Tapetowanie banknotami tańsze niż tapetami

Po zakończeniu I wojny światowej większość krajów europejskich i pozaeuropejskich musiała zmierzyć się z poważnym kryzysem gospodarczym. Długotrwały i bardzo zacięty konflikt doprowadził do ogromnych strat materialnych. Zniszczeniu uległa infrastruktura przemysłowa, rolnictwo, zabudowa mieszkalna, budynki użyteczności publicznej i sieć komunikacyjna. Najbardziej dotkliwe straty odniosły kraje, na terytorium których toczyła się wojna - Francja, Belgia, Polska i państwa bałkańskie. Dodatkowe trudności w okresie powojennym wynikały z konieczności przestawienia gospodarki z torów produkcji militarnej na produkcję pokojową. Wiązało się to bardzo często z zamykaniem zakładów zbrojeniowych i zwalnianiem pracowników.

R1bEjxRnqDoOV

Ilustracja przedstawia marsz pochód wojska przez dużą ulicę miejską. Kilkuset żołnierzy maszeruje w równych rzędach środkiem ulicy. Przechodzą oni pod dużym łukiem. Po obu stronach ulicy maszerującym żołnierzom przyglądają się tłumy ludzi.

Wiele krajów wyszło z wojny z ogromnym deficytem budżetowym. Wydatki walczących państw wyniosły ponad 200 mld dolarów, z czego większośc pochodziła z kredytów. Największym wierzycielem były Stany Zjednoczone. Wbrew nadziejom po zakończeniu konfliktu długi te nie zostały umorzone, tylko odroczono w czasie ich spłatę i obniżono roczne oprocentowanie.

RxZFXoMPY4fKV

Ilustracja przedstawia wykres prezentujący zadłużenie Państw wobec Stanów Zjednoczonych w 1900 roku. Francja 2,997 mlm $, Włochy 1, 640 mln $, Rosja 187 mln $, Belgia 349 mln$, Wielka Brytania 4,277 mln $. Kwoty na wykresie podane są również w funtach brytyjskich.

Spłata długu stanowiła duże obciążenie dla budżetu państw zwycięskich. Brakowało wystarczających środków na realizowanie nowych inwestycji. Rządy zaciągały więc kolejne pożyczki, popadając w jeszcze większe długi. Próbą zaradzenia problemom było dodrukowywanie pieniędzy. Nie miały one jednak pokrycia ani w zasobach budżetowych, ani w ilości towarów na rynku. W niektórych państwach inflacjainflacjainflacja osiągnęła niebotyczne rozmiary, wzrastając w porównaniu z okresem przedwojennym o miliony procent. Bardzo trudne było przywrócenie naderwanego przez inflację zaufania do pieniądza. Dotychczas zjawisko to nie było znane na szerszą skalę i dlatego wywarło ono tak duży wpływ na mentalność ludzi tamtych czasów. Jak się okazało odbudowa stabilnej waluty była znacznie trudniejsza niż odbudowa zniszczonych miast i wsi.

RgxoCwQh2NnQq1

Ilustracja przedstawia mężczyznę tapetującego ściany swojego mieszkania banknotami, nie tapetą.

Największy kryzys dotknął Niemcy oraz większość nowopowstałych państw w Europie Środkowo‑Wschodniej. Wcześniej cały ten region stanowił jedną wspólną strefę ekonomiczną, powiązaną wzajemnymi zależnościami ekonomicznymi. Po zakończeniu wojny więzy te zostały przecięte, a tworzenie nowych fundamentów pod rozwój gospodarczy następowało zazwyczaj w ogniu konfliktu z sąsiadami i w atmosferze ostrej rywalizacji na tle ekonomicznym. Ogromny kryzys gospodarczy, który ogarnął Europę po zakończeniu wojny, spowodował, że państwa coraz częściej odchodziły od zasad liberalizmu ekonomicznegoliberalizm ekonomicznyliberalizmu ekonomicznego. Zastąpił go interwencjonizm państwowyinterwencjonizm państwowyinterwencjonizm państwowy, polegający na tym, że rządy coraz częściej ingerowały w sprawy gospodarcze, ustanawiając np. wysokie taryfy celne na granicach. Niestety podjętą ogromnymi kosztami i ogromnym wysiłkiem odbudowę gospodarczą podkopał Wielki Kryzys Ekonomiczny z lat 1929 - 1933.

Burzowa „pogoda na demokrację”

Po zakończeniu I wojny światowej w większości państw zapanowały systemy demokratyczne. Okres ten często w historiografiihistoriografiahistoriografii nazywany jest “pogodą na demokrację”. W 1920 r. wszystkie państwa europejskie poza dwoma - Rosją bolszewicką i Turcją - przyjęły systemy parlamentarne, z czego większość była republikami (16). Demokracja została wprowadzona we wszystkich nowo powstałych państwach. Wszystkie one, poza jednym (Czechosłowacją), w późniejszych latach odeszły od demokracji. W obliczu pogarszającej się sytuacji, ogólnego upadku wartości i autorytetów wiele ludzi z nadzieją spoglądało na przejmowanie władzy przez charyzmatyczne jednostki, obiecujące zażegnanie kryzysu. System demokratyczny utrzymał się niemal wyłącznie w starych, ustabilizowanych krajach Zachodnich: w Wielkiej Brytanii, Francji i krajach skandynawskich.

Przyczyny kryzysu demokracji były bardzo złożone. Niektóre z nich miały charakter ogólny, inne znów odnosiły się do poszczególnych państw. Wskazuje się na trudną sytuację gospodarczą po zakończeniu I wojny światowej, wzrost niestabilności politycznej - w szczególności w nowo powstałych państwach, rozgoryczenie weteranów wojennych, nie mogących się odnaleźć w nowej rzeczywistości. Szukanie źródeł totalitaryzmówtotalitaryzmtotalitaryzmów jest także przedmiotem badań socjologiisocjologiasocjologii, psychologii społecznejpsychologia społecznapsychologii społecznej i teorii kultury.

Słownik

Słowa kluczowe

kryzys demokracji, kryzys gospodarczy po I wojnie światowej, totalitaryzm, Europa i świat po I wojnie światowej

Bibliografia

W. Roszkowski, Do horyzontu i z powrotem. Eseje o historii i współczesności, Kraków 2000.

Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów,oprac. M. Sobańska‑Bonadruk, S. B. Lenard, Warszawa 1998.

A. Radziwiłł, W. Roszkowski, Historia 1871‑1939, Warszawa 1998.