Przeczytaj
Barokowa poezja kunsztowna
Barokowi twórcy lubili wykazywać się pomysłowością, dążyli do zaskoczenia czytelnika. Poeta miał przedstawiać świat w oryginalny sposób. Umiejętność posługiwania się konceptemkonceptem, czyli zaskakującym, oryginalnym pomysłem w zakresie formy lub tematu, była dowodem obycia kulturalnego, inteligencji, a także poczucia humoru.
Autorem, który zapoczątkował rozkwit barokowej poezji kunsztownej, był Giambattista Marino (1569–1625). Od jego nazwiska ukuto termin „marinizmmarinizm”, określający typ poezji, w której kluczową rolę odgrywa niezwykły pomysł. Marino poszukiwał oryginalnych środków wyrazu, które olśnią czytelnika, zachęcając do zatrzymania się nad wierszem. Bawił się słowem, obrazami, znaczeniami, dostarczając odbiorcy doznań intelektualnych i estetycznych. Twórczość poety opiera się na kontrastach, oksymoronach, hiperbolachhiperbolach, rozbudowanych porównaniach, nieoczywistych zestawieniach, zaskakujących metaforach i skojarzeniach. Chętnie stosował paradoksyparadoksy, czyli z pozoru absurdalne stwierdzenia, które w nieoczekiwany sposób ukazują jakąś głębszą prawdę. Wprowadził również do poezji tematy rozkładu, brzydoty, trupiego ciała ‒ wszystko po to, by zaskoczyć, a nawet zaszokować odbiorców.
Poezja barokowa w Polsce
Marino i jego naśladowcy pisali utwory najczęściej o tematyce miłosnej, erotycznej, ale wpływy marinizmu można również dostrzec w twórczości metafizycznej, podejmującej poważne refleksje związane z Bogiem, przemijaniem i kondycją człowieka. Marinizm i konceptyzmkonceptyzm, dwa współistniejące nurty w poezji barokowej, wywarły wpływ na poetów dworskich: Jana Andrzeja Morsztyna oraz Daniela Naborowskiego. Celem ich twórczości było zaskoczenie i olśnienie odbiorcy, stąd przedstawiane tematy ujmowali w oryginalny sposób. Najczęściej wykorzystywali zaskakującą puentę, czyli nieoczekiwane przesłanie, odkrywane na końcu lektury. Innym sposobem budowania konceptu wiersza było zastosowanie antytezyantytezy i paradoksu.
Morsztyn tworzył poezję służącą rozrywce, lekką, najczęściej dotyczącą miłości i rozkoszy ziemskich. Tematykę miłosną ukazywał hiperbolicznie, wyolbrzymiając zalety damy serca lub miłosne cierpienia. To celowe przerysowanie było czytelnym wskazaniem, że utwór nawiązuje do utrwalonej literackiej konwencji. Naborowski natomiast często sięgał po przemyślenia filozoficzne. Rozważał problemy przemijalności, marności, ułomności człowieka.
Słownik
(gr. antithesis – przeciwstawienie) – składniowy środek stylistyczny polegający na zestawieniu w jednej wypowiedzi dwóch przeciwstawnych, często wykluczających się logicznie stwierdzeń
(łac. gradatio - stopniowanie) – inaczej stopniowanie; polega na uszeregowaniu słów lub sformułowań według tego, jak się nasila lub słabnie ich intensywność znaczeniowa; służy wzmacnianiu ekspresywności wypowiedzi
(gr. hyperbolḗ – przerzucenie, przesada) – przesadnia, przesada, wyolbrzymienie; środek stylistyczny, który polega na celowej przesadzie w opisie czegoś; może dotyczyć np.: wyglądu, znaczenia, stanów emocjonalnych; służy do spotęgowania cech przypisywanych przedmiotom lub osobom
(wł. conceptus – świetny, wyszukany pomysł) – wyszukany, oryginalny i niespodziewany pomysł, na którym oparty jest utwór poetycki; skonstruowany zazwyczaj za pomocą takich środków stylistycznych, jak antyteza, paradoks, paralelizm czy oksymoron, a nakierowany na wywołanie zaskoczenia odbiorcy
(łac. conceptus – ujęcie; wł. concetto – świetny, wyszukany pomysł) – kierunek w poezji ukształtowany w Hiszpanii i we Włoszech, szczególnie popularny w literaturze i sztuce baroku; oparty na zastosowaniu konceptu, cechuje się dążeniem do zadziwiania, zaskakiwania i zaszokowania czytelnika
kierunek i styl w poezji barokowej, charakteryzujący się wirtuozerią formy, ozdobnym językiem, wykorzystaniem konceptu; nazwa kierunku pochodzi od nazwiska włoskiego poety Giambattisty Marino
(gr. oksýmōros, od oksýs – ostry i mōros – tępy) – epitet sprzeczny, metaforyczne zestawienie wyrazów o przeciwstawnym, wykluczającym się znaczeniu, np. „gorzkie szczęście”
(gr. parádoxos – nieoczekiwany, nieprawdopodobny, zadziwiający) – zaskakujące twierdzenie, często sprzeczne z powszechnie przyjętą opinią, niosące jednak pewną prawdę moralną, filozoficzną czy psychologiczną; także twierdzenie logiczne prowadzące do zaskakujących i sprzecznych wniosków
(gr. parallēlismós) – powtórzenie identycznych lub podobnych pod względem budowy zdań lub zespołów składniowych
wymienienie elementów, najczęściej tej samej kategorii, które tworzą całość znaczeniową; służy budowaniu nastroju, wyeksponowaniu treści oraz podkreśleniu rytmu wypowiedzi