(...) występujące w poezji Różewicza, nadzwyczaj obficie, wątki tradycji chrześcijańskiej jawią się zaprzeczone, a zarazem, właśnie przez przeczenie — swoiście afirmowane.

Tadeusz Różewicz Cierń

nie wierzę
nie wierzę w przebudzenia
do zaśnięcia

nie wierzę od brzegu do brzegu
mojego życia
nie wierzę tak otwarcie
głęboko
jak głęboko wierzyła
moja matka

nie wierzę
jedząc chleb
pijąc wodę
kochając ciało

nie wierzę
w jego świątyniach

nie wierzę na ulicy miasta
w polu w deszczu
powietrzu
złocie zwiastowania

czytam jego przypowieści
proste jak kłos pszenicy
i myślę o bogu
który się nie śmiał

myślę o małym
bogu krwawiącym
w białych
chustach dzieciństwa

o cierniu który rozdziera
nasze oczy usta
teraz
i w godzinie śmierci

3 Źródło: Tadeusz Różewicz, Cierń, [w:] tegoż, Wybór poezji, oprac. A. Skrendo, Wrocław 2016, s. 411–412.

Jacek Łukasiewicz TR

Cierń można czytać jako dalszy ciąg wczesnego Lamentu, wyznania niewiary z Niepokoju. Jest w Cierniu tęsknota do religijności dziecka: „myślę o małym | bogu krwawiącym | w białych chustach dzieciństwa. Wszystko jest tu ważne, także przywołany w dwóch z cytowanych wersów rytm kantyczkikantyczkakantyczki (dziesięciozgłoskowiecdziesięciozgłoskowiecdziesięciozgłoskowiec 5+5 z wyrazistą cezurącezuracezurą […]). Jest w nim czułość właściwa doznaniom dziecka przystępującego po raz pierwszy do komunii, jest też połączenie Narodzenia z Ukrzyżowaniem, jako dwóch niezbędnych stron wiary (oraz nie‑wiary) chrześcijanina.

Tadeusz Różewicz wychował się w religii, w obrzędowości rzymskokatolickiej (pobożność matki wychowanej na plebanii, ojciec, który w młodości uczył się na organistę). Stosunek do tej religijności w późniejszej (już nie chłopięcej) poezji Różewicza jest bardzo złożony. Nie jest ona dla niego oszustwem i głupstwem, raczej naiwnością i dziecięctwem, które zostało utracone. Traktowanie jej obecnie serio, jako własnego aktualnego wyposażenia duchowego, byłoby kłamstwem dotyczącym przedmiotu „najwyższej troski”.

1 Źródło: Jacek Łukasiewicz, TR, Kraków 2012, s. 305–306.

Tadeusz Różewicz Przygotowanie do wieczoru autorskiego

Jeśli się nie wierzy, to nie wierzy się rano i wieczorem, przy obiedzie i przy warsztacie pracy, na spacerze i na zebraniu, w pociągu i samolocie, po obiedzie i przebudzeniu, przed zaśnięciem. Nie wierzy się ciągle, bez przerwy. Czytając i pisząc. Nie wierzy się – rozmawiając i planując podróż. Przy wyjeździe i przy powrocie. Obierając jabłko. Nie wierzy się wiosną, latem, jesienią i zimą. Nie wierzy się, pomagając ślepcowi przejść przez ulicę, dając żebrakowi złotówkę. Pisze się podanie o wyjazd, robi się zdjęcia, obiecuje napisanie czegoś tam – i nie wierzy się. Ciągle, nieustannie. Niewiara siedzi nie tylko w głowie. Jest też w sercu, w rękach, nawet w nogach. Otacza, otacza, zaciska.

2 Źródło: Tadeusz Różewicz, Przygotowanie do wieczoru autorskiego, [w:] tegoż, Utwory zebrane, tom 3: Proza, oprac. J. Stolarczyk, Wrocław 2004, s. 329.