Przeczytaj
Wielki terrorWielki terror
20 prairiala roku II (8 czerwca 1794 r.) Francja po raz pierwszy obchodziła zainicjowane przez Maksymiliana Robespierre’a święto Istoty Najwyższej. Próba zastąpienia wiary chrześcijańskiej kultem niezdefiniowanego bliżej boga nie powiodła się. Ludzie nie chcieli zmieniać swoich przyzwyczajeń i tradycji przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Już wówczas przeciwnicy Robespierre’a oskarżali go o zapędy dyktatorskie.
Na ilustracji widać tłumy, choć kult nie przyjął się we Francji. Jak myślisz, co spowodowało, że w Paryżu uroczystość cieszyła się tak dużą frekwencją?
Dwa dni po ceremonii KonwentKonwent wprowadził prawo, które przyśpieszyło wydawanie wyroków w procesach osób oskarżonych o działalność kontrrewolucyjną. Trybunał mógł odebrać oskarżonym prawo do złożenia zeznań i ograniczyć im dostęp do pomocy prawnej. Odtąd sędziowie nie mogli też skazać oskarżonego na grzywnę czy karę więzienia, jedynymi wyrokami były orzeczenie winy i śmierć na gilotynie lub uniewinnienie. W ten sposób liczba egzekucji drastycznie wzrosła, rozpoczynając okres wielkiego terroru.
W argumentacji Robespierre’a i jego współpracowników zaostrzenie terroru było konieczne w związku z działalnością kontrrewolucyjną wewnątrz kraju oraz zagrożeniem ze strony zagranicznych dworów, z którymi republika prowadziła wojnę. Tymczasem 26 czerwca 1794 r. armia francuska odniosła kolejne zwycięstwo w walce z I koalicją antyfrancuską pod Fleurus (w dzisiejszej Belgii). Argument o nadciągającym zagrożeniu z zagranicy zaczął więc tracić na znaczeniu, a opinia publiczna coraz odważniej mówiła o bezsensowności masowych egzekucji, a także bezwzględnej i krwawej polityce wobec przeciwników rewolucji.
Negatywne nastroje były szczególnie silne z dala od Paryża, na prowincji. Rewolucyjne władze krwawo tłumiły bunty, do których doszło w większości departamentów. Przykładowo w Lyonie (maj 1793 r.) i Tulonie (grudzień 1793 r.) wymordowały lub przepędziły tysiące powstańców, a ich domy zniszczyły lub zrównały z ziemią. Podobny los spotkał kontrrewolucjonistów z Wandei (północno‑zachodnia Francja), którzy wystąpili przeciwko rewolucji już 10 marca 1793 r. i opór stawiali przez trzy lata. Wobec zbuntowanych Wandejczyków stosowano politykę spalonej ziemi: mordowano ludność cywilną, palono wsie i miasteczka, niszczono uprawy. Szacunki liczby zabitych poważnie się różnią (od 100 tys. do 500 tys. ofiar), ale z pewnością można stwierdzić, że w każdej wandejskiej rodzinie można było spotkać kogoś, kto stracił krewnego lub przyjaciela.
Koniec Robespierre’a
Negatywne nastroje społeczne wykorzystała grupa jakobinów sprzeciwiająca się wpływom Robespierre’a w polityce i wielkiemu terrorowi. W jej skład wchodzili lewicowi radykałowie, ale też politycy i przedsiębiorcy, którzy wzbogacili się, inwestując w przemysł zbrojeniowy i handel w czasie wojny. W związku z zaostrzającym się terrorem ludzie ci obawiali się o siebie i swoich bliskich, dlatego zawiązali spisek skierowany przeciwko jakobinom. Jego liderzy (wicehrabia Paul Barras, Jean Tallien oraz Joseph Fouché) zbudowali nowe ugrupowanie polityczne w Konwencie, w skład którego wchodziły osoby o umiarkowanych poglądach, i Robespierre stopniowo tracił na znaczeniu. Najpierw odwróciła się od niego duża część członków Komitetu Ocalenia PublicznegoKomitetu Ocalenia Publicznego. Zmarginalizowany Robespierre 8 thermidora (26 lipca) wygłosił płomienną mowę w Konwencie, w której oskarżył (niewymienionych z imienia i nazwiska) członków Komitetu o spiskowanie przeciwko rewolucji. Ku jego zdziwieniu przemowa spotkała się z obojętnością ze strony zgromadzonych. Nazajutrz Robespierre został oskarżony o tyranię i większość w Konwencie opowiedziała się za jego winą. Jeszcze tego samego dnia zadecydowała o aresztowaniu Robespierre’a i jego przyjaciół. 10 thermidora (28 lipca 1794 r.) zostali ścięci na gilotynie.
Które wydarzenie mogło mieć największy wpływ na upadek Robespierre’a?
Słownik
(łac. glorificatio) wysławiać, wychwalać jakąś osobę, jej czyny, jakieś idee itp.
zgromadzenie ustawodawcze w okresie rewolucji francuskiej; utworzony po proklamacji republiki we wrześniu 1791 r., rozwiązany po obaleniu rządów jakobinów, w październiku 1795 r.
ośrodek władzy wykonawczej Konwentu w czasach dyktatury jakobińskiej
utworzony przez Konwent, odpowiedzialny za politykę terroru
(fr. Grande Terreur) ostatnie miesiące dyktatury jakobinów; w tym okresie Trybunał Rewolucyjny wydawał wyroki skazujące na śmierć za działalność kontrrewolucyjną w zawrotnym tempie
Słowa kluczowe
Wielka Rewolucja Francuska, Maximilien Robespierre, terror, jakobini, 10 thermidora, przewrót termidoriański, rewolucje XVIII w.
Bibliografia
Baszkiewicz J., Maksymilian Robespierre, Wrocław 1976.
Chwalba A., Historia powszechna. Wiek XIX, Warszawa 2012.
Fayard J.F., Sto dni Robespierre’a, Warszawa 2006.
Milewska M., Ocet i łzy. Terror Wielkiej Rewolucji Francuskiej jako doświadczenie traumatyczne, Gdańsk 2018.
Scurr R., Wielcy Historii. Robespierre. Terror w imię cnoty, Warszawa 2008.