiotu, zostaje skupiona przed siatkówką. Dzieje się tak pomimo maksymalnego dostępnego obniżenia zdolności skupiającej oka. Krótkowzroczność jest wynikiem zbyt dużych rozmiarów przednio‑tylnych oka (czyli - mówiąc prostym językiem – gałka oczna jest zbyt długa) lub zbyt dużej minimalnej zdolności skupiającej soczewki (Rys. 2.). Skutkiem tego jest nieostre widzenie obiektów odległych; wrażenie to krótkowidz próbuje zniwelować zbliżając oglądany przedmiot, jeśli jesst to możliwe. Chcąc lepiej zrozumieć ten proces, zapoznaj się z animacją dołączoną do niniejszego materiału.

R1Qj4mCynwvqt

Rys. 2. Rysunek przedstawia schematycznie przekrój oka w płaszczyźnie pionowej. Przekrój ma kształt koła. Z lewej strony widoczna jest wypukłość, czyli rogówka. Na prawo od rogówki znajduje się przerwa w okręgu, czyli źrenica. Za źrenicą znajduje się soczewka wypukła. Wzdłuż poziomej osi symetrii oka narysowano linię prostą. Narysowano dwa poziome promienie świetlne wpadające do oka, które leżą po dwóch stronach osi. Promienie załamują się w soczewce w kierunku do osi i przecinają się w punkcie leżącym na osi przed siatkówką, która znajduje się na prawej części okręgu.

Taki stan krótkowzroczności ma swój początek zwykle w dzieciństwie. Z upływem czasu wada ta może stopniowo się zwiększać (zwykle do końca wieku nastoletniego lub przekroczenia dwudziestego roku życia). Mówi się wówczas o tak zwanej postępującej krótkowzroczności. Należy jednak pamiętać, że nie musi tak być w każdym przypadku.

Jeśli oprócz niewymiarowości oko „działa” prawidłowo, to uzyskanie prawidłowej ostrości wzroku jest możliwe poprzez zastosowanie korekcji okularowej. Krótkowzroczność można „korygować” za pomocą soczewek rozpraszających (Rys. 3.). Słowo „korygować” zostało napisane w cudzysłowie, gdyż soczewki pozwalają osobie noszącej je widzieć obraz wyraźnie tylko w czasie korzystania z nich. W trakcie dopasowywania szkieł dobiera się soczewkę o najmniejszej (co do wartości bezwzględnej) zdolności skupiającej, która pozwala na uzyskanie najlepszej ostrości widzenia dali.

RS8OlwHVMMCFf

Rys. 3. Rysunek przedstawia schematycznie przekrój oka w płaszczyźnie pionowej. Przekrój ma kształt koła. Z lewej strony pokazano wypukłość, czyli rogówkę. Na prawo od rogówki znajduje się przerwa w okręgu, czyli źrenica. Za źrenicą znajduje się soczewka wypukła. Z lewej strony oka znajduje się korygująca soczewka wklęsła. Wzdłuż poziomej osi symetrii oka narysowano linię prostą. Narysowano dwa poziome, niebieskie promienie świetlne skierowane w prawo, które wpadają do oka. Promienie leżą po dwóch stronach osi. Promienie załamują się w soczewce wklęsłej w kierunku od osi i rozbieżne promienie padają na soczewkę wypukłą w oku. W soczewce promienie załamują się w kierunku do osi i przecinają się w punkcie leżącym na osi i na siatkówce, która znajduje się na prawej części okręgu. Szarym kolorem narysowano bieg promieni bez korygującej soczewki wklęsłej. Promienie te biegną równolegle do soczewki wypukłej w oku, gdzie załamują się do osi i przecinają przed siatkówką. Soczewka szkieł korekcyjnych odpowiednio ugina fale, dzięki temu skupiają się one na siatkówce i widzenie jest wyraźne.

Warto tutaj również wspomnieć, że zdolność skupiająca (nazywana również mocą optyczną) jest rozumiana jako odwrotność ogniskowej danej soczewki (układu optycznego):

gdzie: $Z$ – zdolność skupiająca, $f$ – ogniskowa. Jednostką podstawową zdolności skupiającej jest $\frac{1}{m}$, czyli dioptria. W przypadku soczewki rozpraszającej ogniskowa jest ujemna ($f<0$), zatem przypisana jej zdolność skupiająca jest również ujemna ($Z<0$).

Korekcja okularowa to tylko jedno z dostępnych rozwiązań. Ostatnio coraz częściej słyszy się o operacjach laserowych oczu, które pozwalają na pozbycie się wad wzroku. Jednym z takich zabiegów jest metoda LASIK. Istotą zabiegu jest zmiana krzywizny rogówki. W przypadku krótkowzroczności mówimy tutaj o jej spłaszczeniu. Odbywa się to poprzez odparowanie za pomocą lasera nieprawidłowo zbudowanych warstw rogówki. Zabiegom mogą zostać poddane jedynie osoby, które ukończyły dwudziesty pierwszy rok życia (wcześniej bowiem wady wzroku mogą się rozwijać wraz z rozwojem gałki ocznej). Dodatkowo ich wada wzroku musi być stabilna – od co najmniej sześciu miesięcy nie powinna ulegać zmianom. Po zakwalifikowaniu do zabiegu pacjenci przechodzą badania, które pozwalają zaprogramować przebieg operacji. Następnie ma miejsce obliczenie docelowego kształtu rogówki. Nie każda wada może być jednak skorygowana w ten sposób - LASIK na przykład koryguje wady mieszczące się w zakresie od -0,75 do -13 dioptrii. Metoda ta zastąpiła zabieg chirurgiczny polegający na nacięciu rogówki nożem diamentowym.

Ciekawostka (ważna dla krótkowidzów): Nosisz okulary? Może czasem sięgasz po soczewki kontaktowe i zastanawia Cię, jaką powinny mieć zdolność skupiającą? Czy taką samą jak szkła okularowe? Okazuje się, że nie. Przy założeniu, że wierzchołek rogówki znajduje się w odległości 12 mm (Rys. 3.) od płaszczyzny okularowej oraz że tylna powierzchnia soczewki kontaktowej styka się ze szczytem rogówki, w celu ustalenia zdolności skupiającej soczewki kontaktowej należy skorzystać ze wzoru:

gdzie: $F_{SK}$ – zdolność skupiająca soczewki kontaktowej, $F_{SO}$ – zdolność skupiająca soczewki okularowej, $d$ – odległość między soczewką okularową a rogówką.

Osoba nosząca okulary o zdolności skupiającej –6,00 dioptrii powinna nosić zatem soczewki kontaktowe o zdolność skupiającej:

W sprzedaży dostępne są jednak wyłącznie soczewki o zdolnościach skupiających zmieniających się co 0,25 dioptrii, zatem pacjent powinien zakupić soczewki –5,50 dioptrii.

Słowniczek