Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Góry to wypiętrzone fragmenty skorupy ziemskiej powstałe w wyniku ruchów górotwórczychruchy górotwórczeruchów górotwórczych. Biorąc pod uwagę wysokość bezwzględną, można wyróżnić trzy rodzaje gór:

- góry niskie, czyli nieprzekraczające wysokości 600 m n.p.m. (np. Góry Świętokrzyskie),

- góry średnie, w których wysokość bezwzględna dochodzi do 1500 m n.p.m. (na przykład Beskidy),

- góry wysokie o wysokości bezwzględnej przekraczającej 1500 m n.p.m. (na przykład Tatry).

Ze względu na wiek gór można je również podzielić na góry młode, czyli powstałe podczas orogenezyorogenezaorogenezy alpejskiej, oraz góry stare, które zostały wypiętrzone podczas orogenezy hercyńskiej i kaledońskiej.

Istnieje kilka teorii, które wyjaśniają przebieg procesów górotwórczych. Najbardziej popularna jest teoria mówiąca o istnieniu geosynklin oraz teoria ruchów płyt tektonicznych litosfery.

Geosynklina to podłużne zagłębienie w dnie oceanu. Dna geosynklin wypełnione są osadami. Na skutek przemieszczania się dna oceanicznego płyty zostają poddane bocznym naciskom, w wyniku czego dokonuje się ich fałdowanie. Pod wpływem oddziaływania izostazji na wypiętrzony fragment litosfery zostaje utworzony łańcuch górski.

Druga teoria zakłada, że powierzchnia ziemi zbudowana jest z płyt tektonicznych.  Pozostają one w ciągłym ruchu. W momencie, kiedy dwie płyty zderzą się ze sobą,  wytwarzana jest ogromna siła, która prowadzi do wybuchów wulkanówwulkanwulkanów i trzęsień ziemi oraz ruchów górotwórczych.

Orogen kolizyjny, czyli taki, który powstał w wyniku zderzenia się dwóch płyt kontynentalnych, to na przykład łańcuch gór od Alp po Himalaje, który powstał pomiędzy płytami kontynentalnymi Afryki, Eurazji i Dekanu. Za pośrednictwem bardzo podobnego procesu powstały Karpaty oraz Alpy. W ich uformowaniu wzięły udział płyty: afrykańska i euroazjatycka. Innym wyjaśnieniem tłumaczącym proces górotwórczy jest hipoteza związana z tak zwanym przesuwaniem się płyty oceanicznej pod kontynentalną. W tym przypadku mówimy o orogenie kordylierowym. W ten sposób powstały Kordyliery oraz Andy.

Pod względem budowy geologicznej góry na świecie dzielą się na fałdowe, zrębowewulkaniczne.

RP8bfoE19bjQa
Mapa myśli. Lista elementów:
  • Nazwa kategorii: góry na świecie
    • Elementy należące do kategorii góry na świecie
    • Nazwa kategorii: fałdowe
    • Nazwa kategorii: zrębowe
    • Nazwa kategorii: wulkaniczne
    • Koniec elementów należących do kategorii góry na świecie

Góry fałdowe powstają w wyniku spiętrzenia się mas skalnych i równoczesnym ich wydźwignięciu ku górze. Ponieważ masy skalne są plastyczne, nie niszczą się nawzajem, ale ściskają, powoli podnoszą się do góry. W budowie gór fałdowych wyróżnia się fałdypłaszczowiny. Wniesienia fałdów nazywane są antyklinami, a zagłębienia - synklinami. Góry fałdowe to wszystkie góry, które zostały wypiętrzone w trakcie orogenezy alpejskiej mającej miejsce na przełomie mezozoiku i kenozoiku. Zaliczamy do nich Himalaje w Azji, Alpy i Karpaty w Europie, Kordyliery w Ameryce Północnej i Andy w Ameryce Południowej.  Góry fałdowe zwykle stanowią rozległe pasma o dużych wysokościach i ulokowane są w strefach krawędziowych płyt litosfery.

R19A2RkNLH2sT
Karpaty
Źródło: dostępny w internecie: Obraz Arek Socha z Pixabay, domena publiczna.

Góry zrębowe tworzą się w wyniku zderzenia płyt litosfery, podczas którego powstają w górotworze pęknięcia nazywane uskokami. Pod ich wpływem partie skalne ulegają na przemian wydźwignięciu lub obniżeniu. Wyniesienia nazywane są zrębem tektonicznym, obniżenia - rowem tektonicznym.  Przykłady gór zrębowych to Sudety, Harz, Góry Smocze, Wogezy, Tien‑szan, Góry Kaledońskie.

R15Z4DlCpBaVF
Tien-szan
Źródło: dostępny w internecie: Obraz talent_show1992 z Pixabay, domena publiczna.

Góry na świecie powstały w trakcie trwania orogenezy kaledońskiej, hercyńskiej i alpejskiej.

RqzKp83hGNWvr
Orogeneza kaledońska Miała miejsce w erze paleozoicznej, od kambru do początku dewonu. Sfałdowaniu uległy wówczas struktury nazywane obecne kalenoidami, np.: Góry Skandynawskie, Kaledońskie, Apallachy., Orogeneza hercyńska Doszło do niej w drugiej połowie paleozoiku, od środkowego dewonu do końca permu. Wówczas sfałdowaniu uległy struktury zwane obecnie hercynidami: Wogezy Harz, Góry Przylądkowe, Góry Smocze, Góry Kantabryjskie, Góry Iberyjskie., Orogenezy alpejskiej Struktury wypiętrzone w trakcie trwania tej orogenezy nazywane są alpidami. Wskutek ruchów górotwórczych orogenezy alpejskiej odmłodzeniu uległy wcześniej niemal całkowicie zniszczone orogeny z wcześniejszych orogenez, w wyniku czego przekształciły się w góry zrębowe, m.in.: Masyw Centralny, Harz, Wogezy, Schwarzwald, Masyw Czeski, Sudety, Ałtaj, Tienszan, Góry Smocze.

Innym typem genetycznym są góry wulkaniczne. Jak sama nazwa wskazuje, powstają one w wyniku procesów wulkanicznych. Gorąca magma wraz z utworami piroklastycznymi wydobywa się na powierzchnię ziemi i zastyga. Po każdym kolejnym wybuchu przyrasta nowa warstwa lawy, gazów i skał piroklastycznych, tworzy się podwyższenie, które przyjmuje postać stożków lub kopuł. Góry wulkaniczne na powierzchni Ziemi występują przeważnie pojedynczo, najbardziej znane z gór to Kilimandżaro w Afryce, Mauna Loa i Orizaba w Ameryce Północnej, Fudżi i Krakatau w Azji, Cotopaxi w Ameryce Południowej i Hekla oraz Etna w Europie.

RTLi0FBAkYqnp
Góra Fudżi w Japonii
Źródło: dostępny w internecie: Obraz David Mark z Pixabay, domena publiczna.
alpidy
alpidy

orogeny wypiętrzone w trakcie orogenezy alpejskiej; są to najwyższe i najmłodsze góry na Ziemi

hercynidy
hercynidy

góry powstałe w czasie orogenezy hercyńskiej (waryscyjskiej), trwającej od środkowego dewonu do końca permu

kalenoidy
kalenoidy

łańcuchy górskie, wypiętrzone 0,4 mld lat temu, w okresie dewonu, w wyniku trwających 60 milionów lat ruchów górotwórczych, zwanych orogenezą kaledońską

orogeneza
orogeneza

powstanie gór wskutek ruchów tektonicznych

ruchy górotwórcze
ruchy górotwórcze

to długotrwały, liczący miliony lat proces polegający na pofałdowaniu warstw skalnych i prowadzący do powstawania łańcuchów górskich

wulkan
wulkan

miejsce na powierzchni Ziemi, z którego wydobywa się lawa, gazy wulkaniczne (solfatary, mofety, fumarole) i materiał piroklastyczny