Obraz przedstawia scenę otwierania się morza. W czarną czeluść wpadają z lewa i prawa ludzie, część z nich próbuje uciekać. Ogromne fale niemal zamykają się nad głowami ludzkimi.
John Martin, Wielki dzień Jego gniewu, ok. 1853
Źródło: domena publiczna.
Scena Widzenia Księdza Piotra jest dopełnieniem Wielkiej Improwizacji. Po bluźnierczym i pełnym pychy akcie buntu Konrada następuje rozmowa z Bogiem, którą prowadzi zakonnik, Ksiądz Piotr. Bohater otrzymuje łaskę dostrzeżenia mistycznegomistycyzmmistycznego sensu cierpienia Polski. W scenie III zakonnik odprawia egzorcyzmy nad Konradem. Towarzyszy mu Chór Aniołów.
Adam MickiewiczDziady. Poema
Scena III (fragment)
ARCHANIOŁ PIERWSZY Pan, gdy ciekawość, dumę i chytrość w sercu Aniołów, sług swych, obaczył, Duchom wieczystym, Aniołom czystym, Pan nie przebaczył. Runęły z niebios, jak deszcz gwiaździsty, Aniołów tłumy, I deszczem lecą za nimi co dzień mędrców rozumy.
CHÓR ANIOŁÓW Pan maluczkim objawia, Czego wielkim odmawia. Litość! litość! nad synem ziemi, On był między wielkiemi, Litość nad synem ziemi.
ARCHANIOŁ DRUGI On sądów Twoich nie chodził badać jako ciekawy, Nie dla mądrości ludzkiej on badał, ani dla sławy.
ARCHANIOŁ PIERWSZY On Cię nie poznał, on Cię nie uczcił, Panie nasz wielki! On Cię nie kochał, on Cię nie wezwał, nasz Zbawicielu!
ARCHANIOŁ DRUGI Lecz on szanował imię Najświętszej Twej Rodzicielki. On kochał naród, on kochał wiele, on kochał wielu.
fragm1 Źródło: Adam Mickiewicz, Dziady. Poema, Kraków 2015, s. 134.
Z wypowiedzi aniołów wynika, że dusza Konrada zostanie ocalona, ale to nie jemu Bóg objawi prawdę o przyszłości ciemiężonego narodu. Łaski tej dostąpi skromny i pokorny zakonnik. Aniołowie obserwują Księdza Piotra również podczas mistycznej wizji. Przynoszą mu ukojenie.
Adam MickiewiczDziady. Poema
Scena V (fragment)
ANIOŁOWIE
(schodzą widomie)
Usnął — Wyjmijmy z ciała duszę, jak dziecinę Senną z kolebki złotéj, i zmysłów sukienkę Lekko zwleczmy; ubierzmy w światło jak jutrzenkę, I lećmy. Jasną duszę nieśmy w niebo trzecie, Ojcu naszemu złożyć na kolanach dziecię; Niech uświęci sennego ojcowską pieszczotą, A przed ranną modlitwą duszę wrócim życiu, I znowu w czystych zmysłów otulim powiciu, I znowu złożym w ciało, jak w kolebkę złotą.
anioł Źródło: Adam Mickiewicz, Dziady. Poema, Kraków 2015, s. 140.
W Widzeniu można odnaleźć odniesienia do Ewangelii, Apokalipsy, a także tych pism proroków, w których pojawiała się idea Mesjasza. W Widzeniu Księdza Piotra cierpienie narodu jest częścią boskiego planu, analogicznego do tego, który wypełnił się w historii Chrystusa – Mesjasza. Doświadczenie Polski ma historyczny cel: stanie się ona wybawicielką wszystkich innych cierpiących narodów, tak jak Chrystus stał się Zbawicielem całej ludzkości. Ideę tę określa się mianem mesjanizmumesjanizmmesjanizmu.
Rc5fSZ2ks8AV51
Obraz przedstawia pejzaż. Na pierwszym planie widać wysoki krzyż z postacią Jezusa Chrystusa. Krzyż otoczony jest skałami i bezlistnymi krzewami. Na drugim planie widać wysokie drzewa otaczające kościół ze strzelistą wieżą. Z nieba pada światło na kościół.
Caspar David Friedrich, Krzyż w lesie, 1812
Źródło: domena publiczna.
W Widzeniu Księdza Piotra Adam Mickiewicz posługuje się językiem obrazów, symbolisymbolsymboli i aluzjialuzjaaluzji biblijnych. Scena nie poddaje się jednoznacznemu odczytaniu i bywa rozmaicie interpretowana. Niekiedy Widzenie traktowano dosłownie jako proroctwo mówiące o misji Polski w dziejach. Wskazywano konkretne wydarzenia historyczne, które miały być zapowiedziane w tej wizji, i w tym kontekście podejmowano próby rozszyfrowania tajemniczego imienia „czterdzieści i cztery”.
Wszystkie tego typu odczytania mają jedną słabość: dążą do ostatecznego wyjaśnienia tekstu, który nie poddaje się jednoznacznej interpretacji. Współcześnie spory wywołuje kwestia chrześcijańskiego charakteru Widzenia Księdza Piotra. Wprawdzie wykorzystane w nim zostały motywy pochodzące z Ewangelii, a inspiracja chrześcijańska jest wyraźnie widoczna w koncepcji zbawienia i sensu cierpienia, ale pojawia się w tej wizji także pierwiastek niezgodny z ortodoksjąortodoksjaortodoksją chrześcijańską – ubóstwienie (utożsamienie z Chrystusem) narodu. Uznanie Polski za Mesjasza może być traktowane jako teologiczneteologiateologiczne nadużycie. Taka interpretacja wiedzie do zaskakującego wniosku: nie tylko Konrad kwestionuje ewangeliczną wizję dobrego i miłosiernego Boga, również Ksiądz Piotr podważa naukę o zbawczej mocy cierpienia Chrystusa, skoro potrzebna jest druga ofiara – Polski.
R8n3lDIoHpn9t
Obraz przedstawia wzgórze, a na nim widoczny jest duży, murowany krzyż. Na drugim planie widać płynącą rzekę, a za nią duże pasmo górskie, gdzie skrywa się właśnie zachodzące słońce.
Thomas Cole, Krzyż na tle zachodu słońca, ok. 1848
Źródło: domena publiczna.
MetafizycznemetafizykaMetafizyczne, a nawet mistycznemistycyzmmistyczne tłumaczenie historii narodów było częste w epoce romantyzmu. Różne narody przypisywały sobie nadzwyczajną rolę w dziejach, Polska nie była pod tym względem wyjątkiem.
Sens historii
Romantycy, zainspirowani pismami jednego z największych filozofów epoki Georga Wilhelma HeglaGeorga Wilhelma HeglaGeorga Wilhelma Hegla, próbowali zrozumieć logikę historii. Mesjanizm stanowi jedną z odpowiedzi na pytanie o sens dziejów. Historia według romantyków nie jest bezładnym ciągiem zdarzeń, lecz ma swój cel. Ta kwestia była szczególnie istotna dla polskich myślicieli, którzy nie potrafili się pogodzić z bezsensem klęski narodu. Mickiewicz przedstawił wykładnię dziejów, która dla wielu następnych pokoleń Polaków miała stać się podstawą widzenia własnej historii. Uważano, że Polacy są narodem wybranym, odgrywają szczególną rolę w świecie, a ich cierpienia służą całej ludzkości, klęski zaś przybliżają do ostatecznego zwycięstwa, jakim będzie triumf powszechnej wolności. Takie postrzeganie historii wyrasta z biblijnej wizji czasu historycznego, wedle której bieg dziejów ma charakter linearny. Zaczyna się od stworzenia człowieka, grzech powoduje zerwanie jedności z Bogiem, która (wedle Jego obietnicy) ma zostać na nowo zawiązana wraz z przyjściem Mesjasza, a kresem ziemskiej historii będzie ostateczne zwycięstwo dobra.
Georga Wilhelma Hegla
Georg Wilhelm Hegel (1770–1831) – filozof niemiecki, który twierdził, że byt, tak jak myśl, ma naturę logiczną. Jego logikę można jednak odkryć dopiero, gdy ujrzy się go jako całość. Postrzegamy świat w mnogości, gdyż jest on zmienny i w toku ciągłych przemian trudno nam dostrzec zasadę, która nadaje mu sens. Zawiera się ona właśnie w logice zmian, którą myśliciel określił jako dialektykę, czyli walkę sprzeczności: tezie przeciwstawiana jest antyteza, a z ich zderzenia wynika synteza. W świecie różne postacie bytu nawzajem się z sobą zmagają, by z ich walki wyłoniła się nowa, wyższa postać bytu.
Dariusz KosińskiTeatra polskie. Historie (fragmenty)
RHHaYsBA46Bj21
Obraz przedstawia młodą, półnagą, leżącą kobietę. Spoczywa ona na ciele wielkiego, białego ptaka. Po nagich piersiach kobiety uderza kopytami koń dosiadany przez mężczyznę z piką. Kobieta próbuje powstrzymać konia, trzymając go za uzdę.
Ary Scheffer, Alegoria powstania listopadowego (Polonia), 1831
Źródło: domena publiczna.
W objawienie Księdza Piotra wobec upadku idei mesjanistycznych i politycznej kompromitacji ich dość żałosnych współczesnych resztek nie wierzy już chyba nikt, natomiast walka toczona z Najwyższym przez Konrada wciąż zachowuje swoją siłę i swoje znaczenie. […] Improwizacja ma charakter bliski szamańskiemu seansowiszamanszamańskiemu seansowi wyprawy w zaświaty, podejmowanemu przez szczególnego reprezentanta wspólnoty, którego zadaniem jest postawienie diagnozy i uzyskanie odpowiedzi na kluczowe dla jej istnienia pytania. […]
Widzenie i Improwizacja stanowią dwa filary dramatu metafizyczno‑narodowego przywołującego dramaturgię liturgii katolickiej. Nie jest to jednak jedyny metafizyczny rejestr teatru Dziadów. Kolejny, również związany z Improwizacją, to teatr przemiany. Dziady drezdeńskie widziane z perspektywy głównego bohatera to przede wszystkim proces transformacji, rozpoczęty zmianą imienia, a wprowadzony w niezwykłą dynamikę wraz z wyruszeniem w metafizyczną podróż w zaświaty. W walce z Bogiem Konrad ponosi wprawdzie klęskę, ale to właśnie dzięki niej wkracza w przestrzeń otwarcia na przemianę […]. W Dziadach ukazany został początek jego drogi, a więc konieczność porzucenia roli wyznaczonej przez historię i podjęcia starań o zrozumienie jej ukrytego sensu, który w sposób radykalny zmienić ma także rozumienie i kształtowanie samego siebie. Wzorem dla takiego pójścia przeciw światu jest oczywiście Jezus Chrystus […].
Dziady są nie tylko odsłonięciem metafizycznych kulis życia narodowego, ale także lekcją jego podstawowych wartości, swoistą inicjacją w polskość, oczywiście polskość nową – romantyczną i ofiarną. Dzięki objawieniu Księdza Piotra możliwe stało się też ustanowienie narodu jako wspólnoty, która je przyjmuje. Inne tego typu szczególne momenty ustanawiające wiążą się z opowiadaniami, odgrywającymi tak istotną rolę w Dziadach. Zwłaszcza dwa z części III: opowiadanie Sobolewskiego ze sceny I i opowiadanie Adolfa ze sceny VII stanowią obdarzone wielką siłą performatywneperformatywnyperformatywne narzędzia konstytuującekonstytuującykonstytuujące wspólnotę. […]
Wreszcie teatr Dziadów to przecież także teatr polityczny – teatr niezgody i buntu, wykorzystujący bardzo aktualne wydarzenia, a nawet sięgający po strategie właściwe teatrowi dokumentu. Obnaża on mechanizmy władzy bez oglądania się na polityczną koniunkturę i historyczną sprawiedliwość, demaskuje fałsz i obłudę. Jest odważną artystyczną interwencją w dziedzinę aktualnej polityki.
fragm2 Źródło: Dariusz Kosiński, Teatra polskie. Historie (fragmenty).
szaman
szaman – u ludów prymitywnych kapłan, znachor, także czarodziej, mag obdarzony zdolnością kontaktu ze światem bogów, demonów i duchów; podczas szamańskiego seansu dochodzi do spotkania szamana ze światem niewidzialnym
(łac. constituere – postanowić) – tworzący, organizujący coś
RuggXz0keOlCM
Wyjaśnij, z jakiego powodu Dariusz Kosiński uznaje Wielką Improwizację i Widzenie Księdza Piotra za fundamentalne sceny III części Dziadów. Która z nich, według autora, jest ciągle aktualna? Dlaczego?
Odtwórz etapy przemiany głównego bohatera III części Dziadów przedstawione w tekście Kosińskiego. Jak autor interpretuje sens klęski Konrada w walce z Bogiem? Jaką nową drogę ta klęska otwiera przed bohaterem?
O jakich innych scenach dramatu wspomina badacz? Przypomnij, czego one dotyczą. Które ich fragmenty można interpretować w kontekście Widzenia Księdza Piotra? W jakim celu sceny te zostały przywołane przez Kosińskiego?
Badacz stwierdza, że Dziady są lekcją podstawowych wartości narodowych. Odnieś się do tekstu dramatu i rozwiń to zagadnienie – nazwij wartości, o których mowa, powiedz, przez kogo są wyznawane i w jaki sposób się ujawniają.
Autor nazywa III część Dziadów dramatem metafizyczno-narodowym. Wyjaśnij, co – twoim zdaniem – znaczy to określenie?
Na podstawie ostatniego akapitu tekstu Kosińskiego oraz całego dramatu Mickiewicza rozważ, co oznacza stwierdzenie, że III część Dziadów to „teatr dokumentu” i „teatr polityczny”.
Wyjaśnij, z jakiego powodu Dariusz Kosiński uznaje Wielką Improwizację i Widzenie Księdza Piotra za fundamentalne sceny III części Dziadów. Która z nich, według autora, jest ciągle aktualna? Dlaczego?
Odtwórz etapy przemiany głównego bohatera III części Dziadów przedstawione w tekście Kosińskiego. Jak autor interpretuje sens klęski Konrada w walce z Bogiem? Jaką nową drogę ta klęska otwiera przed bohaterem?
O jakich innych scenach dramatu wspomina badacz? Przypomnij, czego one dotyczą. Które ich fragmenty można interpretować w kontekście Widzenia Księdza Piotra? W jakim celu sceny te zostały przywołane przez Kosińskiego?
Badacz stwierdza, że Dziady są lekcją podstawowych wartości narodowych. Odnieś się do tekstu dramatu i rozwiń to zagadnienie – nazwij wartości, o których mowa, powiedz, przez kogo są wyznawane i w jaki sposób się ujawniają.
Autor nazywa III część Dziadów dramatem metafizyczno-narodowym. Wyjaśnij, co – twoim zdaniem – znaczy to określenie?
Na podstawie ostatniego akapitu tekstu Kosińskiego oraz całego dramatu Mickiewicza rozważ, co oznacza stwierdzenie, że III część Dziadów to „teatr dokumentu” i „teatr polityczny”.
Wyjaśnij, z jakiego powodu Dariusz Kosiński uznaje Wielką Improwizację i Widzenie Księdza Piotra za fundamentalne sceny trzeciej części Dziadów. Która z nich, według autora, jest ciągle aktualna? Dlaczego?
Odtwórz etapy przemiany głównego bohatera trzeciej części Dziadów przedstawione w tekście Kosińskiego. Opisz, jak autor interpretuje sens klęski Konrada w walce z Bogiem? Jaką nową drogę ta klęska otwiera przed bohaterem?
Podaj, o jakich innych scenach dramatu wspomina badacz? Przypomnij, czego one dotyczą. Odpowiedz, które ich fragmenty można interpretować w kontekście Widzenia Księdza Piotra? W jakim celu sceny te zostały przywołane przez Kosińskiego?
Badacz stwierdza, że Dziady są lekcją podstawowych wartości narodowych. Odnieś się do tekstu dramatu i rozwiń to zagadnienie – nazwij wartości, o których mowa, powiedz, przez kogo są wyznawane i w jaki sposób się ujawniają.
Autor nazywa trzecią część Dziadów dramatem metafizyczno‑narodowym. Wyjaśnij, co – twoim zdaniem – znaczy to określenie?
Na podstawie ostatniego akapitu tekstu Kosińskiego oraz całego dramatu Mickiewicza rozważ, co oznacza stwierdzenie, że trzecia część Dziadów to „teatr dokumentu” i „teatr polityczny”.
Słownik
alchemia
alchemia
(arab. al‑kīmijā – kamień filozoficzny < al + gr. chymeia – łączenie, stapianie) – filozofia przyrody tłumacząca mistycznymi rozumowaniami obserwowane w przyrodzie przemiany, które wszystkie miały prowadzić do uszlachetnienia materii nieożywionej i ożywionej
aluzja
aluzja
(franc. allusion < łac. alludere – robić aluzję) – nawiązanie lub odwołanie do innego tekstu kultury, stylu lub zjawiska literackiego, które występuje w utworze
kabała
kabała
(hebr. qabbālā – tradycja) – religijny nurt mistyczny, jaki rozwinął się w obrębie judaizmu, także wiara w magiczną siłę liter tekstu biblijnego oraz kombinacji liter boskiego imienia
mesjanizm
mesjanizm
(hebr. māšîaḥ – pomazaniec, namaszczony; Mesjasz + -izm) – w kulturze polskiej nurt literacki, filozoficzny i religijny, zapoczątkowany w pierwszej połowie XIX wieku, zgodnie z którym ciemiężony przez trzech zaborców naród polski, uznawany za Mesjasza narodów, przez swoje cierpienie oraz męką zbawi całą ludzkość i przywróci wolność narodom europejskim; pogląd ten został utrwalony w Dziadach cz. III Adama Mickiewicza
metafizyka
metafizyka
(łac. metaphysica < gr. μmuεepsilonτtauαalfaφphiυupsilonσsigmaιiotaκkappaά) – nieodgadniona istota czegoś; także jeden z działów filozofii zajmujący się, podobnie jak ontologia, nauką o bycie
mistycyzm
mistycyzm
(gr. mystikos – tajemny) – pogląd zakładający możliwość ponadzmysłowego kontaktu z bóstwem (Bogiem), zwłaszcza za pomocą intuicji, objawienia
ortodoksja
ortodoksja
(gr. orthós – słuszny, dóxa – wiara, chwała) – rygorystyczne wyznawanie danej doktryny, np. religijnej, przestrzeganie jej reguł
symbol
symbol
(gr. sýmbolon) – pojęcie, przedmiot, znak itp., mające jedno znaczenie dosłowne i większą liczbę znaczeń ukrytych; w literaturze i sztuce motyw lub zespół motywów, który jest znakiem głębiej ukrytej treści
teologia
teologia
(gr. theós – Bóg, lógos – słowo, nauka) – uporządkowana wiedza religijna; nauka o Bogu (lub bogach)
teodycea
teodycea
(gr. theós – bóg; díkē – słuszny, sprawiedliwy) – gałąź teologii zajmująca się problemem, jak pogodzić istnienie dobrego, miłosiernego Boga z istnieniem zła
transcendencja
transcendencja
(łac. transcendens – przekraczający) – byt istniejący poza rzeczywistością, niemożliwy do poznania ludzkimi zmysłami
