Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej

R1TCbf0AAEjrd1
Wojciech Jaruzelski, pierwszy prezydent Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej
Źródło: domena publiczna.

Podział władz funkcjonujący w polskim prawodawstwie umożliwia istnienie dualistycznej władzy wykonawczej. Egzekutywawładza wykonawcza, egzekutywaEgzekutywa składa się z PrezydentaprezydentPrezydenta RP i Rady Ministrów, co odpowiada istocie parlamentarno‑gabinetowego systemu rządów. Zgodnie z tym systemem funkcjonuje założenie, że rząd personalnie i politycznie jest związany z większością sejmową. Zależność rządu od głowy państwa jest bardzo ograniczona. Tylko w przypadku zakłócenia normalnego funkcjonowania sejmu i rządu Prezydent RP ma pełnić funkcję arbitrażową. W świetle konstytucji prezydent jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej i gwarantem ciągłości władzy państwowej. Stoi na straży konstytucji, suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium.

Wybory prezydenckie

Od noweli konstytucyjnej z 27 września 1990 roku Prezydent RP jest wybierany w sposób bezpośredni przez naród. Taka bezpośrednia forma wyboru ma liczne zalety i wady. Do zalet zaliczamy:

R10UhxMD3TrOe1
Lech Wałęsa, prezydent w latach 1990–1995
Źródło: MEDEF, licencja: CC BY-SA 2.0.
  • wzmocnienie legitymizacji Prezydenta RP, wzrost jego autorytetu i nadanie mu stosunkowo silnej pozycji w systemie władzy; zostaje on wybrany, podobnie jak parlament, z woli suwerena, którym jest naród;

  • powszechne wybory prezydenckie często prowadzą do powstania dwóch dużych bloków politycznych skupiających najsilniejsze partie polityczne;

  • wybory bezpośrednie są bardziej korzystne niż wybór prezydenta przez Zgromadzenie Narodowe lub inny powołany w tym celu organ, ponieważ wyrażają wolę całego społeczeństwa, które tego aktu wyborczego dokonuje;

  • wyborcy głosują na kandydata, z którym są w jakiś sposób emocjonalnie związani, co prowadzi do personalizacji wyborów;

  • nawiązuje to do tradycyjnej demokracji ateńskiej, gdzie wybór był bezpośredni.

Wady bezpośredniej formy wyborów prezydenta

Powstaje iluzja programu wyborczego, żaden prezydent nie jest w stanie samodzielnie, bez pomocy większości parlamentarnej, realizować swojego programu wyborczego.

Pozycja Prezydenta po wygranych wyborach jest konkurencją dla rządu i jego programu.

Powszechna elekcja daje szansę na włączenie się do walki o urząd głowy państwa osób przypadkowych, które wykorzystują bezpłatny dostęp do mediów.

Organizacja powszechnych wyborów prezydenckich wpływa na partie polityczne, które wystawiają swoich kandydatów, i na system partyjny, wymuszając aktywność polityczną.

Wybory powszechne powodują pojawianie się kandydatów bezpartyjnych, którzy nie są powiązani z żadną partią. Wokół nich tworzą się często przypadkowe koalicje wyborcze, które łączy doraźny interes. Taki kandydat w przypadku wygranej będzie pozbawiony zaplecza politycznego, co wpłynie negatywnie na sprawowanie urzędu.

RmvjVKtEb91r31
Aleksander Kwaśniewski, prezydent w latach 1995–2005
Źródło: Adrian Grycuk, licencja: CC BY-SA 3.0.

Wybory prezydenckie ogłasza marszałek sejmu. Kandydatem do urzędu może zostać osoba, która:

  • jest obywatelem polskim;

  • w dniu wyborów ma ukończone 35 lat;

  • korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu RP.

Prezydent jest wybierany na pięcioletnią kadencję i może być ponownie wybrany tylko raz.

Na Prezydenta RP zostaje wybrany ten kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Ważność wyborów stwierdza Sąd Najwyższy.

Pozycja ustrojowa Prezydenta RP

R15fgmFHXmNdX1
Lech Kaczyński, prezydent w latach 2005–2010, zginął w katastrofie lotniczej pod Smoleńskiem 10 kwietnia 2010 roku.
Źródło: KPRP, domena publiczna.

Prezydent RP nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed sejmem. Jego pozycja ustrojowa wynika z art. 126 Konstytucji RP, gdzie zapisano, że wykonuje on swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w ustawie zasadniczej i innych ustawach. Akty wydawane przez Prezydenta RP dla swojej ważności wymagają podpisu Prezesa Rady Ministrów, który kontrasygnująckontrasygnatakontrasygnując je, ponosi za nie odpowiedzialność przed sejmem. Drugim rodzajem uprawnień Prezydenta RP są prerogatywyprerogatywaprerogatywy, czyli akty urzędowe, które nie wymagają kontrasygnaty. Wzmacniają one pozycję szefa państwa i wskazują na samodzielne atrybuty jego władzy. Prerogatywy wynikają z art. 144 ust. 3 Konstytucji RP i składają się z 30 aktów urzędowych.

RGzMTpv4kyUc1
Prerogatywy Prezydenta RP
  • 1) zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu
  • 2) zwoływanie pierwszego posiedzenia nowo wybranych Sejmu i Senatu
  • 3) skracanie kadencji Sejmu w przypadkach określonych w Konstytucji
  • 4) inicjatywa ustawodawcza
  • 5) zarządzanie referendum ogólnokrajowego
  • 6) podpisywanie albo odmowa podpisania ustawy
  • 7) zarządzanie ogłoszenia ustawy oraz umowy międzynarodowej w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej
  • 8) zwracanie się z orędziem do Sejmu, do Senatu lub do Zgromadzenia Narodowego
  • 9) składanie wniosku do Trybunału Konstytucyjnego
  • 10) składanie wniosku o przeprowadzenie kontroli przez Najwyższą Izbę Kontroli
  • 11) desygnowanie i powoływanie Prezesa Rady Ministrów
  • 12) przyjmowanie dymisji Rady Ministrów i powierzanie jej tymczasowego pełnienia obowiązków
  • 13) składanie wniosku do Sejmu o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu członka Rady Ministrów
  • 14) odwoływanie ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności
  • 15) zwoływanie Rady Gabinetowej
  • 16) nadawanie orderów i odznaczeń
  • 17) powoływanie sędziów
  • 18) stosowanie prawa łaski
  • 19) nadawanie obywatelstwa polskiego i wyrażanie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego
  • 20) powoływanie Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego
  • 21) powoływanie Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego
  • 22) powoływanie Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego
  • 23) powoływanie prezesów Sądu Najwyższego oraz wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego
  • 24) składanie wniosku do Sejmu o powołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego
  • 25) powoływanie członków Rady Polityki Pieniężnej
  • 26) powoływanie i odwoływanie członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego
  • 27) powoływanie członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji
  • 28) nadawanie statutu Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej oraz powoływanie i odwoływanie Szefa Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej
  • 29) wydawanie zarządzeń na zasadach określonych w art. 93
  • 30) zrzeczenie się urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej
  • Kompetencje Prezydenta RP 1

    RSwufXDgCxLJT1
    Bronisław Komorowski, prezydent w latach 2010–2015
    Źródło: Wojciech Grzędziński, licencja: CC BY-SA 3.0.

    Konstytucja nie klasyfikuje kompetencji prezydenckich ani też ich wszystkich nie wymienia, odsyłając na mocy art. 126 ust. 3 do szczegółowych uregulowań ustawowych. Najczęściej kompetencje Prezydenta RP dzieli się na te, które przysługują „głowie państwa”, i te, które wskazują na jego związki z organami władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej.

    RA9Eatx6qWXyj1
    Mapa myśli. Lista elementów: Nazwa kategorii: [bold]kompetencje Prezydenta RP jako głowy państwa[/]Elementy należące do kategorii [bold]kompetencje Prezydenta RP jako głowy państwa[/]Nazwa kategorii: reprezentuje Rzeczpospolitą Polską w stosunkach zewnętrznych i w związku z tym przysługuje mu prawo do:Elementy należące do kategorii reprezentuje Rzeczpospolitą Polską w stosunkach zewnętrznych i w związku z tym przysługuje mu prawo do:Nazwa kategorii: mianowania i odwoływania pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach i przy organach międzynarodowychNazwa kategorii: przyjmowania listów uwierzytelniających i odwołujących akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowychNazwa kategorii: ratyfikowania i wypowiadania umów międzynarodowychKoniec elementów należących do kategorii reprezentuje Rzeczpospolitą Polską w stosunkach zewnętrznych i w związku z tym przysługuje mu prawo do:Nazwa kategorii: nadawanie orderów i odznaczeńNazwa kategorii: nadawanie tytułów naukowychNazwa kategorii: nadawanie obywatelstwa polskiego i wyrażanie zgody na zrzeczenie się tego obywatelstwaNazwa kategorii: stosowanie prawa łaskiNazwa kategorii: wprowadzenie stanu wojennego i wyjątkowegoKoniec elementów należących do kategorii [bold]kompetencje Prezydenta RP jako głowy państwa[/]
    Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

    Kompetencje Prezydenta RP związane z funkcjonowaniem Parlamentu

    ROrlPKIzlbNOa1
    Andrzej Duda, prezydent urzędujący od 2015 r.
    Źródło: Jakub Szymczuk/KPRP, licencja: CC BY-SA 4.0.
    1. Zarządzanie wyborów do Sejmu RP i Senatu RP.

    2. Zwoływanie pierwszego posiedzenia Sejmu RP i Senatu RP.

    3. Wyznaczanie marszałka seniora w Sejmie RP i Senacie RP.

    4. Skracanie kadencjikadencjakadencji Sejmu RP, a w konsekwencji całego parlamentu.

    5. Przejawianie inicjatywy ustawodawczej.

    6. Zgłaszanie poprawek do przedłożonych przez siebie projektów ustaw.

    7. Stosowanie weta ustawodawczego.

    8. Występowanie z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności ustawy z Konstytucją RP.

    9. Podpisanie ustawy.

    10. Zarządzanie ogłoszenia ustawy w „Dzienniku Ustaw RP”.

    11. Zwracanie się z orędziem do Sejmu RP, Senatu RP lub Zgromadzenia Narodowego.

    12. Zarządzanie referendum ogólnokrajowego.

    13. Występowanie do sejmu z wnioskiem o powołanie Prezesa NBP.

    Kompetencje Prezydenta RP związane z funkcjonowaniem władzy wykonawczej

    1. Kompetencje związane z powoływaniem Rady Ministrów i przyjmowaniem jej dymisji.

    2. Występowanie do Sejmu RP z wnioskiem o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu członka Rady Ministrów.

    3. Zwoływanie Rady Gabinetowej.

    4. Wydawanie – na podstawie szczegółowych upoważnień ustawowych i w celu wykonania ustaw – rozporządzeń wykonawczych.

    5. Wydawanie – na podstawie ustaw – zarządzeń. 

    6. Wydawanie – na wniosek Rady Ministrów – rozporządzeń z mocą ustawy; akty te mogą być stanowione wyłącznie w czasie trwania stanu wojennego w sytuacji, gdy sejm nie może się zebrać na posiedzenie.

    7. Zarządzanie – na wniosek premiera – powszechnej lub częściowej mobilizacji i użycia sił zbrojnych do obrony Rzeczypospolitej.

    8. Pełnienie funkcji najwyższego zwierzchnika polskich sił zbrojnych.

    9. Mianowanie szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego i dowódców rodzajów sił zbrojnych.

    10. Mianowanie – na wniosek premiera – naczelnego dowódcy sił zbrojnych RP.

    11. Nadawanie stopni wojskowych na wniosek ministra obrony narodowej.

    12. Powoływanie i odwoływanie członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego.

    13. Określanie kierunków rozwoju sił zbrojnych RP – na wniosek ministra obrony narodowej.

    14. Powoływanie dwóch członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji.

    15. Powoływanie prokuratora generalnego spośród kandydatów zgłoszonych przez Krajową Radę Sądownictwa i Krajową Radę Prokuratury.

    16. Zlecanie przeprowadzenia kontroli Najwyższej Izby Kontroli.

    17. Nadawanie statutu Kancelarii Prezydenta RP oraz powoływanie i odwoływanie jej szefa.

    Kompetencje Prezydenta RP związane z funkcjonowaniem władzy sądowniczej

    R1UaXexdqs3zC
    Zdjęcie przedstawia posąg Temidy. To młoda kobieta, trzymająca w lewej ręce szalkową wagę, a w prawej miecz. Jej oczy są przewiązane wstęgą. Ilustracja interaktywna 1. Mianuje sędziów na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa., 2. Odwołuje sędziów Sądu Najwyższego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa w przypadkach określonych w ustawie., 3. Powołuje I Prezesa Sądu Najwyższego spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego., 4. Powołuje prezesów Sądu Najwyższego., 5. Powołuje Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA., 6. Powołuje wiceprezesów NSA., 7. Powołuje Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK., 8. Wskazuje jednego członka Krajowej Rady Sądownictwa., 9. Ma prawo występować z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności aktu normatywnego z konstytucją.
    Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

    Słownik

    kadencja
    kadencja

    (z łac. cadentia – upadek); określony przez prawo okres pełnienia danej funkcji (urzędu) przez urzędnika lub organ pochodzący z wyboru

    kontrasygnata
    kontrasygnata

    (z łac. contra – przeciw, signum – znak); dodatkowe podpisanie aktu prawnego (ustawy bądź rozporządzenia) przez drugą osobę, potwierdzające jego ważność i przenoszące pełną odpowiedzialność polityczną i prawną na podpisującego; w systemie rządów parlamentarno‑gabinetowych oznacza najczęściej podpisanie aktu urzędowego wydanego przez głowę państwa dodatkowo przez premiera lub ministra odpowiedniego resortu

    prerogatywa
    prerogatywa

    (z łac. praerogativa – przywilej); uprawnienie wynikające z zajmowanego stanowiska; w systemach parlamentarnych kompetencje głowy państwa są wyłączone spod kontroli organu przedstawicielskiego, czyli w praktyce nie wymagają kontrasygnaty

    prezydent
    prezydent

    (z łac. praesidens – zasiadający na czele); najwyższy urząd w państwie będącym republiką, zazwyczaj jednoznaczny z pełnieniem funkcji jednoosobowej głowy państwa; jest najwyższym przedstawicielem państwa, który gwarantuje ciągłość władzy państwowej, czuwa nad przestrzeganiem konstytucji oraz stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa; w systemie prezydenckim prezydent jest również szefem rządu

    władza wykonawcza, egzekutywa
    władza wykonawcza, egzekutywa

    działalność polegająca na wykonywaniu zadań państwowych mających na celu realizację praw; w Rzeczypospolitej Polskiej organami egzekutywy są Prezydent RP i Rada Ministrów