Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Jak wygląda pytanie?

Pytanie w języku polskim rozpoznajemy: po znaku zapytania w wersji pisemnej i po wznoszącej się intonacji w wypowiedzi głosowej. Kolejną istotną częścią pytania jest partykuła pytajna, np. kto (to zrobił?), kiedy (idziesz do sklepu?), jaki (jest dzisiaj dzień?), jaka (polska doktor?), którędy (do biblioteki?) itd.: Kto ci zabrał okulary? Gdzie i kiedy zorientowałeś się, że nie masz okularów? Partykuła wskazuje, jakiej dokładnie informacji poszukuje osoba pytająca. Partykuła pytajna może obejmować więcej wyrażeń niż pojedyncza partykuła w sensie gramatycznym, np. Kto spośród polskich filozofów lubił zabierać kolegom okulary?

Wśród pytań możemy wyróżnić:

1
Pytania do uzupełnienia

Pytania, które zadawane są w celu uzupełnienia obrazu danej sytuacji. Inaczej nazywane pytaniami kompletywnymi.

Przykłady:
Pytanie: Kto umieścił tu statuetkę?
Odpowiedź: Wojtek umieścił tu statuetkę.

Pytanie: Kogo poślubił Wieńczysław?
Odpowiedź: Wieńczysław poślubił Dorotę.

Pytania do rozstrzygnięcia

Pytania, które zadawane są w celu uzupełnienia obrazu danej sytuacji, ale równocześnie zawierają pewną hipotezę odpowiedzi. Inaczej nazywane są pytaniami konfirmatywnymi. W takich pytaniach partykuła pytajna obejmuje „czy” oraz hipotetyczną część odpowiedzi.

Przykłady:
Pytanie: Czy Wojtek umieścił tu statuetkę?
Odpowiedź: Wojtek umieścił tu statuetkę.

Niekiedy partykuła „czy” w takich pytaniach nie jest wyrażona wprost, ale rozpoznajemy pytanie po znaku zapytania lub intonacji.

Przykłady:
Pytanie: [Czy] Kochasz mnie?
Odpowiedź: Tak, kocham cię.

Bardzo często na pytania do rozstrzygnięcia odpowiadamy lapidarnie: „tak” lub „nie”.

Co mówią pytania i dlaczego warto się temu przysłuchiwać - czyli dlaczego niektórzy uparcie źle stawiają pytania?

Pytanie, choć na gruncie gramatyki nazywa się zdaniem pytającym, nie jest zdaniem w sensie logicznym, czyli nie podlega ocenie ze względu na to, czy jest prawdziwe, czy fałszywe, bo niczego nie opisuje. Jednak to nie oznacza, że nie przekazuje żadnych informacji.

Każde pytanie ma swoje założenia – każde pytanie prowadzi nas do twierdzeń o istnieniu lub nieistnieniu czegoś. Np. pytanie: Kto jest twoim ulubionym aktorem? Sygnalizuje nam, że istnieją aktorzy, co najmniej dwóch. Ponadto, że możliwa jest preferencja, czyli przedkładanie jednej rzeczy lub osoby nad drugą. A także – że jest to preferencja wyraźna, czyli że ze zbioru aktorów wyróżnia jednego, ulubionego. I choć przywykliśmy do takiego pytania, bo jest notorycznie powtarzane w przestrzeni publicznej i prywatnej, to w odniesieniu do mnóstwa pytanych osób jest ono źle postawione – mianowicie do tych, którzy nie mają jednego ulubionego (czyli lubianego wyraźniej niż inni) aktora. I wielu z tych nieodpowiednio zapytanych ludzi odpowiada, pod presją, na pytanie, które jest manipulacją wobec ich doświadczenia.

RUluVWxuX6Bze
Czy można manipulować samym sobą? Jakimi pytaniami wywołujemy wewnętrzne pożary?
Źródło: domena publiczna.

Manipulacja może być bardziej niebezpieczna, gdy dotyka newralgicznych kwestii międzyludzkich, i tym samym budzi większe emocje. Im silniejsze emocje, tym większa możliwość wywierania wpływu na człowieka ich doświadczającego. Jeśli w pokoju pełnym młodych kobiet zadamy pytanie: Która spośród tutaj obecnych dziewcząt jest najpiękniejsza?, to raczej nie po to, by wzbudzić lub podtrzymać serdeczną atmosferę wśród nich. Także i to pytanie powołuje do istnienia wyraźnie określoną hierarchię, ale w odróżnieniu od pytania poprzedniego nie wskazuje na subiektywne źródło tej hierarchii jako preferencji (tak by było w przypadku pytania: Która spośród tutaj obecnych dziewcząt jest w twoich oczach najpiękniejsza?), ale przywołuje hierarchię. Powszechnie wiadomo, że doświadczenie piękna jest doświadczeniem subiektywnym, zwłaszcza w odniesieniu do piękna ludzkich ciał.

R4h29puiQ1t6C
Jak ty wyglądasz?
W poszczególnych kulturach obowiązywały i obowiązują różne kanony atrakcyjności, co oznacza, że społecznie faworyzuje się określone aspekty cielesności a zarazem prezentuje jako wzory, do osiągnięcia których należy zmierzać. Pytanie "Jak ty wyglądasz?" nierzadko jest lapidarną wersją pytanie "Jak to możliwe, że ty tak wyglądasz?" - zadawane jest z intencją poinformowania odbiorcy, że jego wygląd jest "niemożliwy", czyli nie mieści się w ramach tego, co akceptowalne przez tego, kto owe pytanie zadaje.
Źródło: domena publiczna.

Niezależnie od różnych form presji, niekiedy wręcz opresji, wywieranych na ludzkie ciała, piękna nie sposób jednoznacznie zdefiniować i wskazać jego ostrych kryteriów. Tworzenie hierarchii pięknych obiektów ludzkich to poważne nadużycie poznawcze, gdyż indywidualne preferencje estetyczne określonej grupy ludzi wyraża się jako sądy powszechne. Ponadto nie zawsze jest wyrazem tylko uzurpacji, ale także manipulacji. Na przykład kiedy uprzywilejowaniu określonych typów urody towarzyszy rozbudowany system sprzedaży „środków upiększających”, od kosmetyków po operacje chirurgiczne.

Podobnie mocny charakter perswazyjnoperswazjaperswazyjno-manipulacyjnymanipulacjamanipulacyjny miewają pytania (często retorycznepytanie retoryczneretoryczne) formułowane na gruncie dziennikarstwa i publicystyki, kiedy na przykład w trakcie toczących się procesów o ciężkie przestępstwa stają się tytułami artykułów i brzmią: Czy bestia ma prawo do życia? Czy państwo powinno troszczyć się o zwyrodnialców? Do spektakularnych osiągnięć w zakresie manipulacji poprzez założenia zadawanych pytań dochodzi na forum sporów światopoglądowo‑politycznych. Na przykład zamiast pytać o to, kto jest zwolennikiem prawnej dopuszczalności aborcji, zadaje się pytanie: Kto jest zwolennikiem aborcji?

A zatem, jak sądzisz: dlaczego niektórzy uparcie źle stawiają pytania? I jak sądzisz, czy to pytanie samo jest dobrze postawione, czy zawiera założenia, z którymi można dyskutować?

RyqmWkmv4SnO7
Pieter Bruegel (starszy), Ślepcy
Czy zawsze ten, kto pyta, nie błądzi? A czy ten, kto odpowiada na pytanie, może zostać zwiedziony na manowce przez niebłądzącego pytającego?
Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY 2.0.

Słownik

perswazja
perswazja

(łac. persuasio) świadomie podejmowane działania werbalne na rzecz zmiany poglądów, przekonań, postaw innych osób

manipulacja
manipulacja

wpływanie na poglądy i zachowania innych dla osiągnięcia własnych celów w taki sposób, aby poddawana manipulacji osoba nie dostrzegała tego oddziaływania, zwłaszcza interesowności manipulatora

pytanie retoryczne
pytanie retoryczne

wyrażenie przekonania w postaci pytania; pytanie retoryczne nie jest formułowane w celu uzyskania jakiejś informacji, ale w celu bardziej ekspresyjnego wyrażenia określonej opinii