Zakończenie wojny z I koalicją

Rz3r7diHOTL5N1

Obraz przedstawia portret cesarza Napoleona Bonaparte. Wnętrze gabinetu prezentuje się okazale. Złocony sekretarzyk, rzeźbiona i również złocona biblioteczka, dywany. Na drugim planie malarskie dekoracje na ścianie, zegar szafiasty. Mężczyzna ubrany w mundur, krojem przypominający frak, w kolorze granatowym ze zdobieniami przy mankietach oraz na ramionach. Na piersi odznaka. Na mundurze naszyte są białe wyłogi. Mężczyzna ma białe, opięte spodnie. Czarne trzewiki. Za bohaterem obrazu stoi świecznik z zapaloną świecą - symbol nadziei narodu.

Wiosną 1796 r. Napoleon Bonaparte, 27‑letni generał artylerii i pogromca paryskiego spisku monarchistów, został mianowany dowódcą frontu włoskiego. Zamierzał on uderzyć stamtąd w kierunku północnym, by zagrozić Wiedniowi. Za jego sprawą odcinek zmagań ustępujący dotąd znaczeniem frontowifrontfrontowi nad Renem niespodziewanie stał się najważniejszym teatrem wojny. Po błyskawicznym rozgromieniu armii piemonckiej Francja zajęła Sabaudię z Niceą, wkrótce zaś w wyniku klęski Austriaków pod Lodi – całą Lombardię z Mediolanem, gdzie proklamowano Republikę Lombardzką o ustroju wzorowanym na francuskim. W ciągu zaledwie kilku miesięcy Francuzi zdobyli panowanie nad większą częścią terytorium Italii, łącznie z Państwem Kościelnym. Do Paryża trafiały obfite kontrybucje w pieniądzu i dziełach sztuki.

Porażki zmusiły Austrię do zawarcia rozejmu, a następnie pokoju w Campo Formio w 1797 r. Na jego mocy Habsburgowie zrzekli się Lombardii oraz południowych Niderlandów i terenów Rzeszy na zachód od Renu. Francja uzależniła od siebie także Holandię, tworząc tam Republikę Batawską, i większość państw włoskich. Założona przez Napoleona w północnej Italii Republika Cisalpińska dawała Włochom nadzieję na rychłe zjednoczenie (jej trójkolorowy, zielono‑biało‑czerwony, sztandar, wzorowany na rewolucyjnej chorągwi Francuzów, stał się flagą narodową Włoch).

R1MNwY3kDLpEw

Obraz przedstawia bitwę pod Lodi. W centralnym miejscu znajduje się most, pod nim płynie rzeka. Most oddzielał jedną część armii od drugiej. Oba wybrzeża prezentują się zupełnie inaczej. To w oddali, czyli atakowane przez Bonapartego, jest pełne chaosu, znajduje się tam tłum ludzi, chmury dymu od wybuchu bomb, wystrzału broni. To na pierwszym planie jest pełne wojsk, leżących na ziemi rannych i zabitych żołnierzy. Bitwa stoczona została pomiędzy republikańską armią francuską, pod wodzą młodego Napoleona Bonaparte, a strażą armii austriackiej, pod dowództwem Karla Sebottendorfa. Napoleon, który po bitwie zyskał przydomek Mały Kapral (Le Petit Caporal), zaczął wierzyć we własne siły i w to, że może decydować o losach Europy.

Wyprawa egipska i początek wojny z II koalicją

RQUTyKpfDdIdH1

Obraz przedstawia portret Talleyranda. Dojrzały mężczyzna stoi, oparty prawym łokciem o komodę. Ma siwe, sięgające ramion włosy, owalną twarz i wydatny nos. Ubrany jest w koszulę ze stójką, surdut i spodnie za kolana, pod szyją ma zawiązaną apaszkę. W prawej dłoni trzyma rękawiczki, w lewej cylinder.

Antyrewolucyjna koalicja się rozpadła, a Anglia ściągnęła całą flotę do ochrony wybrzeży, obawiając się, że Francja podejmie inwazję na wyspy. Było to jednak nierealne, DyrektoriatDyrektoriatDyrektoriat postanowił więc zorganizować wyprawę do Egiptu, tureckiej prowincji, w której rządzili Mamelukowie, uznający zwierzchnictwo sułtana. Francuzi chcieli w ten sposób zagrozić wpływom brytyjskim w LewancieLewantLewancie, a nawet zachwiać pozycją Kompanii WschodnioindyjskiejKompania WschodnioindyjskaKompanii Wschodnioindyjskiej. Członkom Dyrektoriatu dało to okazję do pozbycia się z kraju Bonapartego, który korzystając z narastającego niezadowolenia ludności, mógłby w drodze zamachu stanu sięgnąć po władzę. Wreszcie pomysłodawca egipskiej awantury, minister spraw zagranicznych Karol Talleyrand, kierował się także interesem osobistym, Anglicy bowiem sowicie wynagrodzili go za oddalenie widma francuskiej inwazji.

R1193o2JmVQyA

Obraz przedstawia Napoleona w Egipcie. Mężczyzna znajduje się na pustyni. Ubrany w mundur trzyma kapelusz za plecami. Wparuje się w rzeźbę Sfinksa oraz pustynię. Nieopodal niego stoją trzy osiodłane konie.

W maju 1798 r. wojska ekspedycyjne rozbiły siły Mameluków w bitwie pod piramidami. Napoleon opanował Egipt, ale okręty brytyjskie pod wodzą admirała Horatia Nelsona zniszczyły flotę francuską u przylądka Abukir. Francuzi znaleźli się w pułapce, a próba przedarcia się przez Syrię spełzła na niczym. Na domiar złego z początkiem 1799 r. Wielka Brytania, Austria i Rosja przy współudziale Turcji i Neapolu zawiązały II koalicję antyfrancuską. Wspierane przez Rosjan wojska austriackie doprowadziły do wyparcia Francuzów z Italii. Odpowiedzialność za losy republiki podjął wówczas gen. André Masséna. Rozbił on siły koalicji w bitwie pod Zurychem i zmusił armię gen. Aleksandra Suworowa do wycofania się do Bawarii. Cesarz rosyjski Paweł I winą za klęskę obarczył Austriaków i odwołał swe wojska do kraju. Rewolucyjna Francja jeszcze raz została uratowana, chociaż zmęczenie społeczeństwa wojną i niechęć do rządów dyrektoriatu owocowały kolejnymi rojalistycznymi spiskami.

Konsulat, czyli kres rewolucji

RGWaIu9jGj4Vl1

Obraz przedstawia dużą salę. Znajduje się w niej Napoleon ze swoimi grenadierami, który wypędza członków Rady Pięciuset. Napoleon wraz z żołnierzami wskazuje ręką na zgromadzony tłum, który ucieka w popłochu. Na bębnie napis: Niech żyje wolność. Pod stopami Napoleona dokumenty, na których jest napisane: Rezygnacja z funkcji przewodniczącego, Lista członków Rady Pięciuset.

Obawiający się o swą przyszłość, członkowie Dyrektoriatu za radą Emmanuela Sieyèsa postanowili oddać władzę Napoleonowi, który powrócił z Egiptu incognitoincognitoincognito. 9 listopada 1799 r. doszło do przewrotu, który zgodnie z obowiązującym kalendarzem rewolucyjnym nazwano zamachem 18 brumaire’a VIII roku ery republikańskiej. Na mocy opracowanej zawczasu i teraz ustanowionej konstytucji władzę wykonawczą otrzymali trzej konsulowie, mianowani na 10‑letnią kadencję. Daleko idącemu osłabieniu uległa władza ustawodawcza: projekty uchwał zgłaszał pierwszy konsul (urząd ten objął, rzecz jasna, sam Bonaparte) po konsultacji z pozostałymi, następnie trafiały one do Rady Stanu, potem miał nad nimi dyskutować TrybunattrybunatTrybunat, wreszcie zaś przegłosowywała je trzecia izba, zwana Ciałem Prawodawczym. Zgodność ustaw z konstytucją badać miał Senat, którego członków mianował dożywotnio pierwszy konsul. Nowa konstytucja oznaczała zatem odejście od zasad politycznych Deklaracji praw człowieka i obywatela z 1789 r., lecz zarazem przywracała niezależność władzy od nieprzewidywalnego ludu.

R6MJCD5pgrFq11

Obraz przedstawia Paula Barrasa w towarzystwie dwóch nagich tancerek grających na tamburynach. Kobiety tańczą za woalową zasłoną. Widać zarysy ich ciał. Mężczyzna siedzi w fotelu i trzyma kieliszek w ręce. Przed nim na stoli stoi butelka z winem. Po drugiej strony zasłony stoi niewysoki mężczyzna w mundurze, który zagląda za woal, przyglądając się tancerkom.

Ze zwyczajami republikańskimi zerwano też w stworzonych przez rewolucyjne ustawodawstwo departamentach i niższych jednostkach administracji, gdzie urzędnicy pochodzili teraz z nominacji. W ten sposób powstał niezwykle sprawny aparat państwowy, który przetrwał liczne przewroty w XIX i XX w., a charakterystyczny dlań centralizmcentralizmcentralizm do dziś cechuje ustrój Francji. Sprzeczne z rewolucyjnymi zasadami, choć zgodne z powszechną praktyką, było powołanie tajnej policji, kontrolującej obywateli na każdym kroku. Z punktu widzenia rewolucjonistów krokiem wstecz było zniesienie w 1801 r. konstytucji cywilnej duchowieństwa i zawarcie konkordatukonkordatkonkordatu ze Stolicą Apostolską, co unormowało stosunki państwo – Kościół, a także przywrócenie kalendarza gregoriańskiego cztery lata później. Zmianom towarzyszyły znamienne gesty, takie jak ogłoszenie amnestii i zaproszenie emigrantów do powrotu, bez prawa jednak do odszkodowań za utracony majątek. Dawało to monarchistom nadzieję, że konsulat będzie tylko etapem przejściowym ku restauracji ancien régime’uancien régimeancien régime’u.

R13IVoaHCtXyu1

Ilustracja przedstawia stronę z księgi. To fragment Kodeksu Napoleona, który został wprowadzony w 1804 roku. Tekst zapisano w języku francuskim.

Ustanowienie Konsulatu uznaje się za symboliczny koniec rewolucji francuskiej. Bonaparte nie skreślał jednak całego jej dorobku i np. w dziedzinie legislacji był kontynuatorem jej dzieła. Wprowadzone we Francji w 1804 r. prawo cywilne, zwane Kodeksem NapoleonaKodeks NapoleonaKodeksem Napoleona, ugruntowało wolność zawierania umów oraz równość wobec prawa i zniesienie przywilejów stanowych, a także nienaruszalność własności.

Tytuł konsula to dla Bonapartego było za mało. W marcu 1804 r. Senat zwrócił się do niego z prośbą, by koronował się na cesarza. Przeprowadzono ogólnokrajowy plebiscyt, którego wyniki okazały się dla Napoleona korzystne. Z woli ludu 2 grudnia 1804 r. został koronowany w paryskiej katedrze Notre Dame, przyjmując tytuł cesarza.

Koniec wojny z II koalicją

RbGnRoEkE9Rm31

Obraz przedstawia bole bitwy. Pośrodku znajduje się generał Jourdan na czele żołnierzy na białym koniu. W tle widoczne są szeregi żołnierzy, który czekają na sygnał do ataku. Na pierwszym planie widoczni są polegli. Nad polem bitwy unoszą się dymy od wybuchów.

Kampania 1800 r. przyniosła klęskę Austrii. Szczęśliwa wygrana Francuzów w bitwie pod Marengo – której losy rozstrzygnęły się w momencie, gdy austriacki generał Michael von Melas pisał już do Wiednia o zwycięstwie – oraz ich triumf pod Hohenlinden zmusiły Habsburgów do zawarcia pokoju w Lunéville w 1801 r. Utrwalał on panowanie Francji nad Italią, powtarzając ustalenia traktatu z Campo Formio. Z koalicji definitywnie wyłamał się wówczas car Paweł I, zapowiadając nawet rosyjską inwazję na Indie, która mogłaby zagrozić brytyjskim wpływom. Niebezpieczeństwo oddaliła jednak rychła śmierć cesarza, zamordowanego w wyniku przewrotu pałacowego za wiedzą jego synów, Aleksandra, który objął tron po ojcu, i Konstantego.

R17sUvTTQpO0w

Obraz przedstawia bole bitwy. Na pierwszym planie widoczne są gromady walczących ze sobą żołnierzy oraz polegli w bitwie. Część żołnierzy jest pieszo, część konno. Gdzieniegdzie widoczne są kłęby białego dymu. W tle widoczna jest wieża i inne budowle. Na niebie kłębią się chmury.

Słownik

Słowa kluczowe

Napoleon Bonaparte, Francja, koalicja, Kodeks Napoleona, Dyrektoriat, Konsulat, epoka napoleońska

Bibliografia

A. Manfred, Napoleon Bonaparte, tłum. A. Szymański, Warszawa 1980.

A. Zahorski, Napoleon, Warszawa 1982.

K. Sójka‑Zielińska, Kodeks Napoleona. Historia i współczesność, Warszawa 2008.

P. Miguel, Tak żyli ludzie w czasach Napoleona 1795–1815, Wrocław 1994.

Wielka Historia Świata, t. 1–12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności), Świat Książki 2004–2006

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‑2019.