Przeczytaj
SpółdzielniaSpółdzielnia, zgodnie z art. 1 ustawy Prawo spółdzielcze, jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób, o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą.
Członek spółdzielni nie musi być jej pracownikiem. Wiele tysięcy osób jest członkami spółdzielni mieszkaniowychspółdzielni mieszkaniowych lub banków spółdzielczych, lecz nie są oni zatrudnieni przez spółdzielnię. Może się również zdarzyć, że pracownik spółdzielni nie należy do członków spółdzielni; mogą to być np. wykonawcy nowej elewacji bloku. W spółdzielni najważniejsze jest to, że jej majątek należy do wszystkich jej członków. Decydują oni na równych prawach o jej działalności – w myśl zasady, że jeden członek spółdzielni to jeden głos.
Liczba spółdzielni w Polsce (stan na koniec 2018 r.)
Rodzaje spółdzielni funkcjonujących w Polsce
Spółdzielnie uczniowskie
Spółdzielnie uczniowskie działają na terenie szkoły i zrzeszają uczniów, którzy chcą wspólnie pracować na rzecz szkoły i kolegów. Prowadząc działalność handlową lub usługową, uczą się podstaw przedsiębiorczości. Na początku lat 90. spośród 18 tys. działających spółdzielni pozostało zaledwie 3 tys. Teraz jest ich ok. 6 tys., a zainteresowanie tego rodzaju działalnością rośnie. Ważną rolę odgrywa tutaj nauczyciel, który pełni funkcję opiekuna młodych spółdzielców. Spółdzielnia uczniowska nie ma osobowości prawnej.
Spółdzielnie socjalneSpółdzielnie socjalne
To specyficzny rodzaj spółdzielni, która ma pomagać w aktywizacji społecznej i zawodowej swoich członków. Może być założona przez:
– osoby fizyczne (z których co najmniej połowa znajduje się w trudnej sytuacji na rynku pracy ze względu na bezrobocie, niepełnosprawność lub wiek do 30. roku życia, minimum to pięć osób);
– osoby prawne (gminy, organizacje pozarządowe, związki wyznaniowe).
Liczba zarejestrowanych w REGON spółdzielni socjalnych w latach 2006–2017
Oprac. na podst.: GUS, Spółdzielnie socjalne w 2016 r., 21.02.2018.
Spółdzielnia socjalna – podobnie jak każda spółdzielnia – jest demokratycznie zarządzana, co oznacza, że każdy z członków ma równe prawo decydowania o jej działalności. Obecnie do założenia i prowadzenia takiej spółdzielni można wykorzystać środki finansowe z UE oraz ze źródeł krajowych (Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, PFRON). Spółdzielnie socjalne odgrywają ważną rolę w gospodarce oraz wspierają osoby młode lub niepełnosprawne w odnalezieniu się na rynku pracy. Konieczność stałego wypracowywania konsensusu w grupie jest jednak przyczyną niepowodzeń spółdzielni i większość z nich nie działa dłużej niż rok.
Spółdzielnie mieszkaniowe
Członkiem takiej spółdzielni jest osoba, której przysługuje spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego lub spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu lub jego roszczenie (art. 3 pkt 1 Ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych).
Po co powstają spółdzielnie mieszkaniowe?
Ideą powstania spółdzielczości mieszkaniowej była potrzeba obniżenia kosztów budowy mieszkań oraz danie mieszkańcom możliwości decydowania o wspólnych sprawach osiedla. W spółdzielni mieszkaniowej wszyscy jej członkowie mają równe prawa i obowiązki, a nieruchomość jest wspólna, niepodzielona. Ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych w art. 1. 1 wskazuje, że „celem spółdzielni mieszkaniowej (...) jest zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych i innych potrzeb członków oraz ich rodzin, przez dostarczanie członkom samodzielnych lokali mieszkalnych lub domów jednorodzinnych, a także lokali o innym przeznaczeniu”.
Spółdzielnia a deweloper
W Polsce jest wiele mieszkań spółdzielczych, są one pozostałością dawnego systemu gospodarczego. Pod koniec lat 80. i na początku 90. powstało jednak wiele małych spółdzielni w ramach sprzeciwu wobec ówczesnej scentralizowanej spółdzielczości państwowej. Obecnie budują one tylko 2% nowych mieszkań (48% mieszkań budowanych jest przez deweloperów). Największą zaletą kupna nowego mieszkania od spółdzielni jest jego niższa cena. Największa wada to wyższy koszt utrzymania (czynsz).
Spółdzielnie europejskie (SCE, Societas Cooperativa Europaea)
Jest to nowy i mało popularny w Polsce rodzaj spółdzielni, której celem jest reprezentowanie interesów jej członków na terytorium Unii Europejskiej. Tego rodzaju spółdzielnia prowadzi działalność w całej Unii przy zachowaniu jednej osobowości prawnej przez wpis do rejestru kraju członkowskiego zgodnego z jej siedzibą. W naszym kraju zarejestrowana jest zaledwie jedna taka spółdzielnia. Spółdzielnia europejska może zostać założona przez:
co najmniej pięć osób zamieszkałych w co najmniej dwóch państwach członkowskich Unii Europejskiej;
łącznie przez co najmniej pięć osób fizycznych i prawnych pochodzących z co najmniej dwóch państw członkowskich UE;
co najmniej dwie osoby prawne prawa publicznego lub prywatnego, które podlegają prawu co najmniej dwóch państw członkowskich UE, co oznacza, że może powstać z połączenia np. spółdzielni polskiej z włoską; jej kapitał zakładowy musi wynosić minimum 30 tys. euro.
Spółdzielcze kasy oszczędnościowo‑kredytoweSpółdzielcze kasy oszczędnościowo‑kredytowe (SKOK)
Są to instytucje samopomocy finansowej, których historia rozpoczęła się, gdy w 1890 r. w Galicji Franciszek Stefczyk założył największą polską kasę oszczędnościowo‑kredytową. W 1992 r. nastąpiło ich odrodzenie. Na początku były to kasy dla pracowników dużych przedsiębiorstw (pierwsza kasa powstała przy Elektrociepłowni „Gdańsk”). Z czasem poszerzały grono klientów i zakres usług, zachowując jednak lokalny charakter działań. Działalność spółdzielczych kas oszczędnościowo‑kredytowych reguluje ustawa z dnia 5 listopada 2009 r.
Banki spółdzielcze
Banki w Polsce mogą być tworzone jako banki państwowe, spółki akcyjne lub banki spółdzielcze. Działalność tych ostatnich reguluje Ustawa z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających. Właścicielami banku spółdzielczego są jego członkowie. Aby zostać udziałowcem, należy wpłacić niedużą sumę, która zasili kapitał własny banku. Spółdzielcom przypada prawo do udziału w zysku banku, ale zazwyczaj jest on niewielki. Podobnie jak w przypadku innych spółdzielni, bank może prowadzić działalność społeczną i oświatowo‑kulturalną na rzecz swoich członków i ich środowiska. Zdecydowana większość banków spółdzielczych funkcjonuje w małych miejscowościach, gdzie są często jedynymi miejscami realizującymi szeroki zakres usług bankowych.
Różnice między SKOK‑ami a bankami spółdzielczymi
Banki spółdzielcze:
– działają dla zysku;
– świadczą usługi zarówno dla członków spółdzielni, jak i innych osób;
– nie mają ograniczeń związanych z podziałem zysku oraz funduszu własnego.
SKOK‑i:
– dopiero od 2013 r. są objęte Bankowym Funduszem Gwarancyjnym;
– są raczej odpowiednikiem zagranicznych unii kredytowych, a nie banków.
Spadek po PRL, czyli spółdzielnie coraz mniej popularne
Liczba spółdzielni w Polsce i w Europie
W Polsce spółdzielczość jest dość popularną formą ruchu społeczno‑gospodarczego, ale bardziej rozpowszechniona jest w krajach zachodnich Unii Europejskiej. Aż 83% działalności rolniczej w Holandii (Niderlandach) i 79% w Finlandii stanowią spółdzielnie. We Francji połowa banków to banki spółdzielcze.
Spółdzielnie na danych rynkach branżowych wybranych krajów Unii Europejskiej (dane z 2015 r.)
Słownik
spółdzielcze instytucje, których celem jest gromadzenie środków pieniężnych wyłącznie swoich członków, udzielanie im pożyczek i kredytów, przeprowadzanie na ich zlecenie rozliczeń finansowych oraz pośredniczenie przy zawieraniu umów ubezpieczenia (art. 3 Ustawy z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo‑kredytowych)
dobrowolne zrzeszenie nieograniczonej liczby osób, o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą (art. 1 Ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze)
spółdzielnia, której przedmiotem działalności jest świadczenie usług dla rolnictwa i innych rodzajów usług wynikających z potrzeb środowiska wiejskiego (art. 180 § 1 Ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze)
spółdzielnia, której celem jest zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych i innych potrzeb członków oraz ich rodzin przez dostarczanie członkom samodzielnych lokali mieszkalnych lub domów jednorodzinnych, a także lokali o innym przeznaczeniu (art. 1 Ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych)
spółdzielnia, której przedmiotem działalności jest prowadzenie wspólnego przedsiębiorstwa dzięki osobistej pracy członków (art. 181 § 1 Ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze)
spółdzielnia, której przedmiotem działalności jest prowadzenie wspólnego przedsiębiorstwa na podstawie osobistej pracy członków oraz pracowników spółdzielni socjalnej; spółdzielnia socjalna działa na rzecz społecznej i zawodowej reintegracji jej członków (art. 2 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych)