Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Odżywianie jest jedną z podstawowych czynności organizmu, niezbędną do przeżycia. Dostarczony pokarm wykorzystywany jest do budowy i odnowy własnych tkanek. Służy także do pozyskania energii wykorzystywanej do podtrzymywania wszelkich procesów życiowych oraz wykonywania czynności codziennych.

Spośród składników zawartych w pokarmie tylko woda i cukry proste, jak np. glukoza, mogą być przyswajane przez organizm w formie niezmienionej. Inne składniki muszą zostać rozłożone na substancje proste. W tym celu pokarm jest poddawany obróbce mechanicznej i chemicznej.

bg‑pink

Trawienie pokarmu spożywanego przez człowieka

Obróbka mechaniczna polega na rozdrabnianiu, żuciu, mieszaniu i połykaniu pokarmu, a następnie przesuwaniu wzdłuż kolejnych odcinków przewodu pokarmowego. Rozkład chemiczny pokarmu odbywa się dzięki wytwarzanym przez organizm enzymom trawiennym.

Powstałe w ten sposób proste związki organiczne są wchłaniane wraz z wodą i substancjami mineralnymi przez ściany przewodu pokarmowego do krwi i limfy. Następnie zostają rozprowadzone do komórek i tkanek ciała, gdzie pełnią swoje funkcje.

Nie wszystko, co człowiek zjada, zostaje przez organizm wykorzystane. Niewykorzystane resztki pokarmu zostają usuwane wraz z kałem w akcie defekacji.

bg‑pink

Budowa układu pokarmowego człowieka

Obróbka pokarmu jest ciągiem powiązanych ze sobą procesów. Bierze w niej udział wiele narządów, które tworzą układ pokarmowy.

Układ pokarmowy składa się z przewodu pokarmowego, w którym pokarm jest rozdrabniany i trawiony, oraz z gruczołów trawiennych, które wydzielają soki trawienne, wspomagające proces obróbki pokarmu.

Przewód pokarmowy jest długą rurą, która rozpoczyna się jamą ustną, a kończy otworem odbytowym, podzieloną na odcinki o odmiennej budowie i pełnionych funkcjach. W jego skład wchodzą: jama ustna, gardło, przełyk, żołądek, dwunastnica i dalsza część jelita cienkiego oraz jelito grube zakończone otworem odbytowym. Do przewodu pokarmowego wlewają swoje soki trawienne: ślinianki i trzustka. Wątroba zaś odprowadza żółć wspomagającą trawienie tłuszczów.

RG1txsAj2Yx4N1
Ilustracja przedstawia sylwetkę anatomiczną człowieka wraz z opisanymi narządami układu pokarmowego. 1. Jama ustna. Tutaj pokarm jest rozdrabniany i zwilżany śliną. Rozpoczyna się trawienie węglowodanów., 2. Gardło. Pokarm w formie kęsów przesuwany jest do przełyku., 3. Przełyk ma postać długiej prostej rurki łączącej jamę ustną z żołądkiem. Pokarm transportowany jest do żołądka dzięki ruchom robaczkowym mięśniówki., 4. Żołądek ma postać niewielkiego worka leżącego między wątrobą a jelitem grubym. Zachodzi tu mieszanie pokarmu z sokiem żołądkowym, zawierającym śluz, enzymy trawienne i kwas solny. W tak powstałej treści żołądkowej rozpoczyna się trawienie białek., 5. Jelito cienkie znajduje się w centralnej części jamy brzusznej i ma postać mocno zwiniętej mieszaniny pofałdowanych rurek. To najdłuższa część przewodu pokarmowego. Tutaj kontynuowane jest trawienie pokarmu oraz odbywa się wchłanianie produktów trawienia do krwi i limfy., 6. Jelito grube otacza jelito cienkie. Ma postać grubej, pofałdowanej rury. Z treści pokarmowej wchłaniane tu są: woda, sole mineralne i niektóre witaminy. Z niestrawionych resztek pokarmu formuje się kał., 7. Odbytnica ma postać gruszkowatą i znajduje się w końcowej części jelita grubego. Końcowy odcinek jelita grubego, który służy do usuwania kału (defekacji), zakończony odbytem., 8. Ślinianki. Wydzielają ślinę, która zawiera enzymy trawienne, nawilża pokarm i działa bakteriobójczo., 9. Wątroba ma postać płatów nałożonych na siebie o kształcie romboidalnym. Wydziela żółć, która rozdrabnia tłuszcz na drobne kuleczki, ułatwiając w ten sposób działanie enzymów trawiennych., 10. Trzustka. Pełni funkcje gruczołu trawiennego. Wytwarza sok trzustkowy, zawierający enzymy trawiące różne składniki pokarmowe, w tym węglowodany, białka i tłuszcze.
Źródło: Przedmiotowy model 3D został opracowany przez Englishsquare.pl Sp. z o.o. na podstawie materiału źródłowego zakupionego w ramach serwisu www.turbosquid.com. Jakiekolwiek dalsze użycie tego modelu 3D podlega wszelkim ograniczeniom opisanym w licencji opublikowanej na przywołanej stronie internetowej., tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl.
bg‑pink

Budowa ścian przewodu pokarmowego

R19CiytRaqxgt1
Budowa ścian poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego.
Wokół światła przewodu ułożone są koncentrycznie błony: śluzowa (śluzówka), podśluzowa (podśluzówka), mięśniowa (mięśniówka) i łącznotkankowa (na niektórych odcinkach nazywana błoną surowiczą).
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Błona śluzowa

To najbardziej wewnętrzna warstwa wyściełająca światło przewodu pokarmowego. Zbudowana jest z dwóch warstw: nabłonka i blaszki właściwej błony śluzowej. Komórki kielichowate nabłonka wydzielają śluz, który zwilża powierzchnię przewodu pokarmowego i chroni przed działaniem niekorzystnych czynników. Pod błoną śluzową znajduje się warstwa łącznotkankowa – błona podśluzowa, dzięki której wnętrze przewodu pokarmowego może układać się w fałdy i wygładzać w trakcie rozciągania lub kurczenia jelit. Zawiera ona naczynia krwionośne i limfatyczne oraz włókna nerwowe.

Błona mięśniowa

Składa się z dwóch warstw mięśni gładkich: wewnętrznej, zbudowanej z włókien mięśniowych ułożonych okrężnie, i zewnętrznej, zbudowanej z włókien ułożonych podłużnie. W mięśniówce żołądka znajdują się dodatkowo mięśnie skośne, których skurcze umożliwiają mieszanie się pokarmu z wydzielinami żołądka.

Błona surowicza

To cienka błona pokrywająca powierzchnię przewodu pokarmowego, nazywana otrzewną. Błona ta ochrania i podtrzymuje przewód pokarmowy. Przebiegają w niej duże naczynia krwionośne.

bg‑pink

Perystaltyka przewodu pokarmowego

Pożywienie w przewodzie pokarmowym formuje się zwykle w małe grudki zwane kęsami. Kęsy są przesuwane wzdłuż przewodu dzięki falom skurczów mięśniówki. Skurcze te nazywane są ruchami robaczkowymi lub perystaltycznymi. Mięśnie okrężne ściany przewodu pokarmowego kurczą się, zmniejszając średnicę danego odcinka (np. przełyku), a skurcze mięśni podłużnych powodują jego skrócenie.

RWPcM8Xl42vUq1
Obie warstwy mięśniówki pracują na przemian – gdy jedna się kurczy, druga się rozkurcza.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Na granicy niektórych odcinków przewodu pokarmowego warstwa mięśni okrężnych grubieje, tworząc zwieraczezwieraczzwieracze, kontrolujące przepływ pokarmu przez przewód pokarmowy. Zwieracze zamykają i otwierają odcinki między przełykiem a żołądkiem, między żołądkiem a dwunastnicą oraz w odbytnicy, na końcu przewodu pokarmowego.

bg‑pink

Narządy układu pokarmowego człowieka

RXzpbnDcQC9lP1
Wymyśl pytanie na kartkówkę związane z tematem materiału.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik

defekacja
defekacja

usuwanie niestrawionych resztek pokarmu

emulgacja tłuszczów
emulgacja tłuszczów

rozbijanie cząsteczek tłuszczu na mniejsze cząstki, w wyniku czego tworzy się emulsja

mikrobiom jelitowy
mikrobiom jelitowy

bakterie jelitowe występujące w przewodzie pokarmowym ssaków; ułatwia trawienie pokarmu, rozkładanie toksyn, a także bierze udział w produkcji witamin, np. z grupy B oraz witaminy K

odbyt
odbyt

końcowy otwór układu pokarmowego, przez który następuje usuwanie kału

ruchy perystaltyczne (robaczkowe)
ruchy perystaltyczne (robaczkowe)

falowe ruchy postępujące wzdłuż poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego; przepychają treść pokarmową w kierunku od przełyku przez żołądek do odbytnicy

sok trzustkowy
sok trzustkowy

płynna wydzielina gruczołowej części trzustki zawierająca enzymy trawienne

zwieracz
zwieracz

grupa włókien mięśniowych ułożonych okrężnie, których skurcz powoduje zamknięcie otworu, np. zwieracz odbytu zamykający odbyt

żółć
żółć

wydzielina komórek wątroby zawierająca kwasy żółciowe, wodę, jony i fosfolipidy, powodująca emulgację tłuszczów