Przeczytaj
Twórczość literacka i publicystycznapublicystyczna Elizy Orzeszkowej dotycząca trudnej sytuacji kobiet nie była efektem wyłącznie zawodowych zainteresowań pisarki. Wynikała przede wszystkim z jej przeżyć i osobistych doświadczeń. Urodzona w 1841 roku Orzeszkowa odebrała wykształcenie typowe dla żyjącej w XIX wieku młodej szlachcianki - najpierw zajmowały się nią zagraniczne bonybony, następnie ukończyła pensję sakramentek w Warszawie. Lata nauki uważała za czas bezmyślności i razem lekkomyślności
, a zdobyte w szkole informacje określała mianem bezużytecznych. Pisała:
Kilka słów o kobietach[...] większość trwa w tym przekonaniu, że uczenie się fizjologii albo anatomii jest najwyższą nieprzyzwoitością dla kobiety, dla której jeden tylko fenomen wykazany pierwszą z tych nauk ma pewną wartość, a tym jest, że: serce znajduje się z lewej strony piersi. Z astronomii za dostateczną dla kobiety uznano wiadomość, że ziemia ma kształt kuli z dwóch boków spłaszczonej i że gwiazdy są oczami aniołów patrzących z góry na ten padół płaczu. W fizyce największe stosunkowo uczyniono postępy, boć każda już kobieta mniej więcej wie, dlaczego w pokoju zimnym para z ust wychodzi, skąd się deszcz bierze, czym są obłoki.
Źródło: Eliza Orzeszkowa, Kilka słów o kobietach, Warszawa 1964, s. 103.
Uzdolniona literacko Orzeszkowa nie mogła po ukończeniu szkoły poświęcić się pisarstwu, gdyż rodzina nie akceptowała jej zawodowych aspiracji. Jak zauważa Marta Żmigrodzka:
Orzeszkowa. Młodość pozytywizmu[...] matka pisarki od początku nie była przychylna karierze pisarki, jaką wybrała Eliza. Uważała bowiem, że porządna kobieta nie powinna »kalać się« jakąkolwiek pracą, nawet literacką. Ponadto nie godziła się z wieloma poglądami córki, która walczyła przecież o równouprawnienie kobiet oraz o prawo do pracy i nauki dla nich. Według pani Widackiej [matki], od znajomości algebry ważniejsza była umiejętność zachowania w towarzystwie i przestrzeganie dobrych manier.
Źródło: Marta Żmigrodzka, Orzeszkowa. Młodość pozytywizmu, Warszawa 1965, s. 20.
Małżeństwo z dużo starszym Piotrem Orzeszką, mające pomóc 17‑letniej dziewczynie wyzwolić się spod kurateli matki, ostatecznie przyniosło kolejne rozczarowania. Mąż nie podzielał demokratycznych poglądów Orzeszkowej, która w czasie powstania styczniowego była łączniczką partyzantów, pomagała w przewiezieniu za granicę , zaopatrywała powstańców w żywność.
Kiedy w wyniku popowstaniowych represji męża Orzeszkowej zesłano w głąb Rosji, ta zdecydowała się nie towarzyszyć mu na wygnaniu i unieważnić małżeństwo. Pisarka najpierw wróciła do majątku rodziców, gdzie mając do dyspozycji dobrze zaopatrzoną bibliotekę ojca, poznawała XVIII- i XIX‑wiecznych klasyków. Następnie osiedliła się w Grodnie, gdzie nawiązała kontakty ze środowiskiem „Tygodnika Ilustrowanego” oraz „Przeglądu Tygodniowego”, w których regularnie publikowała swoje teksty.
Orzeszkowa była jedną z pierwszych Polek, które publicznie zabrały głos w sprawie emancypacji kobiet na ziemiach polskich. Jak zauważa Joanna Jaśkiewicz:
Kobiety-matki w wybranych tekstach publicystycznych Elizy OrzeszkowejAutorka Kilku słów o kobietach postanowiła zmienić sytuację kobiet. Obserwując każdego dnia żony i matki oddające się jedynie bezcelowym rozrywkom, zaniedbujące obowiązki, a niekiedy trwoniące cały dobytek na błyskotki i nowe suknie, Orzeszkowa zastanawiała się, czemu tak się dzieje. Postanowiła znaleźć odpowiedź na pytanie, dlaczego kobiety niszczą swoje życie i swoich rodzin, by wskazać im właściwą drogę – edukację.
Źródło: Joanna Jaśkiewicz, Kobiety-matki w wybranych tekstach publicystycznych Elizy Orzeszkowej, „Folia Litteraria Polonicafoli” 2010, nr 13, s. 149.
Orzeszkowa podejmowała w swoich tekstach kwestie dotyczące wykształcenia kobiet, ich wynagrodzenia za wykonywaną pracę, obyczajowości - uważała, że związek kobiety i mężczyzny powinien opierać się na autentycznym partnerstwie.
Określano ją mianem nauczycielki narodu polskiego
i pierwszej polskiej feministki
czy matki mądrej emancypacji
. Wkład Orzeszkowej w walkę o zmianę sposobu postrzegania kobiet i ich społecznej roli był ogromny. Jej teksty stały się inspiracją dla późniejszych polskich działaczy społecznych, orędowników poprawy sytuacji kobiet - odwoływał się do nich pisarz i krytyk teatralny – Tadeusz ŻeleńskiTadeusz Żeleński, nawiązywała do nich .
Słownik
(łac. publicus – powszechny, społeczny) – gatunki wypowiedzi w środkach komunikacji społecznej (prasa, radio, telewizja, Internet etc.) podejmujące aktualne w danym momencie tematy dotyczące m.in. kultury, polityki, społeczeństwa; zawierają opinie dziennikarzy, którzy prezentując własny punkt widzenia, dążą do kształtowania opinii publicznej; do gatunków publicystyki należą m.in.: reportaż, felieton, recenzja