Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Pokój bez aneksji i kontrybucji

Rosja przystępując do wojny, nie była do niej w pełni przygotowana. Armia carska, choć liczna, pozostawiała wiele do życzenia pod względem uzbrojenia, wyszkolenia oraz dowództwa. Słabość armii rosyjskiej została obnażona już w czasie pierwszych starć z wojskami niemieckimi w Prusach Wschodnich. Początkowe miesiące walk przyniosły imperium carskiemu ponad milion zabitych i wziętych do niewoli. Większe sukcesy carat odnotował w walkach z wojskami austro‑węgierskimi, przynajmniej do momentu, gdy na pomoc im podążyły jednostki niemieckie. W 1915 r. zwycięska ofensywa państw centralnych doprowadziła do wycofania się Rosji z dawnego Królestwa Polskiego.

W państwie rosyjskim pogarszała się także sytuacja ekonomiczna, pojawiły się problemy aprowizacyjne. Gospodarka rosyjska, mimo dynamicznego rozwoju w ciągu ostatnich dekad, nie była w stanie zaspokoić jednocześnie potrzeb wojny i ludności cywilnej. Następny rok (1916) również nie poprawił położenia Rosji na froncie. Kosztem ogromnych ofiar i pogłębiających się trudności wewnętrznych rząd carski podjął kolejną ofensywę, lecz i ta szybko została odparta przez państwa centralne (tzw. ofensywa Brusiłowaofensywa Brusiłowaofensywa Brusiłowa). Słabło morale armii i coraz częściej dochodziło do dezercji.

Rewolucja i klęska

RBBaHk214wR8v1
Zmiany terytorialne wprowadzone na mocy postanowień pokoju podpisanego w Brześciu Litewskim w marcu 1918 r. Określ, jakie państwa znajdują się dziś na obszarze przekazanym Niemcom na mocy pokoju brzeskiego (czerwony obszar).
Źródło: Contentplus sp. z o. o. na podstawie Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

W Rosji coraz głośniej zaczęto się domagać zakończenia działań wojennych. Nasiliły się nastroje rewolucyjne. W lutym 1917 r. obalono carat, a władzę przejął Rząd Tymczasowy, lecz i on nie podjął decyzji o wyjściu Rosji z wojny. Poniesione przez Rosję w tym samym roku kolejne klęski na froncie przypieczętowały los Rządu Tymczasowego. W wyniku rewolucji październikowej (6‑8 XI 1917 r.) do władzy doszli bolszewicybolszewicybolszewicy, z Włodzimierzem Leninem  na czele, których jednym z głównych haseł było zawarcie pokoju bez aneksji i kontrybucji.

Niemcy proponowali twarde warunki. Ale Lenin zdawał sobie sprawę, że kontynuowanie działań wojennych może doprowadzić do załamania rządów bolszewickich – społeczeństwo zbyt wyraźnie domagało się wyjścia Rosji z wojny. Negocjacje się przedłużały i prowadzone były w atmosferze groźby, że w razie niewyrażenia zgody na warunki niemieckie armia cesarska wznowi ofensywę. Pokój ostatecznie zawarto w Brześciu Litewskim 3 marca 1918 r. Na jego mocy Rosja bolszewicka wycofała się z wojny. Niemcy przejęły kontrolę nad ziemiami na zachód od linii Narwa – Rostów nad Donem. Rosjanie zobowiązali się ponadto do zerwania sojuszu z ententą, zdemobilizowania swojej armii oraz zapłacenia wysokich reparacji wojennych (na mocy dodatkowego traktatu). Dla Rosji udział w wojnie kończył się zatem nie tylko rewolucją, ale również bezprzykładną klęską oraz utratą ogromnych terenów, ważnych pod względem gospodarczym ziem na zachodzie kraju.

Ruz0QFbnQJkha
Budynek w Brześciu Litewskim, w którym toczyły się rokowania pokojowe między Rosją bolszewicką (reprezentowaną przez Lwa Trockiego i Lwa Kamieniewa) a delegacją państw centralnych. Jaki był materiał konstrukcyjny tego budynku?
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Na Bałkanach i na Bliskim Wschodzie

Wycofanie się Rosji z wojny miało wpływ na sytuację na Bałkanach. Rumunia – niepokonany dotychczas bałkański sojusznik państw ententy – została pozbawiona jedynego wsparcia w walkach z Austro‑Węgrami i Niemcami. Zmusiło ją to w maju 1918 r. do podpisania układu pokojowego z państwami centralnymi.

R5oeMhpafJHUj
Działania na Półwyspie Bałkańskim w czasie I wojny światowej. Wskaż trzy państwa, które zostały zaatakowane przez armię bułgarską. Określ, jakie tereny utraciła Rumunia w wyniku podpisania układu pokojowego w Bukareszcie w maju 1918 r.
Źródło: Contentplus.sp. z o.o. na podstawie Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Wystąpienie z wojny Rosji i Rumunii nie wpłynęło jednak na poprawę sytuacji państw centralnych na frontach I wojny światowej. Na przełomie października i listopada 1918 r. wszystkie kapitulowały. Pierwsza była Bułgaria. Włączyła się ona do wojny w 1915 r., szukając okazji do odwetu za upokorzenia ze strony państw ententy, jakich doznała w czasie wojen bałkańskich w latach 1912–1913. Dzięki wspólnej ofensywie połączonych sił bułgarsko‑austriackich udało jej się całkowicie opanować Serbię. Jednak przejście Grecji na stronę aliantów w czerwcu 1917 r. umożliwiło państwom alianckim przeprowadzenie ataków na pozycje bułgarskie. W 1918 r. armia bułgarska zaczęła przeżywać ogromne trudności związane z zaopatrzeniem w żywność i inne produkty pierwszej potrzeby. Pod naciskiem zjednoczonych sił angielsko‑francuskich rząd bułgarski zdecydował się na podpisanie aktu kapitulacji 29 września 1918 r.

R14zEI3t6GgeU1
Thomas Edward Lawrence – brytyjski podróżnik, pisarz, dyplomata i wojskowy. W czasie I wojny światowej służył jako doradca wojskowy, walnie przyczynił się do sukcesu rewolty arabskiej przeciw imperium osmańskiemu. Zyskał przydomek „Lawrence z Arabii”.
Źródło: Lowell Thomas, Wikimedia Commons, domena publiczna.

Miesiąc po Bułgarii rokowania pokojowe podjęła Turcja. Opowiedziała się ona po stronie państw centralnych pod koniec października 1914 r., a swój udział w wojnie rozpoczęła od zaatakowania rosyjskich baz na Morzu Czarnym. Państwa alianckie początkowo zlekceważyły zagrożenie z tej strony, co okazało się błędem. Wysiłek militarny Turcji koncentrował się na kilku frontach. Na Kaukazie Turcy walczyli ze zmiennym szczęściem z Rosjanami. Drugi front ukształtował się w rejonie Gallipoli, a klęska poniesiona tam przez aliantów była jedną z największych w czasie I wojny światowej. Walki toczyły się także w okolicach roponośnych pól Mezopotamii. Ostatnim teatrem zmagań turecko‑alianckich był Bliski Wschód (Egipt, Syria i Palestyna), skąd starano się wyprzeć Turków. Klęska pod Megiddobitwa pod Megiddopod Megiddo we wrześniu 1918 r. spowodowała wycofanie się Turków z wojny oraz ich kapitulację.

R6y6Rz9IyZRi31
Ofensywa Allenby’ego, listopad–grudzień 1917 r.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Kolos na glinianych nogach

Przedłużająca się wojna ukazała też w całej pełni słabość monarchii Habsburgów i obnażyła skalę problemów, z którymi państwo to borykało się już od dłuższego czasu. Ogromna, ponadośmiomilionowa armia nie prezentowała zbyt wielkiej wartości bojowej i od początku musiała być mocno wspomagana przez oddziały niemieckie zarówno na froncie wschodnim, jak i włoskim.

Wymień nazwy współczesnych państw, które znajdują się na terytorium dawnych Austro‑Węgier.

Problemem armii austro‑węgierskiej była przede wszystkim jej wielonarodowość. Starano się go rozwiązać w ten sposób, że pułki, w których większość stanowili np. Słowianie południowi, kierowano na front włoski, z kolei Niemcy czy Węgrzy walczyli na froncie wschodnim. Niewiele to pomogło. W ciągu ostatnich dwóch lat wojny wielkim problemem stały się masowe dezercje. Żołnierze różnych narodowości nie chcieli walczyć po stronie państwa, z którego interesami się nie utożsamiali, tym bardziej że ponosiło ono niemal same klęski.

RUpBSyje5jBpi1
Franciszek Józef I (1830–1916) – cesarz Austrii od 1848 r., król Węgier i Czech.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Czynnikiem osłabiającym monarchię habsburską stała się również śmierć cesarza Franciszka Józefa pod koniec 1916 r. Odszedł człowiek, który symbolizował spoistość państwa i integrował różne narodowości wchodzące w jego skład. Jego następca Karol I podjął wprawdzie próby wdrożenia reform zmierzających do utworzenia federacji, ale bezowocnie. Sytuację pogarszały problemy gospodarcze. W wyniku blokady morskiej Austro‑Węgry zostały odcięte od dostaw surowców do produkcji zbrojeniowej, a także od żywności i innych artykułów pierwszej potrzeby.

Problemy gospodarcze spowodowały eskalację niezadowolenia społecznego i wzrost napięć narodowych. Narody wchodzące dotychczas w skład monarchii habsburskiej zaczęły ogłaszać niepodległość. W konsekwencji doprowadziło to do rozkładu państwa. W połączeniu z klęskami ponoszonymi na froncie włoskim zmusiło to armię austro‑węgierską do przerwania walk i rozpoczęcia rokowań pokojowych, zakończonych podpisaniem kapitulacji 3 listopada 1918 r.

Słownik

karykatura
karykatura

(wł. caricatura) świadome przedstawienie osób, wydarzeń lub rzeczy w sposób zdeformowany, podkreślający ich negatywne cechy

bitwa pod Gorlicami
bitwa pod Gorlicami

bitwa między wojskami austro‑węgierskimi i wspomagającymi je wojskami niemieckimi a rosyjskimi stoczona w maju 1915 r., w wyniku której został przerwany front rosyjski; nazywana „małym Verdun”

satyra
satyra

(z łac. satura) gatunek literacki, w którym się piętnuje pewne zjawiska, stosunki itd., prezentuje świat wyolbrzymiony

bolszewicy
bolszewicy

(ros. большевик bolʹševik) odłam Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji, który w październiku/listopadzie w wyniku rewolucji przejął władzę w Rosji

ofensywa Brusiłowa
ofensywa Brusiłowa

ofensywa armii rosyjskiej podjęta w 1916 r.; po początkowych sukcesach zakończyła się klęską

bitwa pod Megiddo
bitwa pod Megiddo

starcie zbrojne z września 1918 r. z wojskami tureckimi, zwycięstwo Wielkiej Brytanii umożliwiło jej zajęcie Palestyny

Słowa kluczowe

pokój brzeski, I wojna światowa, kapitulacja Austro‑Węgier, kapitulacja Bułgarii, kapitulacja Rumunii, kapitulacja Włoch, kapitulacja Turcji

Bibliografia

Wielka historia świata. Tomy 1‑12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności); Świat Książki 2004‑2006.

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‑2019.

E. Brudnik, A. Moszyńska, B. Owczarska, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Przewodnik po metodach aktywizujących, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2011.