Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Co wydarzyło się na Woli?

Wydarzenia na Woli uznawane są za największą masakrę ludności cywilnej, do której doszło w czasie II wojny światowej. Przesłuchiwani przez międzynarodowy trybunał niemieccy oficerowie odpowiedzialni za tłumienie powstania w Warszawie twierdzili, że była to zwykła operacja wojskowa, mająca na celu przebicie się do innych części miasta. Nie jest to jednak prawda. Rzeź ludności cywilnej na Woli miała być karą wymierzoną powstańcom oraz ostrzeżeniem skierowanym do warszawiaków znajdujących się w innych dzielnicach miasta. Za niesubordynację wobec niemieckiego okupanta przyszło im zapłacić najwyższą z możliwych cenę.

RnJPd9m2rBRgX1
Budynek należący do Kolonii Wawelberga położony przy ulicy Górczewskiej 15A w Warszawie.
Źródło: Mateusz Opasiński, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY 3.0.

Niemieckie działania na Woli rozpoczęły się 5 sierpnia o godz. 7.00 rano. Wszystkie drogi wjazdowe do miasta zostały zablokowane, wpuszczano jedynie wojsko. Już w pierwszych dniach powstania okazało się, że wielu niemieckich żołnierzy nie radzi sobie z walką w mieście. Przyzwyczajeni do warunków frontowych, byli bezradni wobec powstańców, doskonale znających topografię miasta i potrafiących sprawnie przemieszczać się między budynkami. Do Warszawy zdecydowano się sprowadzić oddziały specjalne dowodzone przez Oskara Dirlewangera. Wola miała stać się dla nich poligonem. Jak stwierdził jeden z niemieckich żołnierzy:

Alexandra Richie Masakra na Woli

To była prawdziwa orgia przemocy

1 Źródło: Alexandra Richie, Masakra na Woli, [w:] Alexandra Richie, Warszawa 1944. Tragiczne powstanie, Warszawa 2013, s. 267–268.

Niemiecki atak był szokiem dla wielu mieszkańców dzielnicy, którzy sądzili, że to początek sowieckiej ofensywyofensywaofensywy mającej wesprzeć walczących powstańców. Okazało się jednak, że to nie wsparcie, a prawdziwa apokalipsa. Niemcy okrążali dom po domu. Przerażeni mieszkańcy byli zmuszani do opuszczenia swojego schronienia. Pod ścianami, na placach, skwerach rozstrzeliwano kobiety, dzieci, starców, natomiast budynki plądrowano i podpalano. Ludzi, którzy próbowali ukryć się w kościołach, palono żywcem, odcinając drogę ucieczki.

Alexandra Richie Masakra na Woli

Przerażeni cywile nie mieli dokąd uciec. Wielu ukryło się w piwnicach lub próbowało znaleźć schronienie na podwórkach czy w garażach, ale gdy okrążyli je Niemcy, i tak byli skazani na śmierć. W bramy, drzwi czy okna wtykano karabiny z okrzykiem Raus! Raus! Gromadzono mieszkańców na podwórkach i kazano stawać w szeregu pod najbliższą ścianą, a potem ich zabijano. Niemcy wrzucali granaty do piwnic, zabijając tych, którzy nie wyszli, a potem podpalali budynki. Strzelano do tych, którzy próbowali uciec. Strach, męczarnia, ludzkie cierpienie ogarniające dom po domu były porażające. Dzieci widziały na własne oczy śmierć swych rodziców, zanim same zginęły w płomieniach; ludzie byli poniżani i bici przed rozstrzelaniem, jakby obwiniano ich za los, jaki ich spotkał. Dziesiątki budynków uległy zniszczeniu, setki cywilów zginęły w płomieniach lub zostały zabite. Cała Warszawa płonie – oświadczył 5 sierpnia z dumą gubernator dystryktu Fischer. – Palenie domów jest najlepszą metodą likwidacji powstańców

1 Źródło: Alexandra Richie, Masakra na Woli, [w:] Alexandra Richie, Warszawa 1944. Tragiczne powstanie, Warszawa 2013, s. 267–268.

Tragiczny los mieszkańców Woli

R1Mxc5LrYgT5B1
Dół z prochami pomordowanych mieszkańców Woli
Źródło: domena publiczna.

Niemcy modyfikują metodę eksterminacji cywilów, gdyż na ulicach zalega zbyt wiele ciał i nie nadążają z ich paleniem. Ponadto sierpniowe upały mogły spowodować wybuch epidemii, której się obawiali. Dlatego chaotyczne działania przeradzają się w zorganizowaną egzekucję. Zostają wyznaczone miejsca zbiorowych, masowych rozstrzeliwań. Wybrano miejsca późniejszej kaźnikaźńkaźni: zajezdnię tramwajową przy ulicy Młynarskiej, fabrykę K. Franaszka przy ul. Wolskiej oraz fabrykę Ursus wraz z odlewniami, park Sowińskiego, fabrykę makaronów. Przerażeni mieszkańcy Woli byli doprowadzani pod bronią do wskazanych przez Niemców lokalizacji. Następnie dzielono ich na grupy pięćdziesięcioosobowe i kierowano na miejsce egzekucji.

Masakra na Woli

Jednym z najstraszniejszych aspektów tych egzekucji było to, że ofiary musiały stać obok, a czasem nawet stąpać po zwłokach osób zamordowanych przed nimi. Gdy ludzie zbliżali się do stosów trupów, zdawali sobie sprawę, co ich czeka, i wpadali w panikę. Rodzice błagali esesmanów, by pozwolili ich dzieciom odejść, inni próbowali się obejmować na pożegnanie, ale na ogół lufa karabinu ich rozstrzelała

2 Źródło: Masakra na Woli, [w:] Alexandra Richie, Warszawa 1944. Tragiczne powstanie, Warszawa 2013, s. 274.
RQBTxdy1Y7eUj1
Mieszkańcy Woli wypędzeni przez Niemców ze swoich domów
Źródło: domena publiczna.

Masakra Woli objęła także szpitale, które przed wojną cieszyły się doskonałą opinią nie tylko w Polsce, ale także w całej Europie. Oddziały dowodzone przez Dirlewangera nie znały litości wobec nikogo, mordowano chorych i personel medyczny. Pielęgniarki były gwałcone przez pijanych żołdaków. W Szpitalu Wolskim zginął m.in. profesor Janusz Zeyland – światowej sławy specjalista zajmujący się gruźlicą płuc u dzieci.

Alexandra Richie Masakra na Woli

Ustawiono ich [lekarzy] za biurkiem i rozstrzelano. Potem ludzie Dirlewangera szaleli po całym szpitalu, zgarniając lekarzy, siostry i chorych. Szpital szybko stał się areną mordów, gdy pijane oddziały szalały na kolejnych piętrach. Nie minęło wiele czasu, a wszędzie leżały zwłoki – na podłodze, na łóżkach, po kątach; ciała były w pozycji leżącej lub wpółsiedzącej, oparte o ścianę, powieszone na metalowych poręczach łóżek, wpółnagie, w szpitalnych porwanych na strzępy koszulach. Po podłodze walały się prześcieradła, poduszki i kołdry, lepkie od krwi, tworzącej czarne kałuże

4 Źródło: Alexandra Richie, Masakra na Woli, [w:] Alexandra Richie, Warszawa 1944. Tragiczne powstanie, Warszawa 2013, s. 294.

Zapowiedź losu całej Warszawy

8 sierpnia Niemcom udało się zdobyć Hale Mirowskie, w których od XIX wieku mieściły się małe sklepiki. Tu również mordowano ludność cywilną, a ponad 200 osób spalono żywcem. Ci, którym udało się uniknąć śmierci, za wszelką cenę próbowali przedostać się do innych dzielnic miasta. Byli zszokowani, że  życie toczy się tam jak wcześniej.

ROHRJBp2lpqNL
Mieszkańcy Warszawy zgromadzeni w jednym z miejsc zbrodni na Woli (1 listopada 1945 roku)
Źródło: domena publiczna.

Niemcy obawiając się wybuchu epidemii, zorganizowali Verbrennugskomando, które składało się z pojmanych i przymusowo zwerbowanych mężczyzn. W zamian za obietnicę ocalenia życia, pracowali przy zacieraniu śladów zbrodni, uprzątali i palili zwłoki. Po wykonaniu pracy przeznaczeni byli do likwidacji, dlatego przeżyło niewielu z nich. Po wojnie, w 1946 roku na terenie Woli odkrywano pokłady ludzkich prochów – wcześniej Niemcy, chcąc pozbyć się dowodów swojej zbrodni, zasypywali je ziemią.

Rzeź Woli była wstępem do tego, co miało za chwilę spotkać inne dzielnice Warszawy. Angielski historyk Norman Davies stwierdził, że 5 i 6 sierpnia 1944 roku to:

Norman Davies Powstanie ’44

najczarniejsze dni w historii Warszawy

3 Źródło: Norman Davies, Powstanie ’44, tłum. E. Muskat - Tabakowska, Warszawa 2014, s. 113.

Różne źródła podają, że Niemcy wymordowali od 40‑60 tysięcy mieszkańców tej dzielnicy.

Słownik

indoktrynacja
indoktrynacja

(łac. doctrina – nauka) – systematyczne i natarczywe wpajanie jakichś idei lub doktryn

kaźń
kaźń

cierpienia fizyczne zadawane uwięzionym

Kolej Warszawsko‑Wiedeńska
Kolej Warszawsko‑Wiedeńska

pierwsza linia kolejowa na ziemiach Królestwa Polskiego łącząca Warszawę (zabór rosyjski) z Galicją (zabór austriacki); pierwszy odcinek został ukończony w 1845 roku, w 1912 roku kolej została upaństwowiona przez władze rosyjskie

ofensywa
ofensywa

natarcie sił wojska na pozycje przeciwnika na całym froncie lub na większym jego odcinku

Waffen SS
Waffen SS

(niem., Zbrojne Oddziały SS) – oddziały zbrojne niemieckiej nazistowskiej formacji Schutzstaffel