Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Druga wojna światowa spowodowała nie tylko katastrofę humanitarną, ale także załamanie aksjologiiaksjologiaaksjologii, na której oparta była cała kultura europejska. W twórczości czasów wojennych, np. tej reprezentowanej przez pokolenie Kolumbów, ważne miejsce zajmowało pytanie „dlaczego?”, świadczące o potrzebie odnalezienia sensu w środku wojennej hekatombyhekatombahekatomby. W utworach powstających u schyłku wojny i tuż po jej zakończeniu na pierwszy plan wysunęło się natomiast pytanie „co dalej?”. Twórcy tacy jak Czesław Miłosz (tom Ocalenie wydany w 1945 roku), Tadeusz Różewicz (tom Niepokój wydany w 1947 roku) czy Gustaw Herling‑Grudziński (Inny świat wydany w 1951 roku) podjęli próbę wyrażenia doświadczenia wojennej traumytraumatraumy. Zainicjowana w ich dziełach praca żałobypraca żałobypraca żałoby – emocjonalnego przeżycia i intelektualnego opracowania tej traumy – trwa w literaturze polskiej i europejskiej do dziś.

bg‑cyan
  1. Wymień bohaterów literackich, dla których najważniejsze w życiu były następujące wartości: honor, wolność, miłość, wiara, prawo, sprawiedliwość społeczna. Podaj tytuły utworów, w których występują ci bohaterowie, i przypomnij autorów tych dzieł.

  2. Jak wskazani przez ciebie bohaterowie realizowali te wartości w życiu? Co byli w stanie dla nich poświęcić?

  3. Która z wymienionych postaci zasługuje, twoim zdaniem, na szczególną uwagę? Wyjaśnij dlaczego.

  4. W jaki inny sposób niż za pośrednictwem kreacji bohatera literatura mówi o wartościach?

  5. Przypomnij utwory literackie poruszające problem zmagania człowieka z historią. Jakich wydarzeń one dotyczą? W jaki sposób ukazywany jest w nich świat?

  6. Omów postawy, które przyjmowali bohaterowie tych dzieł literackich.

  7. Scharakteryzuj ludzi władzy w tych utworach.

RzX9TBvfQGQgo
Żałoba to czas smutku przeżywany po starcie kogoś bliskiego. Może także wiązać się z utratą jakiegoś abstraktu, np. ojczyzny, wolności, ideału. Niekiedy żałobie towarzyszy melancholia. Cechuje ją m.in. głębokie przygnębienie, brak zainteresowania światem zewnętrznym, utrata zdolności przeżywania radości i pozytywnych emocji, zahamowanie codziennej aktywności oraz obniżenie poczucia własnej wartości.
Źródło: x1klima, dostępny w internecie: Flickr, licencja: CC BY-ND 2.0.
Tadeusz Lubelski Praca żałoby (fragmenty)

W refleksji krytycznej nad stanem rodzimej kultury po 1989 roku powraca zarzut wiążący się z nieodbyciem żałoby, niezbędnej do normalnego funkcjonowania kultury. W dzisiejszej refleksji antropologicznej określenie to kojarzy się natychmiast z zaproponowanym przez Zygmunta Freuda przeciwstawieniem żałoby i melancholii. U Freuda pojęcie „żałoby” odnosi się oczywiście, zgodnie ze swoim pierwotnym znaczeniem, do życia jednostkowego polega na uzmysłowieniu sobie nieodwracalności straty ukochanej osoby i odcierpieniu jej. Po przeprowadzeniu tej pracy ludzkie „ja” „jest na powrót wolne i niezahamowane”. Niedokonanie żałoby prowadzi do melancholii; wówczas „ja” „ubożeje i pustoszeje”. Rozróżnienie to sprawdza się także w wiedzy o kulturze: społeczeństwu niezbędna jest „praca żałoby”, odbywana za pośrednictwem kultury i polegająca na uzmysłowieniu sobie strat wynikających ze spotykających je klęsk i niepowodzeń. Społeczeństwo polskie miało całą listę takich klęsk do przepracowania: tragiczne wydarzenia II wojny światowej, Holocaust, stalinizm, doświadczenie PRL, także klęskę złudzenia, jakie stanowił system komunistyczny. Jeśli „praca żałoby” po nich nie zostaje odbyta, tworzy się luka, zagrażająca społecznemu zdrowiu. Kino miało tu do wykonania swoją cząstkę.

[...]
Ogromny odzew zdobył [...] film, który reżyser [Andrzej Wajda] zrealizował w zgodzie ze zbiorowymi przeświadczeniami, zarazem jednak wyjątkowy: Katyń(2007, nominacja do Oscara). [...] Słowo „Katyń” jest wszak w naszej kulturze nie tylko synonimem tragedii związanej ze śmiercią dwudziestu kilku tysięcy zamordowanych polskich oficerów i nie tylko znakiem zbrodni stalinowskiej; jest także synonimem kłamstwa, którego uporczywość (fałszywa wersja, mówiąca o hitlerowskiej odpowiedzialności za tę zbrodnię, obowiązywała w krajowym dyskursie publicznym niemal do samego końca PRL) łączyła się ze zbiorowym upokorzeniem Polaków, pozbawionych prawa do prawdy o własnej przeszłości. Prawdziwa opowieść o zbrodni katyńskiej miała odegnać to wieloletnie upokorzenie.

praca Źródło: Tadeusz Lubelski, Praca żałoby (fragmenty) , [w:] tegoż, Historia kina polskiego. Twórcy, filmy, konteksty.

Polecenia

R1SzSQLatOA4h1
1. Na podstawie tekstu Tadeusza Lubelskiego wyjaśnij, jak Freud rozumiał „pracę żałoby”, a w jaki sposób tę koncepcję tłumaczy współczesna antropologia. 2. Na czym polega żałoba, a na czym – melancholia? 3. Jaką żałobę, zdaniem Lubelskiego, ma do przepracowania społeczeństwo polskie? 4. Jaki cel terapeutyczny, według autora tekstu, miało zrealizowanie przez Andrzeja Wajdę filmu „Katyń”? 5. Omów rolę wybranego przez ciebie tekstu literackiego w przepracowaniu polskiej żałoby, o której pisze Tadeusz Lubelski.

Słownik

aksjologia
aksjologia

(gr. axia – wartość, logia – wiedza, nauka) dziedzina filozofii zajmująca się wartościami

hekatomba
hekatomba

(gr. hekatón – sto, bous byk, w starożytności wielka, składana bogom publicznie ofiara) dramatyczne wydarzenie powodujące śmierć wielu osób

praca żałoby
praca żałoby

w psychoanalizie Zygmunta Freuda proces przeżywania straty ukochanej osoby lub cenionej wartości; według Freuda pomyślnie przebiegającą pracę żałoby zwieńcza odnalezienie nowego obiektu przywiązania

trauma
trauma

(gr. trauma – rana) trwały uraz psychiczny spowodowany nagłym i bolesnym doświadczeniem (np. śmiercią bliskiej osoby, zagrożeniem śmiercią)