Rzemiosło

Najstarszą formą działalności wytwórczej było rzemiosło. Polega ono na wyspecjalizowanej produkcji niewielkich przedmiotów codziennego użytku, które następnie przeznacza się na sprzedaż. Dany produkt może być wykonywany przez osobę fizyczną, ale musi ona posiadać udokumentowane kwalifikacje do wykonywania określonej działalności gospodarczej we własnym imieniu i na swój rachunek lub przy zatrudnieniu niewielkiej liczby pracowników, których praca ma na celu wspieranie działalności rzemieślnika. Produkcja ta odbywa się na małą skalę. O tym, czy daną działalność można uznać za rzemiosło, decydują jej cechy, wśród których znajduje się brak presji na środowisko przyrodnicze oraz brak uciążliwości społecznej, które charakterystyczne są dla działalności przemysłowej, a także właściwości, charakter, niewielka skala i rozmiar. Jest to najwcześniejsza forma działalności wytwórczej, która rozpoczęła się jeszcze w starożytności. Ręczna produkcja jest o wiele droższa niż maszynowa, jednakże rzemiosło jest niezastąpione przy wytwarzaniu dóbr o wysokich walorach artystycznych i jakościowych takich jak choćby stolarka artystyczna, jubilerstwo czy krawiectwo. Działalność ta pełni nie tylko funkcje produkcyjne, ale także usługowe, m.in. naprawcze, a także służące zaspokajaniu potrzeb życia codziennego. Do rzemiosła nie zalicza się działalności: handlowej, transportowej, hotelarskiej, związanej z wykonywaniem wolnych zawodów, lekarskiej oraz artystycznej (plastyków i fotografów).

RkX03iFZcBn8L

Zdjęcie przedstawia pracownię szewską zlokalizowaną przed sklepem. Na fotografii starszy mężczyzna naprawia i wyrabia obuwie. Wokół niego na półkach, na stołkach jest pełno sandałów, mokasynów, japonek.

Manufaktura

Z czasem do techniki rzemieślniczej wprowadzono podział pracy, który miał na celu zwiększenie wydajności i produkcji przy jednoczesnym zachowaniu pracy ręcznej. W tej sposób we FlandriiFlandriaFlandrii i Włoszech w XIII w. powstała manufakturamanufaktura manufaktura.

Manufaktury dzieli się na:

• rozproszone (produkcja nakładnicza) - produkcja wyrobów odbywa się w kilku małych zakładach, które są pod wspólnym kierownictwem,

• scentralizowane - gdzie twórcy znajdują się w jednym miejscu.

Na początku związana była ona z wyrobami włókienniczymi, metalowymi i metalurgicznymi. W XVII i XVIII w. produkcja manufakturowa objęła dalsze rodzaje działalności, lecz nie wyparła całkowicie rzemiosła. Podobnie było z przemysłem – nigdy nie doprowadził on do całkowitego zaniknięcia swoich poprzedników. Manufaktury można spotkać m.in. w Indiach (manufaktura odzieżowa), ale także w wielu krajach wysoko rozwiniętych (produkcja unikatowych serii samochodów, działalność domów mody, jubilerstwo, produkcja kosmetyków i farmaceutyków).

RRlN02yecftRv

Zdjęcie przedstawia pomieszczenie, w którym jest kilka osób. Osoby te pracują przy drewnianych deskach - piłują je, mierzą.

Od XVI w. miał miejsce intensywny rozwój górnictwa węgla kamiennego spowodowany wykorzystaniem tego surowca jako źródła energii. W jego wydobyciu i eksporcie przodowała wówczas Anglia. W górnictwie stosowano początkowo transport konny i kołowroty do wydobywania węgla na powierzchnię ziemi. Natomiast z czasem zaczęto wykorzystywać do tego celu energię wody. Podobne technologie stosowano także w manufakturach.

Dzięki wynalazkom technicznym, które pozwoliły na dokonanie kilku rewolucji przemysłowych, narodził się sam przemysł.

Rewolucje przemysłowe (określane też przewrotami przemysłowymi) to okresy gwałtownych przemian związanych z pojawianiem się wynalazków naukowo‑technicznych. W poszczególnych etapach rozwoju gospodarki wpłynęły one na powstawanie okręgów i ośrodków przemysłowych.

R1DWXpMNeNkJU

Grafika przedstawia podział rewolucji przemysłowych. Kolejne cztery rewolucje opisano w kołach zębatych. Pierwsza rewolucja przemysłowa (epoka pary) trwała od drugiej połowy XVII wieku do drugiej połowy XIX wieku. Od pierwszej rewolucji przemysłowej jest strzałka do drugiej rewolucji przemysłowej (epoka elektryczności), która trwała od drugiej połowy XIX wieku do drugiej połowy XX wieku. Od drugiej rewolucji przemysłowej poprowadzono strzałkę do trzeciej rewolucji przemysłowej (epoka naukowo‑techniczna), trwającej od drugiej połowy XX wieku do lat 90. XX wieku. Od trzeciej rewolucji przemysłowej jest strzałka do czwartej rewolucji przemysłowej (epoka informacyjna) przypadającej na lata 90. XX wieku i trwającej do czasów obecnych.

I rewolucja przemysłowa

I rewolucja przemysłowa spowodowała odejście od produkcji manufakturowej na rzecz masowej produkcji fabrycznej i wywołała szereg zmian technicznych, społecznych i gospodarczych, zapoczątkowanych w Anglii w drugiej połowie XVIII w. Z Anglii dotarła m.in. do Francji i innych krajów Europy kontynentalnej, następnie do Stanów Zjednoczonych, a z czasem do pozostałych regionów na świecie.

Skonstruowano wówczas urządzenia, które zrewolucjonizowały przemysł. Początek przemianom dała maszyna tkacka, a następnie przędzalnicza oraz maszyna parowa. Wynalazki te zastosowano we włókiennictwie, w wydobyciu węgla, hutnictwie oraz w przemyśle maszynowym i środków transportu, konstruując choćby statek parowy czy parowóz (lokomotywę parową). Maszyny parowe zastąpiły pracę ludzką. Głównym źródłem ich energii był węgiel kamienny. Pozwoliły one na rozpoczęcie produkcji masowej i wzrost wydajności pracy dzięki większej liczbie produkowanych wyrobów.

W okresie I rewolucji przemysłowej nastąpiły znaczne zmiany w procesie wytopu stali - węgiel drzewny został zastąpiony koksemkokskoksem. Powstały wówczas pierwsze okręgi przemysłowe, w których dominował przemysł ciężki, czyli wydobycie węgla kamiennego i hutnictwo żelaza. Wśród nich wymienić należy: Okręg Birmingham w Wielkiej Brytanii, Zagłębie Ruhry i Saary w Niemczech, GOP w Polsce czy Okręg Pensylwanii w USA.

RDYJWXN1gvGlv

Zdjęcie przedstawia maszynę parową. Zbudowana jest z części w kształcie dużego walca, za którym jest koło, z tłoka, korbowodu, wału korbowego i innych elementów.

Rxxi9gFbanLis

Zdjęcie przedstawia duży statek parowy. Ma dwa wysokie maszty oraz nieco niższe dwa kominy. Statek stoi w porcie.

RMj69Z3IcCvHW

Zdjęcie przedstawia lokomotywę parową stanowiącą ekspozycję. Jest postawiona na torach, ma osiem kół - dwa przednie koła są zębate i zazębiają się z dużym kołem znajdującym się powyżej nich. Koło to łączy się z tyłu z kolejnym, małym kołem zębatym. Poza tym lokomotywa zbudowana jest ze zbiornika w kształcie walca.

RdpMTgCJzWXER

Zdjęcie przedstawia parowóz stojący w muzeum. Stanowi go zbiornik w kształcie walca umieszczony na czterech kołach.

R1I5Zdheqj1pt

Na mapie świata zaznaczono zasięg oraz okresy wystąpienia pierwszej rewolucji przemysłowej na świecie. Początek rewolucji przypada około 1725 roku w Wielkiej Brytanii, stamtąd rewolucja przemysłowa dotarła do Hiszpanii, Włoch, w latach 1790‑1860 rozprzestrzeniła się na Stany Zjednoczone, Kanadę, Meksyk oraz Amerykę Południową (Brazylię, Argentynę, Chile) i dalej za ocean. W latach 1890‑1920 dotarła do Republiki Południowej Afryki. W Skandynawii pierwsza rewolucja przemysłowa przypada na lata 1830‑1860. W latach 1830‑1910 dotarła na południe Rosji w części europejskiej, w latach 1910‑1930 do północnej części Rosji, skąd w latach 1940‑1960 wystąpiła na południu Rosji w części azjatyckiej. W roku 1940 rewolucja przemysłowa przez Kanał Sueski dotarła do Indii oraz Australii i Nowej Zelandii. W roku 1970 wystąpiła na południu Chin. W latach 1890‑1930 przez Pacyfik dotarła do Japonii, Korei Południowej oraz północno‑wschodnich Chin. Obok mapy świata pokazano rozproszenie pierwszej rewolucji przemysłowej w Europie - od Wielkiej Brytanii - lata 40. XIX wieku na południe Europy aż do lat 80. XIX wieku (północna część Hiszpanii). Rewolucja rozprzestrzeniała się także na wschód.

II rewolucja przemysłowa

W tym okresie Wielka Brytania nieco straciła na znaczeniu, a szczególnie intensywny rozwój przeżywały Stany Zjednoczone (nowa potęga gospodarcza), Japonia, Niemcy i tereny Rosji (od 1922 r. ZSRR).

W 1852 roku Ignacy Łukasiewicz w Bóbrce koło Krosna (na Podkarpaciu) opracował metodę rafinacji ropy naftowejrafinacja ropy naftowejrafinacji ropy naftowej. Skonstruował on także pierwszą lampę naftową. Metoda ta pozwoliła na wykorzystanie nowego, innego niż węgiel, surowca mineralnego w gospodarce. Nastąpiło ponadto zmniejszenie roli okręgów surowcowych na korzyść okręgów portowych (transportowych), gdzie na bazie importowanej ropy naftowej lokalizowano rafinerie, a także wielkomiejskich, stanowiących duży rynek zbytu (nastąpił wtedy wzrost liczby ludności) dla produkowanych masowo towarów. Odkrycie metody rafinacji ropy naftowej było też jedną z przyczyn skonstruowania wysokoprężnego silnika spalinowego (Rudolf Diesel, 1897 r.) oraz upowszechnienia się nowych środków transportu - samochodu (c, 1885 r.) i samolotu (bracia Wright, 1903 r.). W rezultacie znaczenie węgla kamiennego zmalało, wzrastała zaś rola ropy naftowej. W konsekwencji rozwijały się: górnictwo ropy naftowej, przemysł chemiczny, hutnictwo miedzi i aluminium, przemysł maszynowy i przemysł elektromaszynowy. Głównym źródłem energii w tym okresie były nie tylko ropa naftowa i węgiel kamienny (tracący na znaczeniu), ale również gaz ziemny.

Innymi ważnymi osiągnięciami i wynalazkami epoki elektryczności były - jak sama nazwa wskazuje - odkrycie zasad działania prądu elektrycznego, a co za tym idzie - skonstruowanie silnika elektrycznego w połowie XIX w. przez Michaela Faradaya oraz żarówki, której prototyp zbudował Thomas Edison (1879 r.).

Rdgh7KK8jtX3m

Zdjęcie przedstawia przenośną lampę naftową. Lampa ma szklany klosz, w którym pali się żarówka. Wokół klosza jest zrobiona metalowa konstrukcja, ochraniająca klosz przed stłuczeniem. Nad szklanym kloszem jest daszek z otworami.

R1Ze02QCIS1dX

Zdjęcie przedstawia żarówkę. Żarówka jest zbudowana ze szklanej bańki, w środku której - w dolnej, węższej części, znajduje się prostokątna blaszka, a nad nią wygięty cienki drut.

R1S0mpK7lwiGS

Zdjęcie przedstawia stary, zadbany model samochodu stojący na trawniku. Samochód ma cztery koła i cienkie opony. Nie ma dachu. Siedzenia są miękkie i szerokie - przypominają kanapę. Auto jest czarne. Z przodu ma okrągłe lampy w złotym kolorze. W tle stoją ludzie i jest niski budynek.

III rewolucja przemysłowa (naukowo‑techniczna)

Od lat 70. XX wieku nastąpił spadek znaczenia tradycyjnych gałęzi przemysłu na rzecz przemysłu zaawansowanych technologii (high‑tech). W krajach najbardziej uprzemysłowionych nastąpiła automatyzacja i komputeryzacja produkcji. Wzrosła wydajność pracy i jakość oferowanych produktów. Na skutek zwiększonego zapotrzebowania na energię elektryczną wzrosło znaczenie gazu ziemnego i energii jądrowej, choć duże znaczenie miały wciąż ropa naftowa, węgiel kamienny i woda. Nastąpił także wzrost produkcji energii ze źródeł odnawialnych. Lokalizacja III rewolucji przemysłowej nie jest uzależniona od rozmieszczenia surowców czy źródeł energii, ale od czystego środowiska, bliskości szkół wyższych czy dostępu do wykwalifikowanej kadry.

Głównymi wynalazkami tego okresu były: tranzystortranzystor tranzystor (John Bardeen i William Shockley, 1947 r.), układ scalonyukład scalonyukład scalony (Jack Kilby, 1958 r.) i mikroprocesormikroprocesor mikroprocesor (Intel, 1971 r.). Wynaleziono także półprzewodnikipółprzewodnik półprzewodniki i światłowodyświatłowód światłowody.

Dzięki tej rewolucji powstały nowe typy okręgów przemysłowych - tzw. technopolie.

R44AsS2BXoaXC

Zdjęcie przedstawia trzy tranzystory w różnych obudowach. U dwóch z nich z prostokątnej, plastikowej części wychodzą trzy druciki - elektrody. Ostatni tranzystor jest schowany w okrągłej obudowie.

RsyPZK3aoLMKx

Zdjęcie przedstawia fragment układu scalonego - na płytce jest sieć linii zakończonych kółkami oraz wypukłych miniaturowych elementów elektronicznych.

R1QFYkEiBAwB4

Zdjęcie przedstawia kwadratową płytkę pokrytą rzędami brązowych kropek. W centralnej części płytki w wydzielonym kwadracie są małe elementy elektroniczne.

RwCus2NJ77Wpd

Zdjęcie ukazuje świecące przezroczyste włókna. Rozchodzą się promieniście.

IV rewolucja przemysłowa

Okres ten związany jest z upowszechnieniem i udoskonalaniem wykorzystywania komputerów, internetu oraz urządzeń mobilnych. Wiąże się z zastosowaniem nowoczesnych technologii w przemyśle, co wpływa na ulepszenie produkcji, zwiększanie wydajności oraz możliwość osiągania coraz większych dochodów z wytwórstwa przedmiotów odznaczających się innowacyjnością i wszechstronnością. Istotną rolę podczas tej rewolucji odgrywa przekaz informacji - telekomunikacja oraz telefonia komórkowa i satelitarna. Obserwuje się wzrost liczby nowych branż przemysłu high‑tech oraz rozwój technopolii.

RjyhE8mk2aqSL1

Zdjęcie przedstawia szczupłego mężczyznę w okularach trzymającego komórkę w dłoni, w ramach jej prezentacji nieujętym na zdjęciu obserwatorom. Mężczyzna delikatnie się uśmiecha. Łysieje, ma wysokie czoło, zarost.

Oprócz energetyki cieplnej opartej o spalanie ropy naftowej i gazu ziemnego, a także energii jądrowej i wodnej, następuje rozwój energetyki odnawialnej.

Symbolami tej rewolucji są także portale społecznościowe czy media cyfrowe (telewizja HD i radio cyfrowe). Obecnie następuje również rozwój nanotechnologiinanotechnologia nanotechnologii, biotechnologiibiotechnologia biotechnologii i inżynierii genetycznejinżynieria genetyczna inżynierii genetycznej. III i IV rewolucja przemysłowa została zapoczątkowana w krajach wysoko rozwiniętych oraz w krajach Azji Południowo‑Wschodniej.

Obecnie smartfony są czymś powszechnym. Pierwsze urządzenie tego typu wyprodukowano w 1992 roku, a pierwszy iPhone w 2007 roku. Jego konstruktorem był Steve Jobs (zdj.).

Mimo że żyjemy w okresie IV rewolucji przemysłowej, to poszczególne państwa różnią się między sobą poziomem rozwoju przemysłu. Stan ten uzależniony jest od poziomu rozwoju gospodarczego, związanego z fazami: przedindustrialną, industrialną i postindustrialną. Największe znaczenie ma to w gospodarce krajów średnio rozwiniętych (zarówno w strukturze tworzenia PKB, jak i w strukturze zatrudnienia).

RmkSGz3jUKPSR

Wykres przedstawia zmianę roli poszczególnych sektorów gospodarki w strukturze zatrudnienia i strukturze tworzenia PKB w kolejnych fazach rozwoju gospodarczego - w fazie przedindustrialnej, industrialnej i postindustrialnej. W tym celu wykres podzielono pionowymi liniami na trzy równe części. Wzięto pod uwagę rolnictwo, przemysł i usługi, co zobrazowano w postaci krzywych, biegnących przez trzy fazy. Faza przedindustrialna dotyczy krajów wysoko rozwiniętych - krzywa rolnictwa spada z 70% do 35%, krzywa przemysłu rośnie z 10% do 31%, krzywa usług rośnie z 17% do 22%. W fazie industrialnej, która na wykresie dotyczy krajów średnio rozwiniętych, krzywa rolnictwa spada od 35% do 16%, krzywa przemysłu rośnie od 30% do 34%, po czym spada do 29%, krzywa usług rośnie od 22% do 35%. W fazie postindustrialnej w krajach słabo rozwiniętych krzywa rolnictwa spada z 15% do 6%, krzywa przemysłu spada z 30% do 20%, krzywa usług rośnie z 35% do 72%.

• IndustrializacjaindustrializacjaIndustrializacja (uprzemysłowienie) - proces szybkiego rozwoju przemysłu, w porównaniu do pozostałych sektorów gospodarki przejawiał się wzrostem jego udziału w strukturze PKB i strukturze zatrudnienia. Na etapie tym znajdują się kraje średnio rozwinięte.

• Dezindustrializacjadezindustrializacja (deindustrializacja)Dezindustrializacja - proces zmniejszania roli przemysłu. Następuje zarówno w strukturze PKB i strukturze zatrudnienia. Cechuje się zmniejszeniem powierzchni okręgów przemysłowych, ich restrukturyzacją, a czasem nawet upadkiem. Dezindustrializacja związana jest także ze spadkiem znaczenia produktów przemysłowych w strukturze eksportu. Proces ten wywołany jest rosnącą wydajnością produkcji przemysłowej, zamykaniem ośrodków górnictwa i hutnictwa spowodowanym wyczerpywaniem się surowców mineralnych, automatyzacją procesów produkcyjnych, rosnącym popytem na usługi, outsourcingiem (przekazywaniem firmom zewnętrznym niektórych obszarów działalności przedsiębiorstwa) i offshoringiem (przenoszeniem niektórych działań firmy za granicę).  Deindustralizację dzieli się na całkowitą ( zmniejszenie wartości produkcji i spadek zasobów kapitałowych) oraz względną (zmniejszenie udziału przemysłu w zatrudnieniu kosztem usług). Kraje wysoko rozwinięte często przenoszą działalności, które są szkodliwe dla środowiska naturalnego do krajów słabiej rozwiniętych, gdzie obowiązują łagodniejsze restrykcje. Co ciekawe, nie tylko kraje wysoko rozwinięte znajdują się na tym etapie, ale również kraje słabo rozwinięte, w których zakłady przemysłowe są zamykane z powodu rosnącej konkurencji wielkich korporacji.

• Reindustrializacja - proces odznaczający się ponownym wzrostem roli sektora przemysłowego, jednakże w zakresie rozwoju gałęzi przemysłu nowoczesnych technologii, a nie w zakresie przemysłu tradycyjnego i ciężkiego. Występuje ona w krajach wysoko rozwiniętych, które rozpoczęły proces dezindustrializacji najwcześniej, bo już kilkanaście lat temu. Spowodowana jest uświadomieniem, że inwestycja nie tylko w usługi, ale również rozwój tego typu przemysłu wpływają na większy rozwój gospodarczy oraz wzrostem gospodarczym silnie uprzemysławiających się państw Azji Południowo‑Wschodniej (tzw. rynków wschodzących).

Charakterystyka ośrodków cechujących się:

Polecenie 1

Porównaj dynamikę wartości produkcji przemysłowej w wybranych państwach (lub grupach państw). Sformułuj wnioski i wyjaśnij przyczyny tego zróżnicowania

RzZwQv8mtNuZg

Wykres przedstawia dynamikę wartości dodanej z przemysłu w latach 2005‑2019. Na osi Y są wartości od 0 do 600, na osi X lata. W Japonii dynamika przebiega na poziomie 100, w USA zaczyna się od 100, po czym nieznacznie wzrasta w roku 2017 do około 120 (krzywa kończy się na roku 2017). W Unii Europejskiej dynamika również oscyluje w pobliżu wartości 100. W Zjednoczonych Emiratach Arabskich od wartości 100 w 2005 roku rośnie do wartości około 180 w 2008 roku, następnie spada i rośnie do wartości nieco ponad 200 w latach 2012‑2014, spada do wartości 150 w 2016 roku i stabilizuje się przy wartości 200 w latach 2018‑2019. Krzywa Indii biegnie od wartości 100 w 2005 roku i wzrasta stopniowo do wartości 300 w 2019 roku. Krzywa Brazylii rośnie od wartości 100 w 2005 roku do wartości 270 w 2011 roku, po czym spada do wartości 150 w 2019 roku. Krzywa Chin rośnie dynamicznie od wartości 100 w 2005 roku do wartości 520 w 2019 roku.

Rkyf9hbeKzLPA

(Uzupełnij).

---

Słownik