Dalsza walka – w innych państwach Europy

Po klęsce sił polskich w kampanii wrześniowej i kapitulacjikapitulacjakapitulacji Warszawy 28 września 1939 r. niemożliwa stała się walka regularna na terenie okupowanego państwa. Żołnierze pragnący kontynuować walkę w kraju zmuszeni byli toczyć wojnę partyzanckąpartyzantkapartyzancką. Możliwość walki przeciwko III Rzeszy otwierała się na zachodzie, gdzie w stanie wojny z Niemcami znajdowały się także Francja i Wielka Brytania. W ciągu całej II wojny światowej żołnierze polscy różnych formacji walczyli na jej frontach o wolną Polskę.

RI9EgYk4mEs7i1

Fotografia przedstawia grupę żołnierzy. Wśród nich stoi generał i rozmawia z jednym z nich. Reszta przygląda się rozmowie.

Pierwsze polskie formacje poza granicami kraju zaczęły się tworzyć już we wrześniu 1939 r. we Francji. Były to cztery dywizje piechoty (1 Dywizja Grenadierów, 2 Dywizja Strzelców Pieszych, 3 Dywizja Piechoty, 4 Dywizja Piechoty), a także 10 Brygada Kawalerii Pancernej (pancerno‑motorowa), oprócz tego powstawały oddziały lotnictwa i wsparcia. Natomiast w samych walkach we Francji na wiekszą skalę uczestniczyli żołnierze dwóch dywizji i brygady. Rekrutami byli ochotnicy, Polacy przebywający na terytorium Belgii, Holandii, Francji i Wielkiej Brytanii. Siły te liczyły w 1940 r. już ponad 80 tys. żołnierzy. W kampanii francuskiej wzięło udział ok. 50 tys. żołnierzy polskich. Po porażce i zajęciu Francji przez Niemców spora część oddziałów polskich została ewakuowana do Anglii i Palestyny, będącej w tym czasie mandatem brytyjskim, było to ok. 27 tys. żołnierzy.

Skład Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie ze względu na pochodzenie żołnierzy (dane zbiorcze z całego okresu II wojny)

Indeks dolny Źródło: na podstawie Polski wkład w II wojnę światową, Wikipedia.org Indeks dolny koniec_{Źródło: na podstawie Polski wkład w II wojnę światową, Wikipedia.org}

R1431izIDhD7f1

Fotografia przedstawia grupę żołnierzy pozujących do zdjęcia. Czterech z nich kuca, trzymając w rękach karabiny. Trzech leży na ziemi przy pistoletach maszynowych. Na plecach mają hełmy i plecaki.

Część wojsk polskich utworzonych we Francji brała udział w kampanii norweskiej, trwającej od 9 kwietnia do 10 czerwca 1940 roku. Do obrony miasta Narwik w północnej Norwegii został przydzielony aliancki korpus ekspedycyjny, w którego skład weszła także polska Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich, dowodzona przez gen. Zygmunta Bohusza‑Szyszkę. Oddział ten liczył prawie 5 tys. żołnierzy. Pomimo zdecydowanej przewagi liczebnej i sukcesów korpusu ekspedycyjnego, któremu udało się zdobyć Narwik, operacja ostatecznie zakończyła się ewakuacją sprzymierzonych ze względu na postępy Niemców w kampanii francuskiej.

R1RGXQXnAc8nM

Fotografia przedstawia dwóch mężczyzn ubranych w wojskowe mundury. Siedzą na kamieniach, jeden patrzy w niebo, drugi w ciemnych okularach patrzy w ziemię i trzyma laskę w ręku. W tel widać skalisty teren porośnięty trawą.

Na afrykańskiej ziemi

R1aut03SR4LC61

Fotografia przedstawia statek zacumowany w porcie. Widać oddziały żołnierzy wchodzących na pokład. Obok widać stojące skrzynie do załadunku.

Przy francuskiej Armii Lewantu (Armée du Levant), tworzonej na francuskim terytorium mandatowym w Syrii, także postanowiono powołać jednostki polskie. Miały się one składać z żołnierzy i ochotników ewakuowanych z Węgier i Rumunii. Rozkaz o sformowaniu Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich w Syrii został wydany 12 kwietnia 1940 r. przez gen. Władysława Sikorskiego. Dowódcą mianowany został płk Stanisław Kopański. Jednostka liczyła ok. 4 tys. żołnierzy. Po kapitulacji Francji dowódca francuskiej Armii Lewantu opowiedział się za rządem Vichy, natomiast płk Kopański otrzymał rozkaz połączenia się z oddziałami brytyjskimi. W 1941 r. Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich została skierowana do walk przeciwko Niemcom w Libii (Polacy nie byli kierowani do walk z Włochami, gdyż formalnie nie było stanu wojny pomiędzy ich krajami), gdzie m.in. brała udział w obronie twierdzy Tobruk.

RtURVnvvaNajw1

Fotografia przedstawia kilku żołnierzy schowanych za kamiennym murem na górzystym terenie. Mają półokrągłe hełmy na głowie i karabiny w rękach.

Po ewakuacji ze zdobytej przez Niemców Francji oddziały polskie ponownie zaczęły się formować w Wielkiej Brytanii. Powstał tam I Korpus Polski, któremu przypadła w udziale obrona wschodniego wybrzeża Szkocji. Podczas bitwy o Anglię wsławili się także polscy lotnicy z dywizjonów 302 i 303. Do 1941 r. stan liczebny Polskich Sił Zbrojnych wynosił ok. 27 tys. żołnierzy i oficerów. Problem stanowił brak źródeł uzupełnień. Kwestia ta została rozwiązana dopiero po dołączeniu Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich (ZSRS) do wojny po stronie aliantówaliancialiantów oraz zawarciu układu Sikorski–Majskiukład Sikorski–Majskiukładu Sikorski–Majski 30 lipca 1941 roku.

Z Rosji przez Iran do Włoch

R1N0yesfEmYMZ

Fotografia przedstawia kilku mężczyzn siedzących przy stole. Dwóch z nich podpisuje papiery, dwóch się przygląda i uśmiecha.

R1XOhXcDZNlcy1

Fotografia przedstawia dwóch mężczyzn stojących obok siebie. Jeden z nich ubrany jest w mundur, na ramieniu ma torbę i opiera się o laskę. Drugi jest ubrany w spodnie, koszulę trzyma w ręku. Oboje uśmiechają się. W tle widać budynek.

Po podpisaniu układu Sikorski–Majski i ponownym nawiązaniu stosunków dyplomatycznych między Polską a ZSRS możliwe stało się powołanie jednostek Polskich Sił Zbrojnych w Związku Sowieckim. Odpowiednia umowa została zawarta 14 sierpnia 1941 roku. Na dowódcę Polskich Sił Zbrojnych w ZSRS został wyznaczony niedawny więzień NKWDNKWDNKWD, gen. Władysław Anders (stąd jednostka ta była nazywana armią AndersaArmia Andersaarmią Andersa). Początkowo armia ta liczyła 26 tys. żołnierzy, rekrutowanych spośród więźniów sowieckich obozów jenieckich dla żołnierzy polskich. Do kolejnych jednostek wojskowych rekrutowano więźniów łagrów i zesłańców posiadających polskie obywatelstwo. Szybko doszło do sporów ponieważ władze sowieckie nie pozwalały przyjmować Białorusinów i Ukraińców, którym w wyniku agresji sowieckiej nadano obywatelstwo Związku Sowieckiego. W 1942 r. Związek Sowiecki wyraził zgodę na ewakuację jednostki do Iranu, okupowanego od roku przez armie brytyjskie i sowieckie. Łącznie Związek Sowiecki opuściło ok. 80 tys. żołnierzy polskich. Poprzez Irak armia dotarła w końcu do Palestyny, już jako II Korpus Polskich Sił Zbrojnych, utworzony w 1943 roku. Jednostka ta składała się nie tylko z oddziałów ewakuowanych z ZSRS, ale także z oddziałów walczących wcześniej w Afryce, jak np. 3 Dywizja Strzelców Karpackich. Oprócz niej w skład Korpusu wchodziły również m.in.  5 Kresowa Dywizja Piechoty, 2 Samodzielna Brygada Pancerna, 2 Armijna Grupa Artylerii oraz pułki ułanów. Następnie jednostka została skierowana do walk z Niemcami na Półwyspie Apenińskim, gdzie brała udział m.in. w walkach o klasztor Monte Cassino oraz o Bolonię, w której pozostała już do końca wojny.

Rmk8A5DqmQWES

Ilustracja przedstawia mapę, na której oznaczono ruchy różnych armii podczas walk w okolicach miasta Cassino. Oznaczono dywizje angielską 78 DP i hinduską 4 DP z trzynastego korpusu angielskiego przemieszczających się z zachodu na północ, drugi korpus Polski, składający się z pięciu dywizji przemieszczających się z południa na północ oraz dywizję nowozelandzką z dziesiątego korpusu angielskiego stacjonującą na wschodzie mapy.

RzyeVmEP8h1CM

Ilustracja przedstawia mapę na której za pomocą strzałek pokazano ruch dywizji z różnych korpusów podczas walk z hitlerowcami. Front przesuwał się z południa od miasta Faenza na północ do miasta Bolonia na korzyść państw antyhitlerowskich.

Po utworzeniu nowego frontu na zachodzie swój udział w walkach na nim zaznaczyli także Polacy. I Samodzielna Brygada Spadochronowa gen. Stanisława Sosabowskiego we wrześniu 1944 r. wzięła udział w nieudanej operacji powietrznodesantowej pod Arnhem (operacja „Market‑Garden”). 1 Dywizja Pancerna gen. Stanisława Maczka brała udział w bitwie pod Falaise oraz w walkach na terenie Belgii, Holandii i północnych Niemiec.

RstK0fNVnoreC

Fotografia przedstawia grupę żołnierzy stojących na otwartym terenie. Na przodzie stoi dowódca z kartką w rękach, inny żołnierzy trzyma mu mikrofon. W tle widać rozstawione namioty i budynek.

R1bBqjjtCeBUs

Fotografia przedstawia dwóch żołnierzy siedzących przy stole. Oboje mają słuchawki na uszach, jeden z nich mówi do mikrofonu, drugi trzyma mapę. W tle widać drzewa.

R16jvrSGAO8oT1

Fotografia przedstawia grupę marynarzy stojących na pokładzie statku. Wszyscy się uśmiechają, po lewej stronie trzymają flagę z czaszką i piszczelami, po prawej stronie widać flagę ze sfastyką.

Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie miały swój wkład w sukcesy aliantów na frontach II wojny światowej. W momencie podpisania kapitulacji Niemiec liczyły one ponad 200 tys. żołnierzy. Żołnierze ci, nie mogąc walczyć z okupantem we własnej ojczyźnie, występowali przeciwko niemu wszędzie, gdzie było to możliwe. Celem, jaki im przyświecał, była wolna i niepodległa ojczyzna. Żołnierze Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie duchowo związani byli z walką, jaką toczył ruch oporu w kraju. Tę łączność dobrze obrazuje odezwa gen. Maczka do walczących w powstaniu warszawskim:

Jednak wysiłek żołnierza polskiego nie mógł zostać postawiony przez aliantów wyżej niż wysiłek Związku Sowieckiego na froncie wschodnim. Polskie jednostki były zbyt nieliczne, aby wpłynąć na politykę sprzymierzonych i skłonić aliantów do odbudowy Polski niezależnej od ZSRS. Podział Europy na strefę wpływów sowieckich i zachodnich nie mógł oszczędzić Polski.

Ważne postacie

Słownik

Słowa kluczowe

II wojna światowa, oddziały polskie, układ Sikorski–Majski, Polskie Siły Zbrojne, Władysław Anders, Stanisław Maczek, Polska pod okupacją, polskie władze na uchodźstwie

Bibliografia

C. Brzoza, Wielka Historia Polski. Polska w czasach niepodległości i II wojny światowej (1918–1945), t. 9, Kraków 2003.

Wielka historia Polski, tomy 9‑10; Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016.

Z. Adrjański, Złota księga pieśni polskich: pieśni, gawędy, opowieści, Warszawa 1994.

A. Kunert, Powstanie Warszawskie 1944, Warszawa 1994.