Wojsko na wychodźstwie

Pomimo klęski kampanii wrześniowej 1939 r. Polacy u boku aliantów kontynuowali walkę z Niemcami poza obszarem okupowanego kraju. Premier rządu na wychodźstwie i wódz naczelny gen. Władysław Sikorski uznał odtworzenie armii polskiej we Francji za swoje kluczowe zadanie. Już wiosną 1940 r. miał do dyspozycji kilkudziesięciotysięczne wojsko. Jego trzon stanowili przedstawiciele Polonii francuskiej (32 tys. osób), uciekinierzy z obozów internowanych na Węgrzech i Rumunii oraz ochotnicy, którym udało się przedostać do Francji z okupowanego kraju (37 tys.). Ponadto tworzące się Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie zasilili ochotnicy z Belgii (2 tys.) i poborowi z Wielkiej Brytanii (900). Obok sił lądowych i lotnictwa w portach brytyjskich powstawała polska flota wojenna. Sikorski planował, że Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich, jedna z polskich jednostek wojskowych utworzonych we Francji, wesprze Finów w czasie wojny zimowej (30 listopada 1939 – 13 marca 1940) przeciwko ZSRS. Zakończenie wojny zimowej udaremniło te zamiary. Zamiast tego podhalańczycy, jako część sił alianckich, przeszli chrzest bojowy w walkach z Niemcami w Norwegii wiosną 1940 r. Brygada Podhalańska, będziecie pierwszą wielką jednostką naszej nowej armii polskiej, która pójdzie bić Niemców – zagrzewał do boju swoich żołnierzy gen. Władysław Sikorski.

Indeks dolny Dane za: Olgierd Terlecki, Generał Sikorski, Kraków 1981, s. 183. Indeks dolny koniec_{Dane za: Olgierd Terlecki, Generał Sikorski, Kraków 1981, s. 183.}

Indeks dolny Cytat za: artykuł Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich, Wikicytaty.org. Indeks dolny koniec_{Cytat za: artykuł Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich, Wikicytaty.org.}

RGgeTzU1USh60

Zdjęcie przedstawia żołnierzy Samodzielnej Brygady Strzelców podhalańskich, którzy przyglądają się swoim dowódcom oraz prezydentowi Władysławowi Raczkiewiczowi. Dowódcy salutują, żołnierze stoją na baczność.

R1OCSbzWsslFF

Zdjęcie przedstawia polskich żołnierzy z oddziałów I Korpusu. Żołnierze stoją na baczność, w rzędach, są uzbrojeni w karabiny. Wzdłuż pierwszego rzędu przechodzą Winston Churchill i generał Władysław Sikorski oraz inni oficerowie.

RloaofBJ8hoiO

Zdjęcie przedstawia polskich żołnierzy z Brygady Karpackiej w Tobruku. Żołnierze stoją na baczność, w rzędach. Wzdłuż pierwszego rzędu przechodzi generał Władysław Sikorski oraz inni oficerowie, wszyscy salutują do żołnierzy.

R17SnKxkZFs3o

Zdjęcie przedstawia grupę polskich i angielskich żołnierzy. Na pierwszym planie widoczny jest generał Władysław Sikorski, który wskazuje coś lewą ręką.

Polacy wzięli udział w walkach o ważny strategicznie port Narwik – niezamarzający port przeładunkowy rudy żelaza położony za kołem polarnym (9 kwietnia – 8 czerwca 1940). Na skutek zagrożenia atakiem niemieckim Francji wojska alianckiealiancialianckie, a wśród nich Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich, wycofały się z Norwegii. Podczas wojny obronnej Francji (10 maja – 25 czerwca 1940) podhalańczycy zostali rozbici i rozproszeni przez przeważające siły niemieckie. Część żołnierzy przedostała się do Wielkiej Brytanii lub zasiliła szeregi francuskiego ruchu oporu. Nie wszystkie polskie jednostki były w pełni przygotowane do konfrontacji ze znakomicie zorganizowaną, przeszkoloną i uzbrojoną armią niemiecką. Poważnie ucierpiała chociażby 10 Brygada Kawalerii Pancernej gen. Stanisława Maczka, która straciła cały sprzęt ciężki (wszystkie pojazdy).

RqPzVgmpQVccn

Zdjęcie przedstawia grupę dziesięciu lotników idących od strony samolotu w kierunku obiektywu. Są to młodzi mężczyźni z polskich mundurach lotniczych i kapokach.

Kampania francuska ogółem zaś spowodowała utratę dwóch trzecich polskiego dotychczasowego wysiłku zbrojnego na Zachodzie. Zdeterminowani, by kontynuować walkę, żołnierze przedzierali się przez Francję, Hiszpanię, aby z portów portugalskich dotrzeć do Wielkiej Brytanii, gdzie powstał I Korpus Polski (ok. 30 tys. osób). W całości uratowała się skierowana wcześniej do Syrii i niebiorąca udziału w walkach z Niemcami Brygada Strzelców Karpackich. Ocalały także polskie lotnictwo oraz marynarka wojenna. Polscy lotnicy odegrali pierwszoplanowe role podczas bitwy o Anglię (10 lipca – 31 października 1940). 303 DywizjondywizjonDywizjon Myśliwski „Warszawski” im. Tadeusza Kościuszki wziął udział w najcięższych bojach powietrznych w sierpniu i wrześniu 1940 r. W bitwie o Anglię uczestniczyły cztery polskie dywizjony: dwa bombowe (300 i 301), dwa myśliwskie (302 i 303) oraz 81 polskich pilotów w dywizjonach brytyjskich, w sumie 145 polskich pilotów. Odważni i niezwykle skuteczni polscy piloci zdobyli ogromny szacunek wśród Brytyjczyków. Lotnicy polskich dywizjonów stali się szeroko rozpoznawalnymi polskimi bohaterami narodowymi za sprawą literatury (Dywizjon 303 Arkadego Fiedlera) i kinematografii (np. Dywizjon 303. Prawdziwa historia w reżyserii Denisa Delicia z 2018 r.).

R1AxtFC2ScQm4

Zdjęcie przedstawia grupę polskich marynarzy stojących na mostku okrętu podwodnego ORP „Sokół”. Na pierwszym planie widać oficerów, za nimi stoją podoficerowie i szeregowi żołnierze. Kilku mężczyzn trzyma flagę z trupią czaszką i symbolami zatopionych statków oraz flagę III Rzeszy.

Ważną rolę w bitwie o Atlantyk, trwającej od 3 września 1939 do kapitulacji Niemiec w maju 1945 r., odegrała polska marynarka wojenna. Trzon polskiej marynarki wojennej stanowiły niszczyciele ORP „Błyskawica”, ORP „Grom” i ORP „Burza” oraz okręty podwodne ORP „Orzeł” i ORP „Wilk”. Dodatkowo Brytyjczycy wydzierżawili Polakom kilka własnych jednostek - m.in. ORP „Krakowiak”, ORP „Kujawiak” i ORP „Ślązak”. Szczególnie wsławił się ORP „Piorun”, który wziął udział w akcji zatopienia przez aliantów „Bismarcka”, najpotężniejszego niemieckiego pancernika. Olbrzymim hartem ducha zasłynęli także żołnierze Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich. Stacjonującej na Bliskim Wschodzie jednostce przypadło ciężkie zadanie obrony, wspólnie z Australijczykami, ważnej libijskiej twierdzy Tobruk nad Morzem Śródziemnym. Polacy utrzymali się tam od 21 sierpnia do 9 grudnia 1941 r., kiedy twierdzę odblokowali Brytyjczycy. Karpatczycy walczyli przeciwko siłom znakomitych niemieckich jednostek Afrika Korps w bardzo trudnym pustynnym klimacie i ekstremalnych warunkach sanitarnych. Polacy wykazali się niezwykłym uporem i zawziętością w walce. Z tego względu do karpatczyków przylgnęło zaszczytne określenie „szczurów Tobruku”. Hołdem dla żołnierzy Samodzielnej Brygady stał się wiersz Bolesława Kobrzyńskiego, poety, żołnierza, uczestnika walk o Tobruk:

„Za wolność się bić”

R19JzHv9IQGkh

Zdjęcie przedstawia żołnierza siłującego się z niedźwiedziem brunatnym, nazywanym kapralem Wojtkiem. Scenie przygląda się pięciu innych żołnierzy.

RP4eFyMBzvthN

Zdjęcie przedstawia siedzącego niedźwiedzia brunatnego, kaprala Wojtka. Zwierzę siedzi, ma uniesioną głowę ku górze i otwartą paszę. Obok stoi mężczyzna w mundurze, podaje coś zwierzęciu.

R1DYKjMpMWWKh

Zdjęcie przedstawia sztandar 22 Kompanii Wsparcia Artylerii II Korpusu Polskiego. W centralnej jego części widoczny jest niedźwiedź trzymający w łapach pocisk artyleryjski. Powyżej widać cyfry 3522.

R1PHrOZo7t6xU

Zdjęcie przedstawia pomnik stojący na skwerze. Widzimy tu niedźwiedzia, kaprala Wojtka, i stojącego obok niego żołnierza w polskim mundurze. Na drugim planie widoczna jest tablica pamiątkowa.

Kiedy w 22 czerwca 1941 r. Niemcy zaatakowali ZSRS, państwo sowieckiesowietyzacjasowieckie znalazło się w obozie aliantów. Na mocy porozumienia ze Związkiem Sowieckim z 30 lipca 1941 r., czyli paktem Sikorski–Majski, armia polska podporządkowana Naczelnemu Wodzowi PSZ miała powstać także na Wschodzie. Dowództwo nad oddziałami Armii Polskiej na Wschodzie objął gen. Władysław Anders. Do armii Andersa wstępowali zwolnieni przez Sowietów na mocy amnestii polscy jeńcy wojenni i internowani. Sowieci jednak utrudniali uzbrojenie oraz aprowizację oddziałów polskich. Dlatego kiedy Stalin wydał rozkaz wykorzystania armii polskiej na froncie wschodnim, Anders odmówił. Sowieci wymijająco odpowiadali na pytania dotyczące losu oficerów zamordowanych w Katyniu, o czym Polacy jeszcze nie wiedzieli. Konflikt pomiędzy stroną sowiecką a polską, którego nie zdołała załagodzić nawet wizyta gen. Sikorskiego w Moskwie, sprawił, że żołnierze polscy w 1942 r. ewakuowali się z ZSRS do Iranu, pod komendę brytyjską. Stamtąd, poprzez Azję Centralną, trafili na Bliski Wschód, gdzie połączyli się z innymi polskimi formacjami, tworząc II Korpus Polski, którego dowódcą został gen. Władysław Anders. Żołnierze II Korpusu w maju 1944 r. stoczyli swój najważniejszy bój o wzgórze Monte Cassino, kluczowy punkt oporu Niemców na linii Gustawalinia Gustawalinii Gustawa. Polakom przypadł w udziale ostateczny szturm na ruiny usytuowanego na Monte Cassino i zaciekle bronionego przez Niemców klasztoru. 18 maja 1944 r. Polacy zatknęli na szczycie biało‑czerwoną flagę, symbol zwycięskiego natarcia. Sukces II Korpusu otworzył aliantom drogę na Rzym. Polacy okupili jednak swoje osiągnięcie dużymi stratami. W walkach o wzgórze Monte Cassino poległo ponad 900 żołnierzy II Korpusu.

R1cghhYZfMbfa1

Zdjęcie przedstawia prowizoryczną scenę i występy zespołu instrumentalnego przed żołnierzami siedzącymi na niewielkim pagórku. W tle widać liczne masywy górskie.

Sukces II Korpusu miał olbrzymie znaczenie dla morale Polaków spragnionych spektakularnych zwycięstw po klęsce w kampanii wrześniowej oraz w trakcie upokarzającej okupacji. Jednocześnie żołnierze Andersa zadawali kłam propagandzie sowieckiej, która oskarżała Polaków o unikanie walki. Rozgłos zmagań o Monte Cassino nieco przesłonił późniejsze, bardzo ważne osiągnięcia II Korpusu: zdobycie Ankony oraz wyzwolenie Bolonii (21 kwietnia 1945). Po wojnie żołnierze II Korpusu pozostali we Włoszech w składzie wojsk okupacyjnych, a w 1946 r. trafili do Wielkiej Brytanii. Większość z nich nie zdecydowała się na powrót do kraju, w którym władzę zdobyli komuniści, i pozostała na emigracji. Podczas gdy II Korpus Polski walczył na południu Europy, I Korpus wziął udział w walkach na froncie zachodnim. Stosunkowo szerokim echem odbiło się także uczestnictwo polskich jednostek w operacji lądowania w Normandii (czerwiec 1944), kluczowej dla zwycięstwa aliantów na froncie zachodnim. Brały w niej udział zarówno wojska lądowe, jak i powietrzne oraz morskie (np. ORP „Błyskawica”). Szczególnie ciężki bój z Niemcami stoczyła 1 Dywizja Pancerna gen. Stanisława Maczka pod Falaise (12–21 sierpnia 1944). Polscy pancerniacy wsławili się następnie wyzwoleniem licznych miejscowości w Belgii oraz Holandii (np. Bredy). 5 maja 1945 r. gen. Maczek przyjął w miejscowości Wilhelmshaven kapitulację dowództwa głównej bazy niemieckiej marynarki wojennej, Kriegsmarine. Tragiczny los spotkał natomiast żołnierzy elitarnej Samodzielnej Brygady Spadochronowej gen. Stanisława Sosabowskiego. Dowództwo brytyjskie odmówiło przetransportowania ich do krwawiącej podczas powstania Warszawy. Spadochroniarze wzięli udział w nieudanej operacji sił alianckich „Market‑Garden” (17–25 września 1944) na pograniczu holendersko‑niemieckim, podczas której Polacy ponieśli olbrzymie straty. Sukcesy armii Andersa i Maczka przypadły na czas, kiedy blakły polskie nadzieje na niepodległość i integralność państwa. Łącznie w szeregach Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie walczyło ponad 200 tys. żołnierzy.

R18N3sL9lfe6r

Zdjęcie przedstawia żołnierza 1 Dywizji Pancernej , jadącego na motocyklu. Otaczają go licznie zgromadzeni cywile, kobiety i mężczyźni. Wszyscy są uśmiechnięci, cieszą się.

„Jak szarża ułańska”

Do dzisiaj spore kontrowersje budzi udział Polaków w walkach z Niemcami u boku Armii Czerwonej. Kiedy państwo sowieckie opuściła wierna rządowi londyńskiemu armia Andersa, komuniści zaczęli tworzyć w ZSRS własne oddziały, podporządkowane sowieckiemu dowództwu i realizujące polityczne cele Moskwy. Żołnierze polscy z tych jednostek – 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki (utworzonej latem 1943 r. pod dowództwem gen. Zygmunta Berlinga) oraz późniejszych dwóch Armii Ludowego Wojska Polskiego – nie zawsze należeli do grona ideowych komunistów. Wielu z nich szczerze wierzyło, że walczą o wolną, demokratyczną i suwerenną Polskę. Ich danina krwi nie była mała. Poważne straty kościuszkowcy ponieśli już w swojej pierwszej bitwie pod Lenino w październiku 1943 roku. Sowieckie dowództwo wysłało ich do boju przed ukończeniem szkolenia wojskowego. W rezultacie dywizja straciła 1600 żołnierzy, czyli czwartą część swojego składu osobowego. Do zadań bojowych jednostka zdołała powrócić dopiero w 1944 r. W sumie w walkach na froncie wschodnim poległo 17,5 tys. żołnierzy Ludowego Wojska Polskiego, 10 tys. uznano za zaginionych, a 40 tys. zostało rannych. W dniach 9–16 sierpnia 1944 r. „ludowcy” bili się o przyczółki na lewym brzegu Wisły (bitwa pod Studziankami).

RS6vzinETTpCB

Zdjęcie przedstawia polskiego żołnierza wieszającego flagę polską na szczycie Bramy Brandenburskiej w Berlinie. W tle widać panoramę Berlina.

Na początku 1945 r. 1 Armia Ludowego Wojska Polskiego pod dowództwem gen. Stanisława Popławskiego toczyła ciężkie boje na Pomorzu (m.in. zdobycie Kołobrzegu). Jedna z polskich dywizji - 1 Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki - wzięła także udział w walkach o Berlin. 2 Armia LWP dowodzona przez gen. Karola Świerczewskiego uczestniczyła w operacjach zdobycia Budziszyna i Drezna we wschodnich Niemczech. Następnie wzięła udział w operacji praskiej. Pod koniec wojny siły zbrojne podlegające komunistom liczyły ok. 370 tys. żołnierzy. Pomimo poświęcenia i sukcesów cieniem na historii oddziałów walczących u boku ZSRS kładzie się ich zależność od Stalina oraz jego polskich popleczników. Osiągnięcia Armii LWP komuniści wykorzystywali propagandowo w celu umocnienia swoich wpływów w Polsce. Przeciwstawiali także wysiłek bojowy Ludowego Wojska Polskiego dokonaniom Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, które starali się umniejszać. Stronnicy Kremla postrzegali jednocześnie LWP jako siłę, która miała im ułatwić zdobycie i utrzymanie totalitarnej władzy w Polsce.

Słownik

Słowa kluczowe

armia Andersa, bitwa o Anglię, bitwa o Atlantyk, Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, Dywizjon 303, Lenino, Ludowe Wojsko Polskie, Monte Cassino, Normandia, Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie, Tobruk, rząd londyński

Bibliografia

R. Kaczmarek, Historia Polski 1914–1989, Warszawa 2010.

W. Laqueur, Historia Europy 1945–1992, Londyn 1993.

Najnowsza historia świata 1945–1963, t. 1, pod red. A. Patka, J. Rydla, J.J. Węca, Kraków 2000.

W. Roszkowski, Historia Polski 1914–2015, Warszawa 2019.

O. Terlecki, Generał Sikorski, Kraków 1981.