Przeczytaj
Twórczość literacka i publicystycznapublicystyczna Elizy Orzeszkowej dotycząca trudnej sytuacji kobiet nie była efektem wyłącznie zawodowych zainteresowań pisarki. Wynikała przede wszystkim z jej przeżyć i osobistych doświadczeń. Urodzona w 1841 roku Orzeszkowa odebrała wykształcenie typowe dla żyjącej w XIX wieku młodej szlachcianki - najpierw zajmowały się nią zagraniczne bonybony, następnie ukończyła pensję sakramentek w Warszawie. Lata nauki uważała za czas bezmyślności i razem lekkomyślności
, a zdobyte w szkole informacje określała mianem bezużytecznych. Pisała:
Kilka słów o kobietach[...] większość trwa w tym przekonaniu, że uczenie się fizjologii albo anatomii jest najwyższą nieprzyzwoitością dla kobiety, dla której jeden tylko fenomen wykazany pierwszą z tych nauk ma pewną wartość, a tym jest, że: serce znajduje się z lewej strony piersi. Z astronomii za dostateczną dla kobiety uznano wiadomość, że ziemia ma kształt kuli z dwóch boków spłaszczonej i że gwiazdy są oczami aniołów patrzących z góry na ten padół płaczu. W fizyce największe stosunkowo uczyniono postępy, boć każda już kobieta mniej więcej wie, dlaczego w pokoju zimnym para z ust wychodzi, skąd się deszcz bierze, czym są obłoki.
Uzdolniona literacko Orzeszkowa nie mogła po ukończeniu szkoły poświęcić się pisarstwu, gdyż rodzina nie akceptowała jej zawodowych aspiracji. Jak zauważa Marta Żmigrodzka:
Orzeszkowa. Młodość pozytywizmu[...] matka pisarki od początku nie była przychylna karierze pisarki, jaką wybrała Eliza. Uważała bowiem, że porządna kobieta nie powinna »kalać się« jakąkolwiek pracą, nawet literacką. Ponadto nie godziła się z wieloma poglądami córki, która walczyła przecież o równouprawnienie kobiet oraz o prawo do pracy i nauki dla nich. Według pani Widackiej [matki], od znajomości algebry ważniejsza była umiejętność zachowania w towarzystwie i przestrzeganie dobrych manier.
Małżeństwo z dużo starszym Piotrem Orzeszką, mające pomóc 17‑letniej dziewczynie wyzwolić się spod kurateli matki, ostatecznie przyniosło kolejne rozczarowania. Mąż nie podzielał demokratycznych poglądów Orzeszkowej, która w czasie powstania styczniowego była łączniczką partyzantów, pomagała w przewiezieniu za granicę , zaopatrywała powstańców w żywność.
Kiedy w wyniku popowstaniowych represji męża Orzeszkowej zesłano w głąb Rosji, ta zdecydowała się nie towarzyszyć mu na wygnaniu i unieważnić małżeństwo. Pisarka najpierw wróciła do majątku rodziców, gdzie mając do dyspozycji dobrze zaopatrzoną bibliotekę ojca, poznawała XVIII- i XIX‑wiecznych klasyków. Następnie osiedliła się w Grodnie, gdzie nawiązała kontakty ze środowiskiem „Tygodnika Ilustrowanego” oraz „Przeglądu Tygodniowego”, w których regularnie publikowała swoje teksty.
Orzeszkowa była jedną z pierwszych Polek, które publicznie zabrały głos w sprawie emancypacji kobiet na ziemiach polskich. Jak zauważa Joanna Jaśkiewicz:
Kobiety-matki w wybranych tekstach publicystycznych Elizy OrzeszkowejAutorka Kilku słów o kobietach postanowiła zmienić sytuację kobiet. Obserwując każdego dnia żony i matki oddające się jedynie bezcelowym rozrywkom, zaniedbujące obowiązki, a niekiedy trwoniące cały dobytek na błyskotki i nowe suknie, Orzeszkowa zastanawiała się, czemu tak się dzieje. Postanowiła znaleźć odpowiedź na pytanie, dlaczego kobiety niszczą swoje życie i swoich rodzin, by wskazać im właściwą drogę – edukację.
Orzeszkowa podejmowała w swoich tekstach kwestie dotyczące wykształcenia kobiet, ich wynagrodzenia za wykonywaną pracę, obyczajowości - uważała, że związek kobiety i mężczyzny powinien opierać się na autentycznym partnerstwie.
Określano ją mianem nauczycielki narodu polskiego
i pierwszej polskiej feministki
czy matki mądrej emancypacji
. Wkład Orzeszkowej w walkę o zmianę sposobu postrzegania kobiet i ich społecznej roli był ogromny. Jej teksty stały się inspiracją dla późniejszych polskich działaczy społecznych, orędowników poprawy sytuacji kobiet - odwoływał się do nich pisarz i krytyk teatralny – Tadeusz ŻeleńskiTadeusz Żeleński, nawiązywała do nich .
Słownik
(łac. publicus – powszechny, społeczny) – gatunki wypowiedzi w środkach komunikacji społecznej (prasa, radio, telewizja, Internet etc.) podejmujące aktualne w danym momencie tematy dotyczące m.in. kultury, polityki, społeczeństwa; zawierają opinie dziennikarzy, którzy prezentując własny punkt widzenia, dążą do kształtowania opinii publicznej; do gatunków publicystyki należą m.in.: reportaż, felieton, recenzja