InteligencjainteligencjaInteligencja jest pojęciem używanym najczęściej w psychologii. W związku z tym to przedstawiciele tej nauki zajęli się jej pomiarem.

Skala Bineta–Simona

RgtWnX4ivAqLk1

Zdjęcie przedstawia młodego mężczyznę. Jego twarz jest owalna, nos prosty, oczy wyraziste. Mężczyzna ma krótką brodę i wąsy. Nosi druciane binokle. Jest krótko ostrzyżony i ubrany w surdut, koszulę i muchę..

Potrzeby społeczne na początku XX wieku dały impuls Alfredowi Binetowi i Theodorowi Simonowi do skonstruowania pierwszego testu służącego do pomiaru inteligencji. Skala Bineta–Simona weszła do użycia w 1905 roku. Choć Binet uważał, że na inteligencję składa się wiele czynników, jego skala pozwalała na uzyskanie jednego wskaźnika, tak aby łatwo można było posługiwać się nim w kontekście szkolnym. Zakładał on także, że inteligencja rośnie wraz z wiekiem i starsze dzieci będą w stanie rozwiązać więcej zadań testowych niż dzieci młodsze. Skala Bineta–Simona pozwalała na uzyskanie punktowego wyniku zwanego wiekiem umysłowymwiek umysłowywiekiem umysłowym – pokazywał on poziom aktualnego funkcjonowania umysłowego dziecka. Optymalnie wiek umysłowy powinien być równy wiekowi życia. Dzieci, u których był on niższy niż wiek życia, uznawane były za opóźnione w stosunku do innych.

Skala Stanford–Bineta

Skala zaproponowana przez Simona i Bineta szybko przyjęła się w środowisku psychologów. W roku 1916 Lewis Terman i jego współpracownicy z uniwersytetu Stanforda opracowali nową wersję testu nazwaną Stanfordzkim testem inteligencji Bineta (lub skalą ). Ogólnym wynikiem nie był już wiek umysłowy, lecz iloraz inteligencjiiloraz inteligencjiiloraz inteligencji (z ang. intelligence quotient – IQ). Wyraża on związek między metrykalnym a umysłowym wiekiem dziecka. Jego obliczanie zaproponował niemiecki psycholog Wilhelm Stern w następującym wzorze:

Jeśli więc dziecko sześcioletnie osiągnie wiek umysłowy równy 6, to jego iloraz inteligencji wyniesie 100. Z kolei, jeśli ośmiolatek dobrze sobie radzi z zadaniami typowymi dla dziesięciolatków, to jego iloraz inteligencji wyniesie 125. Dzieci radzące sobie z zadaniami testowymi poniżej swojego wieku metrykalnego uzyskają iloraz inteligencji mniejszy od 100.

Skala inteligencji Wechslera

Współcześnie wartość IQ obliczana jest na podstawie wielkości, o jaką wyniki danej osoby odchylają się od wartości średniej uzyskiwanej przez inne osoby w danym wieku w określonej populacji. Obecnie do pomiaru inteligencji używa się najczęściej skali Wechslera. David Wechsler stworzył serię skal przeznaczonych do badania dzieci i dorosłych – skalę inteligencji Wechslera dla dorosłych (w skrócie WAIS – Wechsler Adult Intelligence Scale) oraz skalę inteligencji Wechslera dla dzieci (WISC – Wechsler Intelligence Scale for Children). Techniki te są najczęściej używane do badania intelektu w Polsce. Składają się one z dwóch zasadniczych części – słownej i bezsłownej (wykonawczej). Skala werbalna testu Wechslera dla dorosłych zawiera sześć podtestów, np. wiadomości, powtarzanie cyfr, słownik, z których każdy mierzy specyficzny rodzaj zdolności intelektualnych (np. zakres i głębokość wiedzy, zdolność tworzenia pojęć, rozumienie werbalne, pamięć bezpośrednią słuchową). Skala niewerbalna (wykonawcza) zawiera pięć podtestów, np. braki w obrazkach, klocki czy układanki, angażujących głównie zdolności analizy i syntezy wzrokowej, koordynację wzrokowo‑ruchową, koncentrację uwagi czy zdolność logicznej organizacji materiału. Test ten pozwala na obliczenie ogólnego IQ, jak również IQ w skali słownej i bezsłownej, a nade wszystko – przez profil ujawnianych zdolności w poszczególnych podtestach – informuje o mocnych i słabych punktach danej osoby. W tabeli 1 podano przykładowe zadania z tego testu.

Zadania mierzące poszczególne zdolności intelektualne (na podstawie skal Wechslera)

Źródło: Rathus Spencer, Psychologia współczesna, Gdańsk 2004, s. 420.

Na podstawie wykonania zadań skali inteligencji wnioskuje się o poziomie inteligencji. Średni wynik skali zbliżony jest do 100 punktów. Iloraz inteligencji ma podstawowe znaczenie przy diagnozie upośledzenia umysłowego. Jest ono rozpoznawane, gdy iloraz inteligencji mierzony skalą WAIS‑R (Zrewidowaną Wersją Skali Wechslera dla Dorosłych) nie przekracza 69 punktów.

Źródła inteligencji

Znamy już najważniejsze teorie inteligencji, wiemy, jak się ją mierzy. Pozostaje pytanie – skąd się ona bierze? Jakie są jej źródła? Dwie główne grupy czynników to uwarunkowania genetyczne i środowiskowe. Badania nad wpływem genów na rozwój intelektualny prowadzone są najczęściej przez badania osób spokrewnionych, bliźniąt i badania adopcyjne. Okazuje się, że IQ bliźniąt jednojajowych, nawet wychowywanych oddzielnie, jest silniej skorelowane niż w przypadku jakichkolwiek innych osób. Umiarkowane korelacje stwierdzono w przypadku bliźniąt dwujajowych, rodzeństwa oraz rodziców i dzieci; w obrębie rodzin adopcyjnych i między kuzynami zaś korelacje okazały się niskie. Badania wskazują, że dziedziczność inteligencji waha się od 40 do 60%. Oznacza to, że różnice między nami a innymi ludźmi pod względem IQ są mniej więcej w połowie wyznaczane czynnikami dziedzicznymi. Co z pozostałą połową? Wiele badań wskazuje, że istotne znaczenie dla kształtowania inteligencji mają oddziaływania środowiskowe. Na IQ wpływa między innymi środowisko domowe, wychowawczy styl postępowania rodziców, doświadczenia szkolne. Funkcjonowanie intelektualne w każdym wieku wydaje się skutkiem oddziaływania splotu czynników genetycznych, fizycznych, osobowościowych i społeczno‑kulturowych. Istotne jest tutaj współoddziaływanie tych czynników, co w rezultacie wpływa na prezentowany poziom inteligencji.

Słownik