Przeczytaj
Wielokulturowość
Wielokulturowość to występowanie w określonej przestrzeni (np. w państwie, regionie, mieście) grup o różnych charakterystykach kulturowych. Odmienność ta może być warunkowana wieloma czynnikami, na przykład wyznawaną religią lub pochodzeniem etnicznym jednostek zaliczanych do innej kultury.
Skąd się bierze wielokulturowość? Czy na takie pytanie można udzielić jednoznacznej odpowiedzi?
Wielokulturowość jest zawsze konsekwencją ruchliwości przestrzennej (migracji) lub podboju jednej grupy przez inną. Czasami obie te przyczyny łączą się ze sobą. Tak jest na przykład w wypadku kolonializmu, który w drodze podboju podporządkowywał państwom europejskim kraje i ludy o różnej kulturze i organizacji społecznej. Rozpad imperiów kolonialnych nie zlikwidował jednak powiązań społecznych, politycznych i gospodarczych ani różnic kulturowych. Wywołał natomiast migracje z dawnych kolonii do krajów dawnych kolonizatorów. Wszystkie inne (poza migracjami i podbojami) zjawiska, uznawane za przyczyny wielokulturowości, mają charakter pośredni, bo są w istocie przyczynami procesów migracyjnych. Można zaliczyć do nich na przykład różnice ekonomiczne między Północą a Południem, sytuację na rynku pracy współczesnych gospodarek Europy Zachodniej, polityki migracyjne i zagrożenia wynikające z konfliktów militarnych.
Jakie są konsekwencje wielokulturowości rozumianej jako występowanie na określonym obszarze ludzi żyjących według norm stworzonych w obrębie różnych kultur? Czy te konsekwencje można określić jako jednoznacznie negatywne lub pozytywne?
Można je ujmować w wielu różnych wymiarach: politycznym, społecznym, kulturowym, ekonomicznym. Ich ocena jest zależna od poziomu asymilacjiasymilacji społecznej i integracji kulturowej między społeczeństwem przyjmującym przedstawicieli obcej kultury a przybyszami. Wpływ na te konsekwencje ma także bieżąca polityka społeczna i migracyjna oraz narracja polityczna. Konflikty w społeczeństwie wielokulturowym może wywołać nie tylko obiektywne zróżnicowanie (np. w zakresie uwarunkowanych religijnie wartości albo poziomu życia), ale i manipulowanie opinią publiczną. Wielokulturowość może być zatem zarówno źródłem rozwoju, jak i zarzewiem konfliktu. Jak każde zróżnicowanie społeczne.
Źródła wielokulturowości współczesnej Europy
Wielokulturowość współczesnej Europy nie jest zjawiskiem nowym. Została ukształtowana historycznie w procesie wyłaniania się obecnej struktury państw. Natomiast w wyniku procesów migracyjnych zapoczątkowanych w II połowie XX wieku wielokulturowość Europy uzyskała nową jakość. Dzięki tym procesom niektóre społeczeństwa europejskie stały się istną mozaiką kultur.
Europa feudalna nie była w stanie zlikwidować odrębności politycznej, a przede wszystkim kulturowej terenów wchodzących w skład ówczesnych państw. Tak było w Hiszpanii, Francji, Niemczech czy Anglii. Podobnie wyglądało Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie. W niektórych krajach do dziś nie udało się zlikwidować różnic etnicznych i kulturowych. Dobrą ilustracją zróżnicowania tożsamości kulturowych w obrębie jednego kraju są Baskowie i Katalończycy w Hiszpanii, Walijczycy i Szkoci w Anglii, Walonowie i Flamandowie w powstałej w XIX wieku Belgii.
Pomiędzy władzą centralną, a niektórymi narodowościami do dziś istnieje ostry konflikt polityczny spowodowany dążeniem tych etniczności do większej autonomii lub niepodległości.
Problemy funkcjonowania tak rozumianych narodowości najczęściej jednak rozwiązywane są w ramach istniejącego ładu demokratycznego. Mimo różnic wspólnoty polityczne w poszczególnych państwach odwołują się do wspólnych kulturowych korzeni europejskich, wartości podzielanych zarówno przez dominującą większość, jak i mniejszości etniczne. Dysponują wspólnym językiem urzędowym oraz systemem instytucjonalnego państwa zapewniającego równe prawa i uczestnictwo we wszystkich wymiarach życia społecznego, ekonomicznego i politycznego. Bycie Walijczykiem, Katalończykiem czy Flamandem oznacza swobodę korzystania ze wszystkich praw obywatelskich w ramach istniejącego porządku prawnego., Wiek XX W dwudziestym wieku wynikająca ze zróżnicowania kulturowego sytuacja społeczna w Europie zaczęła się komplikować. W okresie międzywojennym imigranci zaczęli napływać do niektórych państw europejskich. Przybywali z innych krajów europejskich o niższym tempie rozwoju gospodarczego, jak również z krajów pozaeuropejskich, najczęściej z kolonii. Z reguły nie nabywali pełnych praw obywatelskich. Ich pobyt traktowany był jako pobyt tymczasowy, a ich aktywność ekonomiczna (praca) miała uzupełnić deficyt siły roboczej, będący konsekwencją ubytków demograficznych wywołanych I wojną światową i rozwojem gospodarczym krajów przyjmujących.
Demontaż systemu kolonialnego radykalnie zwiększył liczbę imigrantów w poszczególnych krajach europejskich i – co jest najistotniejsze w przypadku wielokulturowości – byli to imigranci odmienni od większości społeczeństwa kraju, do którego przybywali. Różnice dotyczyły: wyglądu fizycznego (odmienności rasowe), języka, religii, wartości, norm, wzorów kulturowych respektowanych przez nich i podtrzymywanych również w nowym środowisku kulturowym krajów przyjmujących., Wiek XXI Wspólnota europejska i kraje stowarzyszone są nadal atrakcyjnym celem migracji. Przy tym wyraźnie należy oddzielić dwa strumienie migracji.
- Pierwszy to przepływy w obrębie Unii Europejskiej obywateli państw członkowskich, którzy zgodnie z wewnętrznymi przepisami mają prawo pobytu w dowolnie wybranym kraju wspólnoty i możliwość korzystania z rynku pracy, zabezpieczeń społecznych, systemu instytucjonalnego. W niektórych państwach mogą uczestniczyć również w wyborach na poziomie lokalnym. Polityka w stosunku do tej kategorii imigrantów musi spełniać standardy unijne, czyli zapewniać dostęp do zasobów, jakimi to społeczeństwo dysponuje.
- Drugi to napływ imigrantów spoza UE oraz obecność w tych społeczeństwach osób i zbiorowości kulturowych tworzonych przez kolejne pokolenia wcześniej przybyłych imigrantów. Według Eurostatu w styczniu 2018 roku na terytorium UE mieszkało 22,3 mln imigrantów spoza Unii Europejskiej. Krajami najbardziej atrakcyjnymi dla imigrantów były w tym czasie: Wielka Brytania, Niemcy, Francja, kraje Beneluksu i Włochy.
Polityka wobec przedstawicieli obcych kultur
Wyzwaniem dla społeczeństw przyjmujących imigrantów, a przede wszystkim rządów tych państw było zdefiniowanie polityki w stosunku do „innych”, „obcych”, różniących się pod względem wyglądu fizycznego, ubioru, kompetencji językowych i kulturowych – przybyszów spoza krajów europejskich. Politykę w stosunku do imigrantów warunkowały wewnętrzne regulacje prawne i rozwiązania instytucjonalne poszczególnych państw, na przykład dotyczące obywatelstwa, ale również i międzynarodowe konwencje dotyczące praw człowieka. Niezwykle złożonym dylematem i zarazem wyzwaniem dla polityki w stosunku do imigrantów jest respektowanie i otaczanie opieką państwa przyjmującego odrębności kulturowej zbiorowości imigranckich. Kryzys migracyjny, jaki jest udziałem krajów europejskich w latach 20. XXI wieku, dowodzi, że na poziomie UE trudno wypracować jednolite stanowisko wobec rosnącej liczby imigrantów usiłujących znaleźć dla siebie lepsze warunki egzystencji w krajach unijnych.
Europejskie państwa przyjmujące imigrantów realizowały różne, zmieniające się w czasie polityki integracyjne w stosunku do przybyszów. Wynikały one z wcześniejszych doświadczeń państw migracyjnych: USA, Kanady, Australii. Ponadto państwa europejskie też miały własne doświadczenia wynikające z istnienia wielonarodowych państw i przepływów ludności pomiędzy krajami europejskim oraz metropoliami kolonialnymi. Najogólniej rzecz ujmując, polityka integracji imigrantów może być realizowana przez kraje przyjmujące w dwóch wariantach:
obiektem polityki są jednostki, z ich indywidualnymi charakterystykami: płeć, wykształcenie, rasa, przynależność etniczna;
obiektem polityki są zbiorowości, grupy o odrębnych cechach kulturowych; w tym wypadku mamy do czynienia z respektowaniem wielokulturowości w polityce integracyjnej.
Z tych dwóch rozwiązań wynikają praktyki integracyjne poszczególnych państw, które prezentujemy poniżej jako modele integracji.
Słownik
(z łac. assimilatio, od silimils – podobny) przystosowanie się do życia w innej, obcej grupie przez przyjęcie jej kultury i przyswojenie sobie cech właściwych tej grupie
termin określający osobę mającą pozwolenie na pobyt w danym kraju i tym samym prawa do pracy, zasiłku, bezpłatnej opieki zdrowotnej, a w niektórych krajach do uczestnictwa w wyborach lokalnych
sytuacja, w której imigranci o określonych cechach (płeć, wykształcenie, wiek) zajmują w kraju przyjmującym podobne lub identyczne miejsce jak inni jego obywatele o tych samych cechach społecznych
cudzoziemiec nabywa prawo do obywatelstwa po określonym prawnie czasie nieprzerwanego pobytu w danym kraju
prawo ziemi: prawo do obywatelstwa nabywa dziecko z samego faktu urodzenia się w danym państwie
prawo do obywatelstwa przysługuje dziecku, którego przynajmniej jedno z rodziców było obywatelem tego państwa
kultura większości społeczeństwa zróżnicowanego etnicznie, religijnie
zbiorowość zamieszkująca terytorium zajmowane przez inny naród, o odrębnym pochodzeniu, języku, kulturze, a często również religii
podejście w polityce w stosunku do imigrantów, zakładające możliwość podtrzymywania i kultywowania rodzimych kultur w kraju przyjmującym
uczestnictwo w życiu społecznym, ekonomicznym, codziennym więcej niż jednego kraju, dzięki tworzeniu sieci nieformalnych instytucjonalnych powiązań imigrantów tak z krajem pochodzenia, jak i z krajem przyjmującym