Podstawy konstytucyjne i prawne sądownictwa administracyjnego

Podstawy prawnego działania sądów administracyjnych znajdują się w Konstytucji RP. Na mocy art. 175 ustawy zasadniczej sądy administracyjne stanowią część systemu sądownictwa, który sprawuje wymiar sprawiedliwości w Polsce. Sądownictwo administracyjne jest odrębne od sądownictwa powszechnego i wojskowego, nad którymi nadzór sprawuje Sąd Najwyższy. Obejmuje ono wojewódzkie sądy administracyjne jako sądy pierwszej instancji oraz Naczelny Sąd AdministracyjnyNaczelny Sąd AdministracyjnyNaczelny Sąd Administracyjny jako sąd odwoławczy, sprawujący nadzór judykacyjny i organizacyjny nad sądami pierwszej instancji.

Zgodnie z art. 184 konstytucji Naczelny Sąd Administracyjny oraz wojewódzkie sądy administracyjne sprawują, w zakresie określonym w ustawie, kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej.

Kontrola sądowa jest formą zewnętrznej kontroli nad działalnością administracji. Poddanie administracji kontroli sądów wywodzi się z dążenia do stworzenia jednostce ochrony przed działaniami władzy publicznej.

Organy sądownictwa administracyjnego

Art. 2 ustawy Prawo o ustroju sądów administracyjnych za sądy administracyjne uznaje:

a) wojewódzkie sądy administracyjnewojewódzki sąd administracyjnywojewódzkie sądy administracyjne;

b) Naczelny Sąd Administracyjny.

Wojewódzkie sądy administracyjne (WSA)

Sprawy należące do właściwości sądów administracyjnych rozpoznają w pierwszej instancji wojewódzkie sądy administracyjne. Co do zasady rozpoznają one wszystkie sprawy sądowoadministracyjne, z zastrzeżeniem spraw podlegających kognicjikognicjakognicji Naczelnego Sądu Administracyjnego. Wojewódzkie sądy administracyjne są tworzone dla jednego województwa lub dla ich większej liczby. Obecnie istnieje szesnaście wojewódzkich sądów administracyjnych.

Organy wojewódzkich sądów administracyjnych

Według ustawy Prawo o ustroju sądów administracyjnych do organów wojewódzkiego sądu administracyjnego (WSA) zalicza się:

a) prezesa sądu;

b) zgromadzenie ogólne sędziów wojewódzkiego sądu administracyjnego;

c) kolegium wojewódzkiego sądu administracyjnego.

Prezes WSA jest powoływany i odwoływany spośród sędziów danego wojewódzkiego sądu administracyjnego albo spośród sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego przez prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, po uzyskaniu pozytywnej opinii Kolegium Naczelnego Sądu Administracyjnego bądź zgromadzenia ogólnego danego sądu administracyjnego. Prezes wojewódzkiego sądu administracyjnego jest organem podległym prezesowi NSA w zakresie administracji sądowej.

Na zgromadzenie ogólne WSA składają się wszyscy sędziowie wojewódzkiego sądu administracyjnego. Kolegium WSA jest organem kadencyjnym, powoływanym na okres trzech lat. Jego przewodniczącym jest prezes wojewódzkiego sądu administracyjnego.

Wojewódzki sąd administracyjny dzieli się na wydziały, które tworzy i znosi prezes NSA. On też określa liczbę sędziów i wiceprezesów w wojewódzkim sądzie administracyjnym. Wydziałem kieruje prezes, wiceprezes albo wyznaczony sędzia.

Składy sędziowskie w WSA

Na mocy art. 16 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi sąd administracyjnysąd administracyjnysąd administracyjny orzeka co do zasady w składzie trzech sędziów, chyba że ustawa stanowi inaczej. W tym samym przepisie przewiduje się już dwa zastrzeżenia, a mianowicie takie, że:

a) co do zasady, z wyjątkami przewidzianymi w ustawie, sąd administracyjny na posiedzeniu niejawnym orzeka w składzie jednego sędziego;

b) przewodniczący składu orzekającego wydaje zarządzenia jednoosobowo poza rozprawą.

Poza tym w składzie jednoosobowym prowadzone jest postępowanie uproszczone przed wojewódzkim sądem administracyjnym. Również postępowanie mediacyjne prowadzone jest przez jednego sędziego lub referendarza sądowego. 

Naczelny Sąd Administracyjny (NSA)

Według art. 3 ustawy Prawo o ustroju sądów administracyjnych Naczelny Sąd Administracyjny sprawuje nadzór nad działalnością wojewódzkich sądów administracyjnych w zakresie orzekania w trybie określonym ustawami, w szczególności:

a) rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń tych sądów;

b) podejmuje uchwały wyjaśniające zagadnienia prawne;

c) rozpoznaje inne sprawy należące do właściwości NSA na mocy innych ustaw.

Zgodnie z art. 32 ustawy Prawo o ustroju sądów administracyjnych Naczelny Sąd Administracyjny ma siedzibę w Warszawie.

Co i kogo kontrolują sądy administracyjne?

Sądy administracyjne sprawują kontrolę działalności administracji publicznej i stosują środki przewidziane w ustawie. Kontrola ta obejmuje orzekanie w sprawach skarg na:

• decyzje administracyjne;

• postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym, na które służy zażalenie albo kończące postępowanie, a także na postanowienia rozstrzygające sprawę co do istoty;

• postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym, na które służy zażalenie;

• inne niż dotychczas wskazane akty lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa;

• akty prawa miejscowego organów jednostek samorządu terytorialnego i terenowych organów administracji rządowej;

• inne niż powyżej wskazane akty organów jednostek samorządu terytorialnego i ich związków, podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej;

• akty nadzoru nad działalnością organów jednostek samorządu terytorialnego;

• bezczynność organów w przypadku obowiązku wydania decyzji administracyjnej, postanowienia, na które służy zażalenie, albo kończącego postępowanie, jak też rozstrzygającego sprawę co do istoty, w tym w postępowaniu zabezpieczającym i egzekucyjnym oraz podjęcia innych czynności bądź aktów z zakresu administracji publicznej dotyczących uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa.

Słownik