Bunt w mateczniku

RmfGiCe5sBobk1

Fotografia przedstawia żołnierzy biegnących w jednym kierunku na rozległym płaskim terenie. Większość ma broń, kilku z nich trzyma sztandary.

Koniec roku 1920 nie był dobry dla Lenina i jego ludzi. Polityka komunizmu wojennegokomunizm wojennykomunizmu wojennego spowodowała katastrofę gospodarczą Rosji i zaczęła budzić duży opór społeczny. W Piotrogrodzie wybuchły wielkie strajki robotnicze, które przeniosły się szybko do Kronsztadu. Miejsce to miało znaczenie symboliczne dla rewolucji bolszewickiej. Dlaczego? Marynarze jako jedni z pierwszych wypowiedzieli w 1917 r. posłuszeństwo Rządowi Tymczasowemu, a w październiku tego samego roku wsparli pucz Lenina. Przywódca bolszewików nazwał ich dumą i chwałą rewolucji. Jednak w lutym 1921 r. kronsztadzcy marynarze przeciwstawili się bolszewikom. W swojej rezolucji nawoływali do zmiany polityki rządu i zakończenia komunistycznej dyktatury.

Lenin powiedział, że wydarzenia w Kronsztadzie były groźniejsze dla systemu radzieckiego niż wszyscy biali generałowie wojny domowej razem wzięci.

Bunt bolszewicy zdławili siłą. W dniu 7 marca 1921 r. na stawiających zaciekły opór powstańców uderzył Michaił Tuchaczewski i po 11 dniach ich złamał. Schwytani marynarze zostali potraktowani bardzo surowo. Przywódców powstania powieszono, wielu uczestników rozstrzelano lub zesłano do obozów (ok. 8,5 tys. z 13 tys. na początku powstania).

R1IqkVhXrwfG9

Ilustracja przedstawia starą mapę. Przedstawia Europejską Rosję. Pokazano na niej: obszar głodu, porty i główne koleje.

Powstanie w Kronsztadzie – choć zostało brutalnie stłumione – dało do myślenia Leninowi i stało się dla bolszewików lekcją oraz sygnałem, że trzeba zmienić politykę.

„Pieredyszka”

W dniu 15 marca 1921 r. podczas X Zjazdu Rosyjskiej Partii Komunistycznej (bolszewików) Lenin wygłosił trzygodzinne przemówienie. Postulował odejście od budowy socjalizmu i przejściowe przestawienie gospodarki na tory kapitalistycznekapitalizmkapitalistyczne z zachowaniem pełnej władzy politycznej partii bolszewickiej. W praktyce oznaczało to zakończenie rekwizycji zboża i zastąpienie jej podatkiem płaconym w naturze oraz przywrócenie form wolnego rynku. Od tej pory chłopi mogli sprzedawać część swoich plonów i uzyskany z tego dochód wykorzystywać do własnych celów. Władza zalegalizowała istnienie prywatnej działalności gospodarczej. Do Rosji zaczęli przybywać zachodni inwestorzy, którzy na prawach koncesji zakładali fabryki zajmujące się wydobywaniem surowców naturalnych. Przemysł ciężkiprzemysł ciężkiPrzemysł ciężki, banki, transport i handel zagraniczny pozostał jednak pod kontrolą władzy.

R1SuNINEwhECU

Ilustracja przedstawia przemówienie Lenina w radzieckim parlamencie. Większość ludzi słucha przemówienia, inni czytają gazety lub rozmawiają ze sobą. W sali widać kolumny podtrzymujące strop, flagi oraz zwisające z balkonu sztandary

Przyjęcie zasad tzw. Nowej Polityki EkonomicznejNowa Ekonomiczna PolitykaNowej Polityki Ekonomicznej (NEP) miało mieć charakter przejściowy. Po opanowaniu załamania gospodarczego zamierzano powrócić do budowy socjalizmu. Jak Lenin sam powiedział, Nowa Polityka Ekonomiczna była krokiem do tyłu zrobionym po to, by później łatwiej było zrobić dwa kroki do przodu.

Szansa i porażka

R18EQyoMGYphB1

Fotografia przedstawia dwupoziomowy szeroki budynek przy dużym placu. Budynek jest kolorowy i ma kilka wieżyczek w różnych rozmiarach. Wokół stoją ławki, widać fontannę i zaparkowany samochód. W tle widać bloki mieszkalne i zachmurzone niebo.

Decyzja Lenina nie spotkała się z entuzjastycznym przyjęciem wszystkich członków partii. Wielu z nich odnosiło się z dystansem do perspektywy częściowego powrotu do form gospodarki kapitalistycznej. Argumentowano, że w ten sposób proces wprowadzania w Rosji socjalizmu zostanie opóźniony. Nowa Polityka Ekonomiczna bardzo szybko przyniosła ożywienie gospodarcze, odrodzenie rynku, handlu, stabilizację finansową oraz wzrost o kilkanaście procent produkcji rolnej i przemysłowej. Sprzyjało to likwidacji zniszczeń wojennych i wychodzeniu Rosji z zapaści gospodarczej wywołanej skutkami długotrwałego konfliktu toczącego się na jej terytorium. Wprawdzie nie udało się osiągnąć wskaźników ekonomicznych sprzed wojny ani dogonić innych krajów europejskich, ale i tak postęp był olbrzymi, biorąc pod uwagę to, z jakiego pułapu startowało państwo. W wyniku przemian ekonomicznych powstała grupa tzw. nepmanów, czyli handlowców, właścicieli małych przedsiębiorców, oraz grupa zamożnych chłopów, właścicieli dużych gospodarstw rolnych, zwanych kułakamirozkułaczaniekułakami.

Poprawa sytuacji

Około 1927 r. państwo zaczęło się powoli wycofywać z Nowej Polityki Ekonomicznej. Ceny proponowane za zboże były zbyt niskie, więc chłopi byli coraz mniej zainteresowani tym, żeby je sprzedawać. Efekt? Skup zboża przez państwo zmniejszył się niemal o połowę. Nowy przywódca ZSRS, Józef Stalin i jego ekipa, tocząc spory, zaczęli poszukiwać innej drogi zgodnej z socjalizmem i jednocześnie gwarantującej szybki rozwój gospodarczy. W 1929 r. nastąpił ostateczny rozbratrozbratrozbrat partii z Nową Polityką Ekonomiczną.

Indeks górny Źródło: Peter Oxley, Russia 1885–1991: From Tsars to Commissars, tłum. K. Stojek‑Sawicka, Oxford University Press, 2001, s. 158–159. Indeks górny koniec^{Źródło: Peter Oxley, Russia 1885–1991: From Tsars to Commissars, tłum. K. Stojek‑Sawicka, Oxford University Press, 2001, s. 158–159.}

Indeks górny Źródło: Peter Oxley, Russia 1885–1991: From Tsars to Commissars, tłum. K. Stojek‑Sawicka, Oxford University Press, 2001, s. 158–159. Indeks górny koniec^{Źródło: Peter Oxley, Russia 1885–1991: From Tsars to Commissars, tłum. K. Stojek‑Sawicka, Oxford University Press, 2001, s. 158–159.}

Bratni sojusz

Umocnieniu władzy bolszewików służyła także reorganizacja w sposobie zarządzania państwem. Wydana zaraz po rewolucji Deklaracja praw narodów Rosji z 1917 r. spowodowała, że wiele nacji odłączyło się od imperium i ogłosiło niepodległość. Lenin zaczął się wycofywać z wcześniejszych obietnic, dążąc do zahamowania tendencji odśrodkowych. Wśród komunistów ścierały się  dwie opcje odnośnie do tego, w jaki sposób ułożyć stosunki z innymi narodami: czy na zasadach autonomii, czy podporządkowania. W 1922 r. doszło do zawarcia traktatu założycielskiego Związku Sowieckiego, podpisanego przez formalnie niepodległe: Rosyjską FSRS, Białoruską SRS, Ukraińską SRS i Zakaukaską FSRS. Później skład ten uległ zmianie. Ostatecznie w skład ZSRS weszło 15 republik związkowych. Każda z nich miała własne organy administracyjne i pewną samodzielność w sprawach wewnętrznych. W rzeczywistości najwyższa władza należała do wąskiego kręgu osób skupionych w Biurze Politycznym Rosyjskiej Partii Komunistycznej (bolszewików), a właściwie to do jednego człowieka – sekretarza generalnego Komitetu Centralnego.

Słownik

Słowa kluczowe

ZSRS, NEP, bolszewicy, komunizm wojenny, kułak, bunt marynarzy, Kronsztad, Włodzimierz Lenin, republiki związkowe

Bibliografia

O. Figes, Szepty. Życie w stalinowskiej Rosji, Warszawa 2007.

Oxley P., Russia 1885–1991: From Tsars to Commissars, tłum. K. Stojek‑Sawicka, Oxford University Press, 2001.