Przeczytaj
Reguły sonetusonetu klasycznego
Sonet to gatunek, który ukształtował się w XIII wieku we Włoszech. Ma bardzo precyzyjnie określoną strukturę: stałą liczbę wersów, ustalony podział stroficzny, usankcjonowany przez tradycję układ rymów.
O sonetach polskich romantykówW klasycznej włoskiej odmianie składa się z czternastu wersów, wyraźnie dzielących się na dwie części. Pierwsza obejmuje początkowych osiem wersów, które rozpadają się na dwie strofy czterowersowe, rymujące się abba, druga ‒ dalszych sześć podzielonych na dwa trójwiersze o różnych układach rymów, najczęściej: ede ded i ede cde. Między ósmym a dziewiątym wersem znajduje się pauza myślowa. Jest to ważny moment dla budowy wewnętrznej sonetu włoskiego. Jego druga część przedstawia bowiem w formie refleksji myśl zawartą w obrazie pierwszej. Istnieje więc jakby podobieństwo treściowe czterowierszy wobec siebie i trójwierszy również w stosunku do siebie oraz przeciwstawienie treściowe tercyntercyn kwartynomkwartynom. Czterowiersze zawierają przesłanki do wyciągnięcia wniosku w trójwierszach. Można powiedzieć, że w sonecie mamy do czynienia z dwoma planami treści. [...] Część pierwsza winna zawierać jakiś obraz, drugiej zaś treścią ma być jakaś myśl ogólna, filozoficzna lub symboliczna, związana z owym obrazem
Źródło: Theodore de Banville, cyt. za: Dorota Staszewska, O sonetach polskich romantyków, [w:] Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica, t. 7, nr 1, 2005, s. 233–234.
Theodore de Banville, badacz z końca XIX wieku, pisze na ten temat:
O sonetach polskich romantykówNaprawdę zdumiewającym w sonecie jest to, iż tę samą robotę przeprowadza dwa razy, raz w czterowierszach, raz w tercetach, a jednak tercetom nie wolno powtarzać tego, co było w czterowierszach; mogą to natomiast oświetlić nowym światłem, jak się to nieraz dzieje w teatrze, gdy inne światło wyjawia na tych samych dekoracjach rzeczy, których się przedtem nie widziało
Źródło: Theodore de Banville, cyt. za: Dorota Staszewska, O sonetach polskich romantyków, [w:] Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica, t. 7, nr 1, 2005, s. 233–234.
Gra z formą sonetu
Tradycyjny sonet włoski jest zatem bardzo wymagający. Formalny podział na dwie części: pierwszą, złożoną z dwóch strof czterowersowych, i drugą, składającą się z dwóch tercyn – łączy się z podziałem treściowym na część opisową i refleksyjną. Mickiewicz zachowuje w większości sonetów wyznaczniki formalne, ale nowatorsko traktuje kompozycję. Poeta nie rezygnuje z podziału na dwie części tematyczne. W Stepach akermańskich dwudzielność kompozycji służy jednak przede wszystkim wyodrębnieniu dwóch sposobów odbioru wrażeń zmysłowych – za pomocą wzroku i za pomocą słuchu. Refleksja w tym utworze pojawia się dopiero w ostatnim wersie, i to wyrażona nie wprost, lecz za pomocą skrótowego dialogu (być może wewnętrznego). W sonecie Widok gór ze stepów Kozłowa refleksja zawiera się w dodanych, niepełnych wersach. W tym ostatnim utworze opis został przekazany za pośrednictwem dialogu.
Czytelników przywiązanych do zasad poetyki klasycystycznejpoetyki klasycystycznej oburzało użycie w sonetach słów pochodzenia tatarskiego, takich jak burzan
czy mirza
. Zarzucali oni Mickiewiczowi psucie polszczyzny. Jednak właśnie dzięki innowacjom, które Mickiewicz wprowadził w Sonetach krymskich, dawny gatunek objawił swoją niezwykłą żywotność. Gra z tradycyjnymi gatunkami i rodzajami literackimi stanowi znamienny rys poetyki romantyzmu, w którym odzwierciedla się świadomość człowieka tej epoki. Znajduje w nim wyraz odczucie niejednoznaczności, przeciwstawione oświeceniowemu przeświadczeniu o porządku panującym w świecie.
Słownik
(łac. quartus – czwarty) również czterowiersz; wiersz składający się z czterech wersów
poetyka klasycystyczna (gr. poietikos - twórczy; łac. classicus - doskonały, wzorcowy, należący do [pierwszej, najlepszej] klasy) - normy stylistyczne i kompozycyjne nawiązujące do wzorów kultury antycznej; zgodnie z nimi dzieło powinno podlegać zasadom stosowności, być uporządkowane, harmonijne, pozbawione przesadnej ekspresji. Język utworu powinien być precyzyjny i czysty. Do jej norm stosowali się twórcy oświeceniowi
(wł. sonnetto) utwór poetycki o specjalnym układzie rymów, składający się z dwóch strof czterowersowych i dwóch trzywersowych
(łac. tertia – trzecia, wł. terzina) zwrotka trzywierszowa, której pierwszy wiersz rymuje się z trzecim, a środkowy z pierwszym i trzecim wierszem zwrotki następnej, lub układ stroficzny o dowolnej liczbie wierszy, rymowanych w ten sposób