Przeczytaj
W państwie Mendoga i Giedymina
Litwini pierwotnie stanowili związek kilku plemion zamieszkujący tereny Auksztoty i Żmudzi. Ich zjednoczenia dokonał Mendog ok. połowy XIII w. W 1253 r. przypuszczalnie koronował się on na króla Litwy i przyjął chrzest. Państwo stworzone przez Mendoga rozpadło się jednak po jego śmierci, a ludność powróciła do religii pogańskiej. Ponownego zjednoczenie dokonał po upływie niemal stu lat Giedymin. Uznawany jest on za najwybitniejszego władcę Litwy i twórcę jej potęgi.
W niespełna półtora wieku terytorium księstwa litewskiego powiększyło się przeszło dziesięciokrotnie. Książęta litewscy wykorzystali słabość władztwa mongolskiego nad księstwami ruskimi i kolejno przyłączali je do swojego państwa. W ten sposób w skład Wielkiego Księstwa LitewskiegoWielkiego Księstwa Litewskiego weszły tereny o różnej tradycji, kulturze, historii i religii, a elementem dominującym – zarówno liczebnie, jak cywilizacyjnie – była ludność ruska. Po śmierci Giedymina państwo zostało ponownie podzielone pomiędzy dwóch braci, a synów księcia: Olgierda i Kiejstuta. Młodszy był ojcem Witolda, a starszy – Jagiełły, przyszłego króla polskiego.
W poszukiwaniu męża
Wedle średniowiecznego obyczaju młodą władczynię, którą w październiku 1384 r. koronowano na króla Polski, należało jak najszybciej wydać za mąż. Zgodnie z planami matrymonialnymi swego ojca Ludwika Węgierskiego została ona w wieku czterech lat zaręczona z Wilhelmem Habsburgiem, synem księcia austriackiego Leopolda III Habsburga. Narzeczonego nie akceptowali jednak możni panowie polscy. Los młodej królowej postanowiono związać z osobą wielkiego księcia litewskiego Jagiełły. W ten sposób XIX‑wieczny malarz Wojciech Gerson wyobrażał sobie przybycie do Krakowa poselstwa litewskiego z prośbą o rękę królowej:
Architektami małżeństwa Jadwigi z Jagiełłą byli panowie małopolscy. Zawierając układ z Litwą, liczyli na szereg korzyści.
Przede wszystkim ewentualny układ ze wschodnim sąsiadem dawał nadzieję na wyeliminowanie pretensji Węgrów do Rusi oraz zakończenie ciągnącego się już od dłuższego czasu sporu z potomkami Giedymina o tereny wschodnie: ziemie ruskie, Wołyń i Podole. Dodatkowo uniaunia z Litwą wiązała się z korzyściami gospodarczymi, otwierając przed polskimi kupcami rynki wschodnie. Polskie elity polityczne, w szczególności małopolskie, były natomiast zainteresowane ekspansją na wschód.
Również Kościół i duchowni widzieli korzyści w planowanym małżeństwie polskiej królowej z wielkim księciem litewskim. Unia z Litwą otwierała przed nimi nowe możliwości pracy misyjnej na wschodzie. Ale niosła też ze sobą duże ryzyko. Przede wszystkim trzeba się było liczyć z tym, że zerwanie zaręczyn Jadwigi z Wilhelmem nie spotka się z pozytywnym oddźwiękiem na arenie międzynarodowej. Zdawano sobie sprawę, że aranżowana unia leżała głównie w interesie elit małopolskich i dlatego mogła się spotkać z nieprzychylną oceną ze strony możnowładztwa z pozostałych dzielnic. Obawiano się zaostrzenia stosunków z Krzyżakami, którym chrystianizacja Litwy odebrałaby ideologiczny argument do prowadzenia polityki ekspansji na tym terenie. Podjęcie decyzji o związku z państwem litewskim nie było zatem łatwe.
W poszukiwaniu sojusznika
Zawarciem unii z Polską żywo zainteresowana była również strona litewska. Sprawą najpilniejszą dla wielkiego księcia było znalezienie sojusznika w obliczu narastającego zagrożenia zewnętrznego. Litwa, która kilkukrotnie powiększyła swoje terytorium kosztem wschodniego sąsiada, czuła się teraz niepewnie z powodu niebezpiecznie wzrastającego w siłę Wielkiego Księstwa MoskiewskiegoWielkiego Księstwa Moskiewskiego. Prędzej czy później mogło się ono upomnieć o ziemie ruskie. Od północnego zachodu największe zagrożenie stanowił zakon krzyżacki. Dążył do opanowania Żmudzi, dzięki której nastąpiłoby połączenie władztwa zakonnego w Prusach z Inflantami. Przyjęcie chrztu było kolejnym punktem zapalnym w stosunkach z Krzyżakami. Zakon tracił w ten sposób jedyny argument uzasadniający jego ekspansję na tereny litewskie. Przyjęcie chrześcijaństwa w obrządku zachodnim pozwalało Litwinom na zachowanie odrębności wobec znacznie liczniejszej ludności ruskiej w Wielkim Księstwie i zahamowanie ekspansji wyższej cywilizacyjnie kultury wschodniej na terenach litewskich.
Małżeństwo z Jadwigą, przyjęcie chrztu i związane z tym objęcie tronu polskiego w znaczący sposób wzmacniało również autorytet księcia litewskiego. Litwą w tamtych czasach wstrząsały konflikty dynastyczne, a pozycja Jagiełły nie była pewna w obliczu pretensji jego wuja Kiejstuta, a po jego śmierci – kuzyna Witolda. Konflikty te zaostrzała obowiązująca na Litwie zasada równouprawnienia wszystkich synów w dziedziczeniu tronu i praktykowany zwyczaj dzielenia państwa między synów umierającego księcia. Tendencje odśrodkowe wzmacniało dodatkowo duże zróżnicowanie państwa litewskiego, zarówno etniczne, jak i kulturowe. Oprócz tego bojarzybojarzy litewscy mieli nadzieję, że w wyniku unii na Litwę zostaną przeniesione polskie wzorce ustrojowe, a oni sami objęci przywilejami, którymi od lat cieszyła się szlachta polska.
Decydujący krok – Krewo
Po niespełna roku od pierwszych rozmów polsko‑litewskich doszło 14 sierpnia 1385 r. do podpisania umowy w Krewie. Zawierała ona przedślubne zobowiązania Jagiełły wobec Królestwa Polskiego.
Treść umowy w Krewie
„My Jagiełło, z mocy boskiej wielki książę litewski, Rusi pan i dziedzic przyrodzony, oznajmujemy wszystkim, komu należy, a którzy niniejsze pismo widzieć będą, to, o czem nas powiadomili ze strony najjaśniejszej pani, z bożej łaski, królowej węgierskiej, polskiej, dalmackiej i t. d., szlachetni i czcigodni mężowie […]. Wielu cesarzów, królów i różnych książąt pragnęło wejść w stałe stosunki pokrewieństwa z tymże wielkim księciem litewskim; lecz Bóg wszechmogący zachował to dla osoby waszej królewskiej mości. Przeto, najjaśniejsza pani, spełnij to zbawienne polecenie, przyjmij wielkiego księcia Jagiełłę za syna i oddaj mu w małżeństwo najukochańszą córkę swoją, Jadwigę, królowę polską. Ufamy, że z tego związku wyniknie chwała Bogu, zbawienie duszom, cześć ludziom a pomnożenie królestwu. Nim zaś to, o czem mowa, do końca stosownego dojdzie, wielki książę Jagiełło ze wszystkimi swoimi braćmi, jeszcze nie ochrzczonymi, tudzież z krewnymi, ze szlachtą, ziemianami większymi i mniejszymi, w ziemiach jego zamieszkałymi, chce, życzy i pragnie przyjąć wiarę katolicką świętego Rzymskiego Kościoła. Nie mogli tego otrzymać od niego, pomimo usilnych starań, wielu cesarzów i różnych książąt, albowiem Bóg wszechmocny sławę tę dla Waszego Królewskiego Majestatu zachował. Na oczywistość i moc tego, obiecuje wielki książę Jagiełło złożyć i wydać wszystkie swoje skarby dla odzyskania utrat, które poniosły tak Polska jak Litwa, jeżeli tylko królowa węgierska córkę swoją, Jadwigę, królowę polską, ślubem małżeńskim z nim skojarzy. Wielki książę Jagiełło obiecuje sumę, zaręczoną między królową węgierską a księciem Austryi, mianowicie dwakroć sto tysięcy florenów, złożyć i wypłacić. Tenże wielki książę Jagiełło obiecuje i zaręcza własnym kosztem i staraniem przywrócić królestwu polskiemu wszystkie kraje, przez kogokolwiek oderwane od niego i zabrane. Tenże wielki książę Jagiełło obiecuje wrócić pierwotną wolność wszystkim chrześcijanom, zwłaszcza ludziom obojej płci, z ziemi polskiej, obyczajem wojennym zabranym i przesiedlonym, a to tak, że każdy lub każda będzie się mógł udać tam, gdzie będzie chciał. Nareszcie tenże wielki książę Jagiełło obiecuje ziemie swoje litewskie i ruskie na wieczne czasy do korony Królestwa Polskiego przyłączyć. My przeto, przerzeczony wielki książę litewski Jagiełło, na powyższe oświadczenie poselskie, dane i złożone w naszem imieniu panom Królestwa Polskiego przez wspomnianego Skirgiełłę, brata naszego ukochanego, jako też na zaręczenia, uczynione najjaśniejszej królowej węgierskiej Elżbiecie przez wysłanych od tegoż brata naszego pełnomocników, w obecności posłów królowej pani, tak Węgrów jak i Polaków, do naszej wysokości wysłanych, razem z braćmi naszymi, książętami litewskimi Skirgiełłą, Korybutem, Witoldem, Ligwenem, oraz w imieniu innych braci naszych, obecnych i nieobecnych, zgadzamy się i oświadczamy to tak rzeczonej królowej pani, jak i wspomnianym panom królestwa polskiego; te zaś oświadczenia poselskie kazaliśmy umocnić pieczęciami naszemi i braci naszych i te we wszystkiem potwierdzamy. Dan w Krewie, w poniedziałek, w wigilię Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny [14 sierpnia] roku Pańskiego 1385-go”.
Po podpisaniu układu w Krewie szlachta polska dokonała elekcjielekcji wielkiego księcia litewskiego na króla Polski. W lutym następnego roku przybył on wraz z braćmi do Krakowa i przyjął chrzest, wybierając imię Władysław. Kilka dni później poślubił Jadwigę, a w marcu 1386 r. został koronowany na Wawelu na króla Polski. W ten sposób doszło do połączenia dwóch państw: Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Związek ten, zainicjowany aktem w Krewie, dał początek długiemu, choć niezwykle burzliwemu współżyciu obu narodów.
Słownik
(ze starobułgarskiego boljarin) nazwa odnosząca się do szlachty zamieszkującej tereny wschodnie Europy
(lit. Lietuvos Didžioji Kunigaikštystė) potoczne określenie Litwy, państwa powstałego w połowie XIII w. w wyniku zjednoczenia plemion litewskich przez Mendoga; w unii personalnej z Polską od 1385 do 1569 r. (z dwiema przerwami); po unii lubelskiej aż do rozbiorów część składowa Rzeczpospolitej Obojga Narodów
(ros. Wielikoje Kniażestwo Moskowskoje) państwo istniejące w latach 1263–1547 na ziemiach wokół Moskwy, do 1480 r. pozostawało zależne od Wielkiej Ordy; stało się ośrodkiem wyzwalania ziem spod panowania tatarskiego oraz inicjatorem jednoczenia terenów ruskich; jego tereny były ośrodkiem późniejszego imperium rosyjskiego
związek kilku państw; unia personalna – związek kilku państw połączonych osobą tego samego władcy, ale z zachowaniem odrębności ustrojowych; unia realna – związek kilku państw polegający na ujednoliceniu wewnętrznym państw członkowskich
(łac. electio ; wybór) wybór przez głosowanie na wysokie stanowiska; elekcja królewska – wybór króla; w Polsce od XVI w. wolna elekcja (elekcja viritim) – wybór przez cały naród szlachecki na drodze głosowania na urząd królewski
Słowa kluczowe
układ w Krewie, Jagiełło, Jadwiga, Litwa, Krzyżacy, Żmudź, Inflanty, chrzest, chrystianizacja, Polska w XIV–XV w.
Bibliografia
Urszula Borkowska: Dynastia Jagiellonów w Polsce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.
J. Krzyżaniakowa, J. Ochmański,Władysław II Jagiełło, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2006.
J. Ochmański, Historia Litwy, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1967.
J. Wyrozumski, Historia Polski do roku 1505, Państwowe Wyd. Naukowe, Warszawa 1987.