Według słownika PWN kapitał to „środki trwałe oraz aktywa finansowe zainwestowane w produkcję i mające przynosić dochód”. To także „majątek w gotówce lub papierach wartościowych”. Czym jest więc kapitał ludzkikapitał ludzkikapitał ludzki?

Kapitał ludzki to połączona wiedza, umiejętności, innowacyjność i zdolność poszczególnych pracowników przedsiębiorstwa do sprawnego wykonywania zadań. Często jest przedstawiany jako kombinacja następujących czynników:

• cech człowieka takich jak inteligencja, energia, rzetelność, zaangażowanie, postawa,

• zdolność jednostki do uczenia się: chłonność umysłu, kreatywność, umiejętność przetrwania, zdrowy rozsądek,

• motywacja do dzielenia się informacjami i wiedzą.

Jak wskazuje Popiel, kapitał ten to „zasób wiedzy oraz umiejętności, które człowiek zdobywa, uczestnicząc w procesie kształcenia oraz podczas pracy zawodowej, jak również jego zasób zdrowia i energii witalnej”. Jest to także zbiór cech człowieka, do których należą choćby: zdolność uczenia się, zdobywanie nowej wiedzy, adaptacja do nowych warunków, kreatywność. Tradycyjnie rozumiany termin kapitał, czyli zasób, powiązano z cechami człowieka, czyli pewnym niematerialnym zasobem. Pierwszy raz w ten sposób na wiedzę i umiejętności ludzi spojrzał Adam Smith w XVIII wieku. Wiedza i umiejętności człowieka stanowią jego indywidualny kapitał, ale całe grupy społeczne tworzą kapitał ludzki danego regionu czy kraju. Twórcą teorii kapitału ludzkiego był T. W. Schulz, za którą został wyróżniony Nagrodą Nobla w dziedzinie ekonomii.

Na kapitał ludzki składają się:

1. wiedza

2. umiejętności

3. kompetencje

4. cechy człowieka (atrybuty)

Problemy kapitału ludzkiego w skali makro- i mikroekonomicznej

Wyróżnia się następujące problemy makroekonomiczne:

• większe tempo powiększenia dochodu narodowego niż czasu pracy, dóbr materialnych i zasobów ziemi,

• kwestia podwyżki płac realnych,

• zmniejszenie oddziaływania na linii kapitał rzeczowy‑dochód,

• zbyt mały udział industrializacji w strategii rozwojowej,

• problemy z przyswojeniem środków finansowych i nowych technik,

• dysproporcja poziomu stopy bezrobocia pomiędzy różnymi grupami społecznymi,

• dysproporcja pomiędzy kapitałem rzeczowym i strukturą eksportu,

• przemiany w strukturze zatrudnienia oraz wzrost aktywności zawodowej kobiet,

• zmiany w poziomie wzrostu ludności.

Kapitał ludzki wyjaśnia również niniejsze problemy mikroekonomiczne:

• ukształtowanie krzywej zarobków w okresie życia jednostki,

• ewolucja stosunku firm do pracowników,

• zmiany wykonywanej pracy podczas życia określonej jednostki,

• metoda konsumpcji czasu wolnego jednostki.

Kapitał ludzki jako czynnik rozwoju społeczno‑gospodarczego

Kapitał ludzki jest ważnym elementem w rozwoju gospodarczym ponieważ decyduje o przyszłym potencjale, możliwościach oraz poziomie gospodarczym kraju. W aspekcie społecznym kapitał ludzki dąży do podnoszenia kwalifikacji oraz do wszelkich innowacji. Rozwój kapitału ludzkiego decyduje o przyszłym poziomie gospodarczym. Wraz ze zwiększającym się poziomem wiedzy następuje wzrost poziomu społeczno‑gospodarczego. Przeszkodami stojącymi na drodze do rozwoju kapitału ludzkiego mogą być:

• niedostateczny poziom edukacji i wykształcenia,

• brak infrastruktury naukowo‑technicznej,

• niski poziom rozwoju nowoczesnych technologii informacyjnych,

• starzejące się społeczeństwo,

• migracje,

• bezrobocie.

Indeks górny Źródło: Miczyńska‑Kowalska M., Kapitał ludzki w rozwoju społeczeństwa i gospodarki opartej na wiedzy, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie. Indeks górny koniec^{Źródło: Miczyńska‑Kowalska M., Kapitał ludzki w rozwoju społeczeństwa i gospodarki opartej na wiedzy, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie.}

Kapitał ludzki we wzroście gospodarczym

W tworzeniu gospodarki opartej na wiedzy najważniejszą rolę odgrywa kapitał ludzki. Jest on siłą napędową rozwoju gospodarczego państw.

Istnieje wiele teorii wskazujących na wzrost rozwoju państwa poprzez pośredni lub bezpośredni wpływ na kapitał ludzki.

• Model wzrostu Mankiwa‑Romera‑Weila

Kapitał ludzki traktowany jest jako trzeci czynnik produkcji, poza kapitałem fizycznym i efektywnym zasobem pracy. Dotyczy to tylko modelu rozszerzonego. Wzrost stopy oszczędności przyśpiesza akumulacje kapitału i sprawia, że gospodarka znajduje się na wyżej położonej ścieżce wzrostu. Inwestycja w kapitał ludzki równa się rozwojowi.

Rn5Xce73lziRk

Wykres przedstawia rozszerzony model Solowa (model Mankiwa-Romera-Weila) zaliczający się do neoklasycznej teorii wzrostu. Oś rzędnych została oznaczona literą „k”, która oznacza kapitał fizyczny. Oś odciętych została oznaczona literą „h”, która oznacza kapitał ludzki. W procesie ustalenia zasobu kapitału fizycznego i ludzkiego w stanie równowagi długookresowej na osi „k” oznaczono punkt „k*” zaś na osi „h” punkt „h*”. W celu znalezienia równań opisujących dynamikę gospodarki zróżniczkowano względem czasu definicje „k” i „h”. Otrzymane wyniki przyrównano do 0, dzięki czemu udało się wyznaczyć na wykresie dwie krzywe: „ḱ=0” oraz „ḣ=0”. Pierwsza z nich jest wypukła, druga wklęsła. Na przecięciu tych krzywych (na wysokości zaznaczonych punktów „k*” oraz „h*” wyznaczony został punkt „E”, zwany stanem równowagi długookresowej. Na wykresie oznaczone zostały także punkty „A”, „B”, „C”, oraz „D” zwane punktami początkowymi, określone początkowym zasobem kapitału fizycznego i ludzkiego. Każdy z wyżej wymienionych punktów jest połączony linią prostą z punktem „E” a kierunek strzałki na linii wskazuje, że z każdego z tych punktów gospodarka podąża w kierunku równowagi długookresowej.

W okresie długofalowej stabilizacji kapitał fizyczny, ludzki, produkcja oraz konsumpcja przypadające na jednostkę pracy są stałe. Wzrost Produktu Krajowego Brutto (PKB) jest taki sam jak wzrost postępu technicznego oraz wzrost kapitału ludzkiego, zaś wzrost PKB per capita jest równy postępowi technicznemu.

• Model dyfuzji technologii Richarda Nelsona i Edmunda Drothera Phelpsa

Opisuje współzależność między kapitałem ludzkim a postępem technologicznym. Według tego modelu kapitał ludzki wpływa na poprawę poziomu wiedzy technologicznej w gospodarce. Wyższy poziom kapitału przyczynia się do wzrostu zdolności gospodarek w powstawaniu innowacyjności.

Kapitał ludzki i relacje pomiaru wzrostu wybranych gospodarek świata

Wartość kapitału ludzkiego oblicza się w celu określenia „pełnego bogactwa kraju”, start z tytułu emigracji i wojen (J.M. Clark), celów ubezpieczeniowych i legislacyjnych (określa wielkość odszkodowań – L. Dublin, A. Lotka).

W krajach wysoko, średnio i nisko rozwiniętych kapitał ludzki jest zróżnicowany. Analizując sytuację Niemiec, Polski i Syrii, mając przy tym na uwadze ich PKB na mieszkańca, można wywnioskować, jak duże znaczenie dla rozwoju państwa ma kapitał ludzki. Najpierw najlepiej przeanalizować poszczególne wartości określające jakość i siłę kapitału ludzkiego.

W krajach dopiero rozwijających się dzieci często zobowiązane są do podjęcia pracy zarobkowej o wiele wcześniej niż ich rówieśnicy w krajach rozwiniętych. Do tego małoletni z uboższych państw często nie mają dostępu do edukacji elementarnej. W bogatszych państwach nie ma tego problemu. Porównując statystyki Polski i Syrii, zauważyć można dużą dysproporcję. Ma to znaczący wpływ na jakość kapitału ludzkiego. Polska jako państwo rozwijające się posiada lepiej wykształconą siłę roboczą, a co za tym idzie - stopień rozwoju naszego państwa jest o wiele wyższy niż zniszczonej wojną Syrii.

R1QB2WHRtvcwP

Wykres przedstawia odsetek osób z wyższym wykształceniem wśród zatrudnionych. Najwyższy jest w Japonii - w  roku 1990 wynosił 20%, a w latach 2005-2006 wyniósł 42%, w USA w roku 2001 wyniósł 35%. W Niemczech w roku 1992 wynosił 20%, a w roku 2010 około 27%. W Polsce z 13% w 1992 roku wartość wzrosła do 29% w 2012 roku. W Czechach wzrósł z 10% w 1991 roku do 20% w 2012 roku. W Syrii zaznaczono wyłącznie 2007 rok, odsetek wyniósł około 8%.

Najniższy odsetek osób zatrudnionych posiadających wyższe wykształcenie odnotowano w Syrii (7,6%). W Polsce udział tych osób od 2003 roku wzrastał w dużym tempie, co świadczy o wartości wykształcenia w szukaniu odpowiedniego stanowiska pracy. Polska od 2004 roku należy do Unii Europejskiej, od tego momentu gospodarka naszego kraju rozwija się. Analogicznie więc zmienia się kapitał ludzki naszego państwa, o czym świadczy wzrost odsetka zatrudnionych z wyższym wykształceniem. Polska w tych statystykach dogania i zrównuje się z państwem o wysokim stopniu rozwoju - Niemcami.

Ostatnim wskaźnikiem pomocnym przy zrozumieniu znaczenia wartości kapitału ludzkiego, głównie jego jakości w rozwoju państwa, jest odsetek wydatków na szkolnictwo wyższe w ogóle wydatków publicznych na edukację.

RnTGuFn7SXVTM

Wykres dotyczy nakładów na szkolnictwo wyższe w wybranych państwach. W Japonii nakłady na szkolnictwo wzrosło z 12% w 1998 roku do 20% w 2013 roku. W Polsce nakłady z 22,5% w 1998 roku spadły w roku 2000 do wartości 15%, w 2018 roku wyniosły ponownie 22,5%. W USA nakłady w latach 1998-1999 wynosiły około 26,5%, po czym spadły - szczególnie w latach 2007-2009. W roku 2011 wyniosły ponownie wartość z 1998 roku. W Czechach nakłady z około 19% wzrosły do wartości 27% w 2006 roku, po czym nieznacznie spadły. W roku 2018 wyniosły 26%. W Syrii w roku 1998 nakłady wzrosły z 15% do 24% w 1999 roku. Następnie z wartości 20% w 2001 roku nastąpił wzrost do wartości 24% w 2004 roku. Od 2006 roku z 20-procentowym nakładem na szkolnictwo wyższe nastąpił wzrost do 25% w 2008 roku, po czym odnotowano spadek do 24% w kolejnym roku. W przypadku Konga/Kinszasy jest tylko jedna wartość: 11% w 2010 roku.

Najniższe wydatki na szkolnictwo ponosiła Syria. Kraj ten jednak w 2008 roku znacznie podniósł kwotę finansowania edukacji. Polska z roku na rok podnosi odsetek inwestycji dotyczących edukacji, jednak w 2008 roku odsetek ten był niższy niż w Syrii. Niestety z powodu braku danych nie możemy porównać obecnej sytuacji w obu państwach. W Niemczech odsetek wydatków na szkolnictwo delikatnie wzrasta. Wykres wskazuje na wyrównany stopień finansowania szkolnictwa przez wybrane państwa. Jednak finansowanie szkolnictwa w tych państwach wygląda inaczej. W Syrii po wojnie wydatki na szkolnictwo często obejmują inne działania niż badania wpływające na rozwój innowacyjności gospodarczej.

Kapitał ludzki tkwiący w społeczeństwie staje się dodatkowym czynnikiem zwiększającym produktywność w gospodarce i w ten sposób przyśpieszającym wzrost gospodarczy. Jest on najistotniejszym elementem przenikającym wszystkie płaszczyzny życia społeczno‑gospodarczego. Znaczenie kapitału ludzkiego w rozwoju sektorów gospodarki wydaje się coraz większe. Wśród czynników wpływających na rolę kapitału ludzkiego można wymienić m.in. wysokie zapotrzebowanie na innowacje, rozwój sfery usług i zmienną sytuację rynkową.

Słownik