Pojęcie separatyzmu

SeparatyzmemseparatyzmSeparatyzmem nazywamy dążenia danego obszaru znajdującego się w obrębie konkretnego państwa do oderwania się i samostanowienia o sobie. Zjawisko separatyzmu jest bardzo stare, ale obecnie zyskuje na znaczeniu, ponieważ pojawiło się w wielu miejscach na świecie. Jedną z podstawowych przyczyn separatyzmu jest to, że granice państw nie pokrywają się z granicami etnicznymi, które wyznaczają obszar zamieszkiwany przez daną ludność. W społeczeństwach poszczególnych państw doszło do wykształcenia się stereotypów narodowych, określających, jak postrzegana jest dana społeczność, najczęściej przez pryzmat jej wad i ułomności. Od takiego myślenia już tylko krok do nacjonalizmu, w którym własny język, kultura, tożsamość narodowa czy historia są wykorzystywane do osiągnięcia celu, którym jest najczęściej secesja, oderwanie danego terytorium od państwa, i utworzenie własnego. Kolejnym zespołem przyczyn ruchów separatystycznych są elementy cywilizacyjno‑kulturowe i gospodarcze. Przykładem może być konflikt regionalny w wielu krajach, gdzie bogatsze części w większym stopniu partycypują w kosztach tych uboższych, co prowadzi do niesnasek i chęci zmiany tej sytuacji.

R17FFifwUrIS1

Zdjęcie przedstawia duży stadion sportowy, częściowo wypełniony ludźmi. Na wyższej z trybun wisi transparent z napisem "Katalonia nie należy do Hiszpanii".

Separatyzm w świetle prawa międzynarodowego

Prawo do samostanowienia danego terytorium wynika z Konwencji o prawach i obowiązkach państw z 26 grudnia 1933 roku w Montevideo i Rezolucji Zgromadzenia ONZ 2154 z dnia 14 grudnia 1960 roku.  Na konferencji w Montevideo ustalono, że za prawne kryterium państwowości przyjmuje się taką sytuację, gdy państwo posiada w myśl art. 1:

• ludność;

• określone terytorium;

• skuteczny aparat państwowy;

• uznanie międzynarodowe.

Samostanowienie może się dokonać w formie secesji, która jest legalna, jeżeli państwo, z którego ona następuje, wyrazi na nią zgodę lub w sytuacji, gdy jest to secesja ochronna, mająca zabezpieczyć prawa ludzi żyjących pod reżimem kolonialnym lub celowo gnębionych. W innych sytuacjach jest ona nielegalna, szczególnie jeżeli narusza integralność państwa.

Ruchy separatystyczne na świecie

Wiele państw na świecie ma problemy z rodzącymi się ruchami separatystycznymi. Separatyzm może mieć różne przyczyny i podłoża. Najczęściej jest konsekwencją wieloetniczności państw, w których tylko jedna nacja jest u władzy, podczas gdy pozostałe muszą jej słuchać, co z czasem budzi sprzeciw. Inna przyczyna to brak pokrywania się granic państw z granicami etnicznymi, w rezultacie dana ludność zamieszkuje w więcej niż jednym państwie. Przykładem mogą być Kurdowie, którzy mieszkają w Kurdystanie podzielonym między cztery kraje. Od problemów z ruchami separatystycznymi nie są wolne państwa europejskie, które muszą znaleźć pomysł na rozwiązanie swoich problemów, np. w Belgii, gdzie istnieje rozdźwięk między Flamandami i Walonami. Hiszpania ma problemy z trzema ruchami separatystycznymi, które destabilizują sytuację polityczną w tym kraju:

• separatyzm kataloński, który sięga X wieku i dąży do poszerzenia autonomiiautonomiaautonomii;

• separatyzm baskijski o bardzo nacjonalistycznym podłożu, z działającą aktywnie do 2018 r. organizacją terrorystyczną Euskadii Ta Askatasuna (ETA), który dąży do niepodległości Kraju Basków;

• separatyzm galisyjski, który głosi poglądy nacjonalistyczne, ale bez idei secesji od Hiszpanii.

Szkocja, będąca częścią Wielkiej Brytanii, o niepodległości nieśmiało zaczęła myśleć w latach 70. XX wieku. W tym celu przeprowadzone zostało referendum. Podobne nastroje panują w Walii i Irlandii Północnej. Francja ma problem z separatyzmem na Korsyce i w Bretanii. Korsyka od dawna dąży do samodzielności, a Bretania – w większości zamieszkana przez Bretończyków, odwołuje się do przeszłości, gdy była królestwem. Zjawiskiem nowym we Francji są coraz częstsze głosy z Alzacji, która też chciałaby autonomii.

We Włoszech jest wyraźny podział na Północ i Południe. Działająca na północy Liga Północna dąży do utworzenia niezależnego państwa, twierdząc, że ma dość utrzymywania Południa. Innym problemem są dążenia Sycylii, która myśli o secesji.

Mechanizmem napędowym tendencji separatystycznych współczesnego świata był upadek komunizmu i Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich. Na jego obszarze powstały nowe państwa, które jak Gruzja mają liczne problemy z separatyzmem ze strony Abchazów, Adżarów i Osetyńców. Podobnie dzieje się Mołdawii, gdzie jest problem NaddniestrzaNaddniestrzeNaddniestrza i Gagauzów.

Regiony w Europie domagające się niepodległości lub autonomii

W Rzeczypospolitej Polskiej, która uchodzi za kraj jednolity narodowościowo, mamy do czynienia z Ruchem Autonomii ŚląskaRuch Autonomii Śląska (RAŚ)Ruchem Autonomii Śląska, który reprezentuje Ślązaków. Nawiązując do czasów II Rzeczypospolitej, stowarzyszenie domaga się autonomii dla Górnego Śląska w ramach zdecentralizowanego państwa regionalnego. Dążenia te nie wiążą się ze zmianą granic państwa.

Narodowa puszka Pandory

W „Gazecie Wyborczej” sytuację wywołaną licznymi separatyzmami na świecie określono narodową puszką Pandory. Jej otwarcie może doprowadzić do bardzo poważnych następstw w postaci rozpadu licznych państw lub utraty przez nie części terytoriów. Z drugiej strony nowo powstałe organizmy państwowe mogą doprowadzić do całkowitej destabilizacji sytuacji na świecie, tym bardziej, że wiele tych narodów zamieszkuje na terytorium więcej niż jednego państwa. Przykładem mogą być chociażby Kurdowie czy Tamilowie. Należy pamiętać, że żadne z państw nie chce tracić swojego terytorium i dlatego zrobi wszystko, by je utrzymać w całości. Ten obustronny upór prowadzi często do wojen domowych, które powodują łamanie praw człowieka oraz zbrodnie ludobójstwa. Tendencje separatystyczne wydają się nieuniknione, ale sposoby ich rozwiązywania pozostawiają wiele do życzenia, ponieważ często kończą się przemocą i walką.

Reakcja na ruchy separatystyczne

Reakcja poszczególnych państw na ruchy separatystyczne na ich terytorium jest różna. Zależy ona od tego, w jaki sposób jest postrzegana działalność organizacji i ruchów separatystycznych – czy są one pokojowe, czy też nastawione na walkę (często o podłożu terrorystycznym, jak w przypadku Irlandii, Czeczenii czy Basków). Część badaczy uważa, że tendencje uniwersalistyczne i destrukcyjne są naturalnym zjawiskiem na świecie. Jedne państwa powstają, inne upadają lub rozpadają się na mniejsze. Zwalczanie separatyzmu staje się, niestety, podstawową metodą rozwiązywania problemu w większości państw. To nakręca spiralę przemocy, uaktywniają się organizacje terrorystyczne i dochodzi do przelewu krwi i niewinnych ofiar. Przykładem mogą być czeczeńskie ataki na teatr na Dubrowce czy szkołę w Biesłanie. A to tylko wierzchołek góry problemów z separatyzmem na świecie.

Słownik