W przededniu konfliktu

W drugiej połowie XVIII wieku znaczna część Ameryki Północnej znajdowała się we władaniu dwóch europejskich potęg: Hiszpanii i Wielkiej Brytanii. Posiadłości brytyjskie obejmowały Kanadę, odebraną Francji w wyniku wojny siedmioletniej (1753–1763) i zamieszkiwaną w głównej mierze przez francuskich osadników. Drugi obszar, kolonizowany przez Anglików od początku XVII w., znajdował się na wschodnim wybrzeżu i obejmował 13 koloniikoloniakolonii.

R1CE97H4q4zdj

Mapa Ameryki Północnej, na której wskazane są posiadłości: brytyjskie, francuskie i hiszpańskie przed 1750 rokiem. Kolonie brytyjskie usytuowane są na wschodnim wybrzeżu. Kolonie hiszpańskie znajdują się w południowej części kontynentu, natomiast kolonie francuskie w części środkowowschodniej Ameryki Północnej.

Kolonie podlegały władzy metropoliimetropoliametropolii: królowi i parlamentowi Wielkiej Brytanii. Na czele każdej z nich stał gubernator, którego zadaniem było egzekwowanie rozkazów z Londynu. Jedynie lokalne sprawy załatwiały dwuizbowe zgromadzenia ustawodawcze, w skład których wchodziły miejscowe elity na podstawie cenzusu majątkowegocenzus majątkowycenzusu majątkowego, ale zwoływał je i rozwiązywał gubernator. Za bezpieczeństwo i porządek w koloniach odpowiedzialne były wojska królewskie, również znajdujące się pod zwierzchnictwem gubernatorów.

Gospodarka 13 kolonii opierała się przede wszystkim na handlu zagranicznym z Europą, były one zróżnicowane pod względem wyznaniowym (mieszkali tam wyznawcy różnych odłamów chrześcijaństwa, głównie protestantyzmu) i miały różne interesy polityczne. Na południu dominowały wielkie plantacje bawełny i tytoniu, na których pracowali niewolnicy, a na terenach północnych przeważały średnie i duże gospodarstwa, wykorzystujące pracę najemną. Angielskie kolonie łączyła przede wszystkim ich zależność od metropolii. To właśnie niekorzystne dla osadników decyzje ekonomiczne podejmowane w Londynie przyczyniły się do powstania wspólnoty interesów między koloniami i wykształcenia się ich poczucia odrębności od Wielkiej Brytanii. Na przemiany mentalnościowe duży wpływ miały idee oświeceniowe, głównie te zawarte w pracach Johna Locke’a. Uzasadniały one prawo obywateli do buntu przeciwko despotycznejdespotycznydespotycznej władzy i promowały prawa naturalneprawa naturalneprawa naturalne jednostki do wolności, rozwoju czy własności.

Kumulacja napięć

Idee oświeceniowe, upowszechniane przez szybko rozwijającą się prasę, stały się szczególnie popularne po zakończeniu wojny siedmioletniej (1763 r.). Chociaż Wielka Brytania wyszła z niej zwycięsko i zdobyła dominację na kontynencie północnoamerykańskim (przejąwszy francuskie posiadłości), brytyjski skarb świecił pustkami i władza narzuciła mieszkańcom kolonii szereg obciążeń, z których dochody przeznaczyć chciała na utrzymanie stacjonującej w Ameryce armii. W 1765 r. parlament uchwalił ustawę stemplową (Stamp Act), wprowadzającą obowiązek zakupu specjalnych znaczków, którymi miały być oznaczone wszelkie dokumenty urzędowe, prasa czy karty do gry. Już wtedy koloniści podnieśli sprzeciw pod hasłem „żadnych podatków bez reprezentacji” (no taxation without representation). Przekonywali, że skoro nie posiadali swoich przedstawicieli w londyńskim parlamencie, to nie musieli respektować wprowadzanych przez niego praw. W wyniku licznych protestów parlament angielski zniósł podatek stemplowy rok po jego wprowadzeniu i sprawa przycichła na kilka lat, aż do roku 1773. Anglia wprowadziła wtedy cła na towary importowane przez kolonie (co wpłynęło na wzrost ich cen) i ustanowiła monopolmonopol monopol na handel, zmuszający kolonistów do zaopatrywania się tylko u angielskich kupców. Kulminacją napięć było uchwalenie ustawy o herbacie (Tea Act), która przyznawała Brytyjskiej Kompanii WschodnioindyjskiejBrytyjska Kompania WschodnioindyjskaBrytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej wyłączne prawo do handlu tym towarem w koloniach. W odpowiedzi w grudniu 1773 r. grupa bostończyków, z których część przebrana była za Indian, napadła na statki Kompanii stojące w porcie i wyrzuciła cały ładunek herbaty za burtę. Była to jawna manifestacja przeciwko władzy w Londynie i jej nakazom. Incydent ten przeszedł do historii pod nazwą „bostońskiej herbatki” lub „bostońskiego picia herbaty” (Boston Tea Party).

Solidarność w działaniu

Mieszkańców Bostonu spotkały represje, ale kolonie postanowiły działać solidarnie i w 1774 r. zwołały w Filadelfii I Kongres Kontynentalny. Zakończył się on uchwaleniem rezolucji stwierdzającej, że tylko reprezentanci mieszkańców kolonii mogą podejmować decyzje w sprawach wewnętrznych, także tych dotyczących nowych podatków. Król Jerzy III uznał obradujących za buntowników, a to oznaczało wojnę. Wiosną 1775 r. w okolicach Lexington doszło do pierwszego starcia między wojskami brytyjskimi a Armią Kontynentalną, na czele której stanął gen. Jerzy WaszyngtonJerzy WaszyngtonJerzy Waszyngton. Obie strony poniosły podobne straty, jednak wycofanie się oddziałów korony do pobliskiego Charleston podniosło morale żołnierzy amerykańskich. Rok później, 4 lipca 1776 r., Kongres uchwalił przygotowaną pod kierunkiem Thomasa JeffersonaThomas JeffersonThomasa Jeffersona Deklarację niepodległości Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej.

Jerzy Waszyngton

Jerzy Waszyngton (1732‑1799) urodził się i wychował w Wirginii. Nigdy nie uzyskał formalnego wykształcenia, ale był stosunkowo zamożny - posiadał plantację, na której pracowali niewolnicy. Jako oficer amerykańskich sił zbrojnych w czasie wojny siedmioletniej (1753‑1763) organizował obronę zachodniej granicy Wirginii, ale zrezygnował ze służby w 1759 r. W latach 1774‑1775 był członkiem Kongresu Kontynentalnego, a od 1775 r. dowódcą Armii Kontynentalnej, która wywalczyła niepodległość w wojnie przeciwko Wielkiej Brytanii (1775‑1783). Po wojnie brał czynny udział w życiu publicznym i przewodniczył konwencji konstytucyjnej w Filadelfii, która opracowała Konstytucję Stanów Zjednoczonych. W lutym 1789 r. został jednomyślnie wybrany na pierwszego prezydenta Stanów Zjednoczonych Ameryki. Rządził przez dwie kadencje, do 1797 r.

RSYEm2PAKPbmh

Obraz przedstawia portret starszego mężczyzny. Jego twarz jest owalna, oczy zapadnięte, nos wydatny. Mężczyzna ma falujące siwe włosy. Ubrany jest w surdut, koszulę z żabotem.

Thomas Jefferson

Thomas Jefferson (1743‑1826) pochodził z Wirginii. Był prawnikiem i prowadził kancelarię adwokacką. W 1775 r. został delegatem do Kongresu Kontynentalnego, a rok później wszedł do komitetu przygotowującego Deklarację Niepodległości Stanów Zjednoczonych, którą Kongres przyjął 4 lipca 1776 r. W czasie prezydentury Jerzego Waszyngtona pełnił funkcję sekretarza stanu, jednak w 1793 r. podał się do dymisji ze względu na konflikt z innym bliskim współpracownikiem prezydenta, Alexandrem Hamiltonem. Jefferson popierał maksymalną decentralizację państwa, dużą samodzielność poszczególnych stanów, ograniczenie niewolnictwa oraz rozwój gospodarczy oparty o rolnictwo. Jego poglądy, nazywane „Jeffersońską demokracją”, stały się podstawą programową ukształtowanej w połowie lat 90. XVIII w. Partii Demokratyczno‑Republikańskiej. W latach 1797‑1801 Jefferson pełnił funkcje wiceprezydenta, a w okresie 1801‑1809 prezydenta. Cieszył się i wciąż cieszy dużym uznaniem wśród Amerykanów.

RS9xj8ssFJnae

Obraz przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Mężczyzna ma pociągłą twarz, na której widać liczne zmarszczki. Jego siwe włosy są ufryzowane . Nad uszami ułożone w dwa loki. Mężczyzna ubrany jest w surdut i koszulę z żabotem.

R13DHYuaVbCMo

Obraz przedstawia scenę rodzajową. Ukazuje ona salę, w której znajduje się duża grupa mężczyzn w strojach typowych dla osiemnastowiecznej arystokracji. Część z mężczyzn siedzi, część stoi, jest także grupa stojąca przy stole, na którym widać liczne kartki papieru. Na przeciw stojących siedzi w fotelu mężczyzna.

Umiędzynarodowienie konfliktu

Część europejskiej opinii publicznej sympatyzowała z kolonistami, ponieważ utożsamiała się z głoszonymi przez nich wolnościowymi hasłami. Do Ameryki przybywało coraz to więcej ochotników z Europy, którzy nie tylko zasilili szeregi Armii Kontynentalnej, ale też służyli jej wiedzą i doświadczeniem.

W walkach wzięło udział ponad stu Polaków, przy czym szczególnie zasłużyli się Tadeusz Kościuszko i Kazimierz Pułaski. Amerykańska sprawa zyskała znaczące poparcie we Francji, gdzie nastroje prooświeceniowe i antybrytyjskie po przegranej wojnie siedmioletniej podsycał chętnie przyjmowany w arystokratycznych salonach wysłannik kolonistów Benjamin Franklin. Do historii przeszła ekspedycja markiza Josepha de La Fayette’a, który na początku 1777 r. wyruszył do Ameryki na czele niewielkiego oddziału. Tymczasem Ludwik XVI obserwował przebieg wydarzeń i wahał się przed oficjalnym przystąpieniem do wojny. Dopiero klęska Brytyjczyków pod Saratogą jesienią 1777 r. skłoniła Francję do podpisania traktatów handlowego i militarno‑obronnego oraz wypowiedzenia wojny Wielkiej Brytanii w połowie następnego roku.

RYqu1hcH7qSm4

Obraz przedstawia scenę rodzajową. Na polu, pośród drzew zgromadzona jest duża grupa żołnierzy. W pobliżu namiotu, na którym powiewa flaga Stanów Zjednoczonych znajduje się duża grupa wysokich rangą wojskowych. Mężczyźni przyglądają się generałowi Johnowi Burgoyne'owi, który poddaje się generałowi Horatiowi Gatesowi.

W ślad za Francją poszły złączona z nią sojuszem Hiszpania, która przystąpiła do antyangielskiej koalicji w 1779 r., licząc na odzyskanie utraconej w wojnie siedmioletniej Florydy, a następnie Holandia (1780 r.). Dodatkowo Rosja, Szwecja, Dania i Prusy utworzyły Ligę Zbrojnej Neutralności. Osamotniona na arenie międzynarodowej Wielka Brytania nie zdołała stłumić „rebelii” w koloniach. Wojnę zakończyło zwycięstwo połączonych sił francusko‑amerykańskich nad Brytyjczykami w bitwie pod Yorktown w 1781 r. Anglicy stracili jedną czwartą swoich sił, jednak przez wzgląd na rosnące nastroje antywojenne w kraju parlament zdecydował o niewysyłaniu kolejnych oddziałów do Ameryki.

RJDhxO6SdxVRs

Obraz przedstawia scenę rodzajową. Na polu bitewnym stoją naprzeciw siebie dwa wojska. Po obu stronach widać zarówno kawalerzystów, jak i piechurów. Żołnierze stoją w oczekiwaniu, nie walczą. Jedna grupa trzyma białą flagę, druga grupa trzyma amerykańską flagę. Pomiędzy wojskami jedzie na koniu lord Cornwallis. W tle widoczne są kłęby ciemnego dymu.

Na oficjalne zakończenie konfliktu trzeba było jeszcze poczekać niemal dwa lata: do podpisania pokoju doszło w Paryżu w 1783 r. Wielka Brytania oficjalnie zrzekła się swojej zwierzchności nad 13 koloniami w Ameryce Północnej, a na mapie politycznej świata pojawiło się nowe państwo: Stany Zjednoczone Ameryki Północnej.

Słownik

Słowa kluczowe

wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych, rewolucja amerykańska, kolonializm, oświecenie, Stany Zjednoczone

Bibliografia

A. Bartnicki, K. Michałek, I. Rusinowa, Encyklopedia historii Stanów Zjednoczonych Ameryki: dzieje polityczne (od Deklaracji Niepodległości do współczesności), Warszawa 1992.

P. Jenkins, Historia Stanów Zjednoczonych, Kraków 2009.

H. Katz, Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki, Wrocław 1971.