Przeczytaj
Pozycja sędziów w Polsce – podstawy prawne
Od czasu przemian ustrojowych, które dały początek Rzeczypospolitej Polskiej w 1989 r., sędziów powołuje Prezydent RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Do podstawowych aktów prawnych, które regulują prawa, obowiązki, zasady powoływania i odwoływania sędziów, należą:
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej;
Ustawa z 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym;
Ustawa z 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych;
Ustawa z 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych;
Ustawa z 21 sierpnia 1997 r. – Prawo o ustroju sądów wojskowych;
Ustawa z 30 listopada 2016 r. o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego;
Ustawa z 26 marca 1982 r. o Trybunale Stanu;
Ustawa z 20 grudnia 2019 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw.
Powoływanie sędziów
Sędzią w Rzeczypospolitej Polskiej można zostać po spełnieniu konkretnych warunków.
Osoby, które przed powołaniem na to stanowisko wykonywały przez odpowiedni czas inne zawody prawnicze, są zwolnione z obowiązku złożenia egzaminu bądź ukończenia aplikacji sędziowskiej w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury, lub pracy w charakterze asesora prokuratorskiego.
Zasady funkcjonowania sędziów w Polsce
Sędziowie w Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie funkcjonującego prawa są:
Dotyczy ich także:
Czas pracy sędziego jest nienormowany, co jest konsekwencją zakresu zadań konkretnego sędziego.
Wyjątek od tych zasad stanowią sędziowie Trybunału Konstytucyjnego, których na kadencję wybiera Sejm RP, oraz sędziowie Trybunału Stanu orzekający jedynie w razie konieczności zwołania Trybunału Stanu.
Wynagrodzenie sędziów w związku z powyższymi ograniczeniami jest gwarantowane przez Konstytucję RP w art. 178 ust. 2, która zapewnia im warunki pracy oraz wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków.
Sędziowie na mocy art. 69 Prawa o ustroju sądów powszechnych przechodzą w stan spoczynku z dniem ukończenia 65. r. ż. Sędzia może jednak w terminie do sześciu miesięcy przed ukończeniem 65. r. ż. oświadczyć ministrowi sprawiedliwości wolę dalszego pełnienia funkcji. W przypadku wniosku złożonego przez sędziego o przejście w stan spoczynku, wymagane jest ukończenie 55 lat przez kobiety i 60 lat przez mężczyzn. Kobieta powinna posiadać co najmniej 25‑letni staż, a mężczyzna 30‑letni staż na stanowisku sędziowskim. Decyzja Krajowej Rady Sądownictwa o przeniesieniu sędziego w stan spoczynku może nastąpić z powodu choroby lub utraty sił orzeczonych przez lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, który może uznać, że jest on trwale niezdolny do pełnienia obowiązków sędziego.
Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów
Pełnienie funkcji sędziego może się wiązać z przewinieniami służbowymi, obrazą przepisów prawnych, uchybieniem godności sędziego. W takich sytuacjach sędziowie odpowiadają dyscyplinarnie. Do kar dyscyplinarnych zaliczamy:
upomnienie;
naganę;
obniżenie wynagrodzenia zasadniczego od 5 do 50% na okres od sześciu miesięcy do dwóch lat;
usunięcie z zajmowanej funkcji;
przeniesienie na inne miejsce służbowe;
złożenie sędziego z urzędu.
Sędziowie odpowiadają dyscyplinarnie przed sądami dyscyplinarnymi działającymi przy sądach apelacyjnych i Izbą Dyscyplinarną Sądu Najwyższego. W przypadku sędziów sądów administracyjnych funkcję dyscyplinarną pełni Naczelny Sąd Administracyjny, w przypadku sędziów wojskowych kary dyscyplinarne orzekają wojskowe sądy okręgowe i Izba Dyscyplinarna Sądu Najwyższego. Sprawy dyscyplinarne dotyczące sędziów Sądu Najwyższego podlegają orzecznictwu Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego, dla sędziów Trybunału Konstytucyjnego rolę dyscyplinarną pełni Trybunał Konstytucyjny.
Ławnicy
Art. 182 Konstytucji RP gwarantuje udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości przez udział ławnikówławników w rozprawie sądowej, co jest określone w ustawie. Ławnicy to sędziowie społeczni, nie zawodowi członkowie zespołów orzekających, którzy orzekają w sprawach sądowych. Są oni niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji RP oraz ustawom. Ich prawa, mimo braku przygotowania zawodowego, są równe prawom sędziów oraz asesorów sądowych. Ławnicy w trakcie narady i głosowania nad wyrokiem mają taki sam głos, jak sędziowie zawodowi, z tym zastrzeżeniem, że ławnik nie może przewodniczyć rozprawie sądowej i nie musi uzasadniać odrębnego zdaniaodrębnego zdania w przypadku jego złożenia.
Słownik
uprawnienie sędziów chroniące ich przed odpowiedzialnością prawną wynikającą z pełnionej przez nich funkcji
wybierany przez radę gminy niezawodowy członek składu orzekającego w polskich sądach
(z łac. votum separatum); sytuacja, kiedy dana osoba ma inne zdanie niż większość podejmująca daną decyzję