Renesansowy optymizm

Życie Mikołaja Sępa Szarzyńskiego przypada na drugą połowę XVI wieku (ok. 1550–1581), czyli na zmierzch epoki renesansu. Schyłkowa atmosfera w potrydenckiejpotrydenckipotrydenckiej Europie musiała wpłynąć także na twórczość poety, dlatego ukazany w wierszach obraz ludzkiej egzystencji jest tak dramatyczny.

W początkach odrodzenia dominowały inne postawy niż te, które można dostrzec w sonetach i pieśniach autora Rytmów, abo Wierszy polskich (wyd. 1601). Na przełomie XV i XVI w. wśród postaw wobec świata kluczowy był humanistyczny antropocentryzmantropocentryzmantropocentryzm, propagujący harmonijną wizję człowieka żyjącego zgodnie z naturą i mającego poczucie swej wyjątkowości pośród innych istot żywych. Jednym z najważniejszych pojęć w filozofii wczesnego renesansu była dignitas hominis, czyli godność ludzka, u której źródeł leży wolna wola przynależąca tylko aniołom i ludziom.

RfLbLqZv8HmQy

Obraz przedstawia ogrodzony murowanym płotem ogród. Rosną tu liczne rośliny i kilka drzew. W ogrodzie widać kilka grup nagich ludzi. W centralnej części ludzie tańczą wokół drzewa, trzymając się za ręce. Po prawej stronie ukazana jest para, która siedzi i rozmawia ze sobą. Po lewej stronie widać leżącą parę oraz kąpiącą się parę w potoku. Między ludźmi widać sarnę i jelenia oraz lwicę z lwem.

Europa w czasach Mikołaja Sępa Szarzyńskiego

Już w pierwszej połowie XVI w. okazało się, że marzenia humanistów nie są łatwe do zrealizowania. Barbara Otwinowska pisze:

Ponadczasowość egzystencjalnego dramatu człowieka

Mikołaj Sęp Szarzyński postrzegał egzystencję człowieka jako dramatyczną nie tylko z powodów, które wiązały się z XVI‑wieczną rzeczywistością. Dramat wynikał według niego z faktu, że natura ludzka jest skażona grzechem pierworodnym, który przyczynił się do utraty przez ludzi wewnętrznej harmonii.

R1Bm9BAVPuQMG

Obraz przedstawia biblijną scenę rodzajową. W raju pełnym drzew i różnorodnych zwierząt znajdują się Adam i Ewa. Są nadzy. Ewa podaje prawą ręką jabłko Adamowi, a lewą sięga po kolejne jabłko.

Dla większości humanistów wolna wola była powodem do przekonania o nadzwyczajnej wartości ludzkiej istoty, jednak w opinii Sępa Szarzyńskiego to właśnie wola stawała się źródłem wszelkiego nieszczęścia. Przyczyna dramatu tkwi w antynomiiantynomiaantynomii między duszą a ciałem. Zgodnie z wielowiekową tradycją, obecną w teologii chrześcijańskiej, ale również w filozofii platońskiej, dualizmdualizmdualizm traktowano jako podstawową cechę człowieka. W tej koncepcji dusza została uwięziona w ciele, natomiast zmysły przyczyniały się do błędnego wykorzystywania woli. Według Sępa Szarzyńskiego nawet ofiara złożona przez Jezusa nie zmieniła ludzkiej natury, wciąż ulegającej pokusie. Pesymizm nie oznaczał jednak zgody na poddanie się działaniu diabła kuszącego człowieka do grzechu. Sposobem na pokonanie bezsilności było przede wszystkim uświadomienie sobie, że świat materialny, doświadczany za pomocą zmysłów, oferuje człowiekowi złudne wartości. To przekonanie z kolei wskazywało na konieczność indywidualnej aktywności i wzięcia odpowiedzialności za własne decyzje. Mikołaj Sęp Szarzyński nie wykluczał, że człowiek może pokonać pokusy, jeśli podporządkuje się woli Boga, ale podkreślał siłę trzech przeciwników, z którymi muszą mierzyć się ludzie: szatana, świata i ciała.

Słownik